Türkçe Sözlük’te İngilizceden alıntı sözlükbirimlerin tanım görünümleri

Yıl 2021, Sayı: 24, 158 - 173, 21.09.2021

Mustafa Samet Kumanlı

https://doi.org/10.29000/rumelide.990117

Öz

Türkçe, konuşur sayısı fazla olan dillerdendir. Tarihsel süreç içerisinde kendine özgü dilbilgisi ve söz varlığı özelliklerini beraberinde getirmiştir. Dillerin en büyük özelliklerinden biri de kültürel etkileşim sonucunda farklı yollarla birbirlerinden sözcük ödünçlemeleridir. Türkçe de doğal olarak, tarih boyunca etkileşimde bulunduğu dillerle sözcük alışverişinde bulunmuştur. Kültürel etkileşimin boyutları zamana ve mekâna göre değişiklik gösterdiği için kültürel etkileşimde bulunulan diller de zamanla değişmiştir. Örneğin Eski Türkçe döneminde çoğu kez Moğolca ve Çinceden ödünçlemeler yapılıyorken İslam dininin kabulü ile birlikte Arapça ve Farsçadan birçok sözcük ödünçlemesi yapılmıştır. Arapça ve Farsça ödünçlemeler Osmanlı Türkçesi döneminde yoğunluğunu artırmıştır. Osmanlı Türkçesinin son dönemlerinden itibaren ise kültürel, siyasal ve teknolojik gelişmeler ile Batı toplumuyla kurulan ilişkilerin artması dolayısıyla özellikle Fransızcadan birçok sözcük ödünçlenmiştir. Cumhuriyet dönemi ile birlikte Fransızca sözcüklerin yanında diğer Batı dillerinden özellikle de İkinci Dünya Savaşı’nın ardından İngilizceden ödünçlenen sözcüklerin sayısında artış görülmüştür. Söz konusu sözcüklerin kullanım sıklığının artması ile birlikte bu sözcüklere sözlüklerde yer verilme gerekliliği ortaya çıkmıştır. Türkiye Türkçesinin genel sözlüklerinden biri olan TDK Türkçe Sözlük (TS) çok sayıda alıntı sözlükbirime sahiptir. Bu çalışmada, TS’de yer alan İngilizceden ödünçlenmiş sözlükbirimlerin tanımlanması üzerinde durularak, TS’deki tanım görünümlerini irdelenecektir. Çalışmada, Türk sözlükbiliminde sorunlu noktalardan olan tanımlama ve alıntı sözlükbirimlerin tanımlanması konularına TS, WORDNET ve Merriam Webster Sözlüğündeki tanımların karşılaştırılması ile yaklaşılmış ve belirlenen sorunlara çözüm önerileri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkçe Sözlük, sözlüksel tanım, sözlükbilim, alıntı sözlükbirimler, İngilizce alıntılar

Definition methods of lexemes borrowed from English in Turkish Dictionary

Öz

Turkish is one of the most widely spoken languages in the world, and it has brought its own rules and accumulations based on grammar and vocabulary throughout the historical process. One of the most important features of languages is the borrowing of words from each other in different ways as a result of cultural interaction. Turkish has also naturally exchanged words with the languages in which it has interacted with throughout history. Since the dimensions of cultural interaction vary according to time and place, the languages interacted with culturally have also changed over time. For example, in the Old Turkish period, while most of the borrowings were made from Mongolian and Chinese, many words were borrowed from Arabic and Persian with the adoption of the religion of Islam. While Arabic and Persian borrowings increased their intensity during the Ottoman Turkish period, many words were borrowed from French especially due to cultural, political and technological developments and increased relations with Western society since the end of the period. The TDK Turkish Dictionary (TD), which is the official dictionary of Turkish, has the characteristic of being the most important resource that should be examined in this regard. In this study, definition and definition of quoted lexicons, which are problematic points in Turkish lexicography, are approached by comparing the definitions in TS, WORDNET and Merriam Webster Dictionary and solutions to the identified problems are presented.

Anahtar Kelimeler

Turkish Dictionary, lexical definition, lexicography, borrowings, English borrowings

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2014). Türkçede Eksiltili Yapıdan Sözlükselleşme. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 31(2), 13-29.
• Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin Grameri (5. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Buran, Ahmet (2001). Yabancı Diller Karşısında Türkçe. Türk Yurdu. 21(1), 162-163: 79.
• Durmuş, O. (2004). Alıntı Kelimeler Bakımından Türkçe Sözlük. Erzurum Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 11(26), 1-21.
• Eren, H. (1999). Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ergene, O. (2014). Alıntı Sözcükler İçin Verilen Kaynak Dil ve Özgün Biçim Bilgileri Açısından Türkçe Sözlüklerin Karşılaştırılması. Turkish Studies, 9(3), 647-674.
• Gençer, G. B. ve Yavuzarslan, P. (2020). Genel Sözlüklerde Tanım ve Tanımlama Yöntemleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17(3), 392-411.
• Hartmann, R. R. K. (2001). Teaching and Researching Lexicography. Longman.
• Karaca, V. İ. (2012). Türkiye Türkçesinde Alıntı Sözcüklerde Görülen Ses Olayları Üzerine Bir İnceleme. Turkish Studies, 7(4), 2059-2090.
• Kubbealtı Lugati (t.y.). Erişim: 20.06.2021 tarihinde http://lugatim.com/ adresinden erişilmiştir.
• Kumanlı, M. S. (2021). TDK Türkçe Sözlük’te “hlk.” Etiketli Sözcüklerin Tanımlanma Ölçütleri. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Merriam Webster. (t.y.). Erişim: 15.04.2021 tarihinde https://www.merriam-webster.com/ adresinden erişilmiştir.
• Robinson, R. (1962). Definition. London: Oxford University Press.
• Svensén, B. (2009). A handbook of lexicography: The theory and practice of dictionary-making (pp. 480-487). Cambridge: Cambridge University Press.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Erişim: 17.06.2021 tarihinde www. sozluk.gov.tr adresinden erişilmiştir.
• Wordnet. (t.y.). Erişim: 10.02.2020 tarihinde www. wordnetweb.princeton.edu adresinden erişilmiştir.