Karşık dilli eserlerde Batı ve Doğu Türkçesine özgü birtakım sözlerin tanıklanma sıklığı

Yıl 2021, Sayı: 24, 373 - 385, 21.09.2021

Yahya Kemal Beyitoğlu Özlem Demirel Dönmez

https://doi.org/10.29000/rumelide.990124

Öz

Akademik yazında, Batı Türkçesinin özellikleri yanında Doğu Türkçesine özgü dil özelliklerini de yansıtan eserlere yaygın olarak karışık dilli eserler adı verilmektedir. Şimdiye kadar karışık dilli eserlerin ses ve biçim özelliklerinin ayrıntılı olarak incelendiği pek çok çalışma yapılmış ve bu eserlerdeki ikili kullanımlarla ilgili farklı görüşler ileri sürülmüştür. Bu çalışmada ise öncelikle Anadolu’da Türk yazı dilinin gelişimi bağlamında karışık dilli eserler ve özellikleri, konuyla ilgili çalışmalar ve görüşler ele alınmıştır. Daha sonra, Anadolu sahasında yazıldığı düşünülen Behcetü’l- Hadâik fi Mev’izati’l-Halâik, Kıssa-i Yûsuf, Ferâiz Kitâbı, Mevlânâ’nın bir kısım Türkçe manzumeleri ile Şeyyâd Hamza’nın bir manzumesi karışık dil yapılarının karakteristik özelliklerini yansıtan ol- (temel fiil) ~ bol- (temel fiil), ol- (yardımcı fiil) ~ bol- (yardımcı fiil), var ~ bar, var- ~ bar-, vėr- (temel fiil) ~ bėr- (temel fiil), vėr- (yardımcı fiil) ~ bėr- (yardımcı fiil), ben / bėn ~ men / mėn, göŋül ~ köŋül, gün (güneş) ~ kün (güneş), daḳı ~ taḳı, dükel ~ tükel, dė- ~ tė- sözlerinin kullanım sıklığı bakımından incelenmiştir. İncelenen eserlerde hem Batı Türkçesinin hem de Doğu Türkçesinin özellikleri belirgin biçimde görülmüştür. Bununla birlikte Şeyyâd Hamza’nın bir manzumesi, Mevlânâ’nın bir kısım Türkçe manzumeleri ve Behcetü’l-Hadâik’ta Doğu Türkçesi; Kıssa-i Yûsuf ve Ferâiz Kitâbı’nda ise Batı Türkçesi özelliklerinin ağır bastığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karışık dilli eserler, Batı Türkçesi, Doğu Türkçesi, söz varlığı

Frequency of certain words specific to Western and Eastern Turkish in mixed language works

Öz

In academic literature, the works that reflect the features of Western Turkish as well as the language characteristics specific to Eastern Turkish are commonly referred to as mixed language works. Until now, many studies have been carried out in which the phonetic and form features of mixed language works have been examined in detail and different opinions have been put forward regarding the dual use in these works. In this study, first of all, in the context of the development of Turkish written language in Anatolia, mixed language works and their features, studies and opinions on the subject are discussed. Later, Behcetü'l- Hadâik fi Mev'izati'l-Halâik, Kıssa-i Yûsuf, Ferâiz Kitâbı, some Turkish poems of Mevlânâ and Şeyyâd Hamza's a poem, which are thought to have been written in the Anatolian area, ol- (fundamental verb) ~ bol- (fundamental verb), ol- (auxiliary verb) ~ bol- (auxiliary verb), var ~ bar, var- ~ bar-, vėr- (fundamental verb) ~ bėr- (fundamental verb), vėr- (auxiliary verb) ~ bėr- (auxiliary verb), ben / bėn ~ men / mėn, göŋül ~ köŋül, gün (sun) ~ kün (sun), daḳı ~ taḳı, dükel ~ tükel, dė- ~ tė- the words, which are reflect the characteristic features of mixed language structures were examined in terms of frequency of use. In the examined works, features of both Western Turkish and Eastern Turkish were clearly seen. At the same time, a poem of Şeyyâd Hamza, some Turkish poems of Mevlana and in Behcetü'l-Hadâik Eastern Turkish; It has been determined that Western Turkish features are predominant in Kıssa-i Yûsuf and Ferâiz Kitâbı.

Anahtar Kelimeler

Mixed language works, Western Turkish, Eastern Turkish, vocabulary

Kaynakça

• Kaynakça Akar, A. (2012). Türk dili tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Akkuş, M. (1995). Kitab-ı Gunya. Ankara: TDK.
• Arat, R. R. (1987). Anadolu yazı dilinin tarihî inkişâfına dâir. O. F. Sertkaya (Haz.), Makaleler C. I. Ankara: TKAE Yayını.
• Argunşah, M. & Sağol Yüksekkaya G. (2017). Karahanlıca Herezmce Kıpçakça dersleri. İstanbul: Kesit.
• Beyitoğlu, Y. K. (2021). Karışık dilli eserlerin söz varlığı. Doktora tezi. İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Buluç, S. (1995). Eski bir Türk dili yadigârı Behcetü’l-Hadâik fi Mev’izeti’l-Halâik. İÜ TDED, VI, 119-131.
• Canpolat, M. (1968). Behcetü’l-Hadâik’in dili üzerine. TDAY Belleten, 165-175.
• Canpolat, M. (2018). Behcetü’l-Hadâik fi Mev’izati’l-Halâik. Ankara: TDK.
• Coşar, A., M. (2010). Eski Anadolu Türkçesi üzerinde düşünce ve yorumlar. Turkish Studies, 5(1), 246-262.
• Cin, A. (2004). Ali, Kıssa-i Yûsuf. Doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Develi, H. (1998). Ağız özellikleri taşıyan bir eski Türkiye Türkçesi metni Fatiha tefsiri. İlmî Araştırmalar, 6, 63-81.
• Doerfer, G. (1977). Das Chorasantürkische. TDAY-Belleten, 127-204.
• Ercilasun, A. B. (2015). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ.
• Erdem, M. & Sarı M. (2010). Karışık dilli eserlere farklı bir bakış. Turkish Studies, 5(1), 390-415.
• Güneş, İ. (2015). Karışık dilli kitâb-ı Ata-Dede adlı eser üzerinde bir dil incelemesi. Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Korkmaz, Z. (1973a). Marzuban-nâme tercümesi. Ankara: Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1973b). Selçuklular çağı Türkçesinin genel yapısı. TDAY Belleten, 17-34.
• Korkmaz, Z. (1995). Eski Türk yazı dilinden yeni yazı dillerine geçiş devri ve özellikleri. Türk Dili Üzerine Araştırmalar C. I. Ankara: TDK.
• Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin temeli Oğuz Türkçesinin gelişimi. Ankara: TDK.
• Mansuroğlu, M. (1951). Anadolu'da Türk yazı dilinin başlama ve gelişmesi. İÜ TDED, IV(3), 215-229.
• Mansuroğlu, M. (1954). Mevlâna Celâleddin Rumî’de Türkçe beyit ve ibareler”, TDAY Belleten, 207-220.
• Mansuroğlu, M. (1956). Şeyyad Hamza’nın Doğu Türkçesine yaklaşan manzumesi. TDAY Belleten, 125-144.
• Mansuroğlu, M. (1960). Şerhü’l-Menâr’ın dili hakkında. V. Türk Tarih Kongresi (Kongreye Sunulan Tebliğler). Ankara: TTK.
• Özkan, M. (2013). Türk dilinin gelişme alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz.
• Özkan, M. (2014). Türkçenin Anadolu’da yazı dili olarak gelişmesi. Türkiyat Mecmuası, XXIV, 53-73.
• Taş, İ. (2008). Şeyyâd Hamza, Yûsuf ve Zelîhâ. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 42.
• Tekin, Ş. (1974). 1343 tarihli bir Eski Anadolu Türkçesi metni ve Türk dili tarihinde ‘olga-bolga’ sorunu. TDAY Belleten, 59-157.
• Tulum, A. M. (1968). Şerhu’l-Menâr hakkında. İÜ TDED, XVI, 133-138.