İbn Hânî el-Endelüsî’nin edebî kişiliği ve divanındaki başlıca şiir konuları

Yıl 2021, Sayı: 24, 907 - 925, 21.09.2021

Fuat Daş

https://doi.org/10.29000/rumelide.990697

Öz

İbn Hânî, Endülüs edebiyatının önde gelen şairleri arasındadır. İşbîliye’de doğmuş, ilköğrenimini burada tamamlamıştır. Genç yaşta ülkesini terk edip Mağrib’e geçmiş ve Fâtımî Devleti’nin saray şairi olmuştur. Uzun yıllar bu devletin hükümdarlarından Muizz-lidînillâh’ın sarayında yaşamış ve divanının büyük bir bölümünü oluşturan methiyelerinin çoğunu onun için yazmıştır. Muizz-lidînillâh’ın yanı sıra onun komutanlarına, valilerine ve ailesinden birçok ferde şiirler söylemiştir. Methiye türü şiir konularının yanı sıra mersiye, hicviye, gazel ve tasvir türü şiir konularından da beyitler kaleme almıştır. Ancak bu beyitlere genel itibariyle methiyelerinin içerisinde yer vermiştir. Endülüs’te doğup büyümesine rağmen hayal dünyasında daima Arap yarımadasında yaşamış, Câhiliye şiirinin üslubunu ve dilini yansıtmış, muallaka şairlerini taklit etmiştir. Şiirlerindeki yer isimleri, sevgili adları, çöl hayatına özgü kullandığı anlaşılması zor ifadeler, çölde doğan Arap şiirini ne derece taklit ettiğini apaçık göstermiştir. Bütün bunlardan dolayıdır ki o, Endülüs şiirinde neo-klasik dönem olarak da adlandırılan doğu edebiyatını taklit dönemi temsilcileri arasında yer almıştır. İbn Hânî şiirlerinde yaşadığı dönemin siyasi ve sosyo-kültürel durumundan bahsetmiş, birçok tarihî olaya ve savaşa değinmiştir. Bu sebeple onun şiirlerinin edebî değeri olduğu gibi tarihî vesika değeri de bulunmaktadır. Bu çalışmada; İbn Hânî’nin hayatı, edebî kişiliği ve divanında ele aldığı methiye, hicviye, mersiye, gazel ve tasvir gibi başlıca şiir konuları ele alınmıştır. Ayrıca bu şiir konularına divanından seçme beyitlerle örnekler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap edebiyatı, Endülüs şiiri, İbn Hânî

The literary personality of Ibn Hânî al-Andalusi and the major poetry topics in his divan

Öz

Ibn Hânî is one of the leading poets of Andalusian literatüre. He was born in Seville and completed his primary education here. He left his country at a young age and moved to the Maghreb and became the court poet of the Fâtimîd State. He lived in the palace of Muizz-lidînillâh, one of the rulers of this state, for many years and wrote most of the panegyrics that constitute a large part of his divan for him. In addition to Muizz-lidînillâh, he sang poems to his commanders, governors and many members of his family. He wrote couplets on elegy, satire, ghazal and depiction type poetry as well as panegyric. However, he generally included these couplets in his panegyrics. Although Ibn Hânî was born and raised in Andalusia, he always lived in the Arabian peninsula in his imaginary world, reflected the style and language of Jahiliyya poetry and imitated the poets of muallaḳa. The place names, beloved names and incomprehensible expressions specific to desert life in his poems clearly showed how much he imitated Arab poetry born in the desert. Because of all these, he was among the representatives of the period of imitation of eastern literature, which is also called neo-classical period in Andalusian poetry. In his poems, Ibn Hânî talked about the political and socio-cultural situation of the period he lived in, and mentioned many historical events and wars. For this reason, his poems have literary value as well as historical document value. In this study; The life of Ibn Hânî, his literary personality and the main poetic subjects such as panegyric, satire, elegy, ghazal and depiction that he dealt with in his divan were discussed. In addition, examples of these poetry topics are given with selected couplets from his divan.

Anahtar Kelimeler

Arabic literature, Andalusian poetry, İbn Hânî

Kaynakça

• Ali, Z. (1932). Tebyînü’l-me‘ânî fî şerḥi dîvânî İbn Hânî el-Endelüsî el-Maġribî. Kahire: Maṭba‘atü’l-ma‘ârif ve mektebetuhâ.
• Dachraqui F. (1993). Ibn Hânı al-Andalusî. The Encyclopaedia of Islam. (Cilt III, 785-786 ss.) Leiden: E. J. Brill.
• Daftary, F. (2007). The İsmâîlis Their History and Doctrines. New York: Cambrıdge Unıversıty Press.
• Durmuş, İ. (1998). Hiciv. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt XVII, 447-449 ss.) İstanbul: TDV.
• İbn Hânî el-Endelüsî, Ebü’l-Kāsım Muhammed. (1980). Divân İbn Hânî el-Endelüsî. Beyrut: Dâr Beyrut li’ṭ-ṭibâʿati ve’n-neşr.
• el-Fâḫûrî, Ḥ. (1986). el-Câmi‘ fî târîḫi’l-edebi’l-‘Arabî ‘el-Edebü’l-ḳadîm’. Beyrut: Dâru’l-cîl.
• Goldzıher, I. (2012). Klasik Arap Literatürü. (Çev. Er R. Ve Yüksel A.) Ankara: Vadi Yayınları.
• Gomez, E. G. (2004). Maʿa şuʿarâ’i′l-Endelüs ve′l-Mütenebbî ′Siyer ve dirâsât′. (Çev. Mekkî T. A.). Kahire: Dâru′l-fikri′l-ʿArabî.
• Hafâcî, M. A. (1992). el-Edebü’l-Endelüsî ‘et-Taṭavvur ve’t-tecdîd’. Beyrut: Daru’-l-cîl.
• el-Ḥamevî, Yâḳūt b. Abdillâh. (1993). Muʿcemü’l-üdebâʾ. (Thk. Abbâs İ.). Beyrut: Daru’l- ġarb’l-İslâm.
• Heykel, A. (1985). el-Edebü’l-Endelüsî mine’l-feth ilâ suḳûti’l-ḫilâfe. Kahire: Dâru’l-meʿârif.
• el-Ḥumeydî, Muhammed b. Fütûh. (2008). Cezvetu'l- muḳtebes fî Târîḫ ʿUlemâ’i′l-Endelus. (Thk. Maʿrûf B. A. ve ʿAvvâd M. B.). Tunus: Dâru′l-Ğarbi′l-İslâmî.
• İbn Ḫallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn. (1978). Vefeyâtü’l-a‘yân. (Thk. Abbâs İ.). Beyrut: Dâr ṣâdır, 1978.
• İbnü’l-Ḫatîb, Lisânüddin Ebî Abdullah. (2009). el-İḥâṭa fî aḫbâri Ġırnâṭa. Cezayir: Dâru’l-emel li’d-dirâsât ve’n-neşr ve’t-tevzîʿ.
• Hunzai, F. M. (1996). Shimmering Light an Anthology of Ismaili Poetry. Londra: The Enstitute of İsmaili Studies.
• el-Ḳaysî, Feth b. Ḫâḳân, (1983), Maṭmaḥu′l-Enfus ve mesraḥu't-te'ennus fî 'muleḥi ehli'l-Endelus. (Thk. Muhammed Alî Şevâbike). Beyrut:Dâru ʿAmmâr.
• Kîlânî, K. (1923). Nazârât fî târîḫi’l-edebi’l-Endelüsî. Mısır: Maṭba‘atü’l-mektebeti’t-ticâriyye.
• el-Maʿarrî, Ebü’l-Alâ’ Ahmed b. Abdillâh. (1977). Risâletu’l-Ğufrân. Kahire: Dâru’l-Meaʿârif.
• el-Mütenebbî, Ebü’t-Tayyib Ahmed. (1983). Divânü’l-Mütenebbî. Beyrut: Dâr Beyrut li’ṭ-ṭibâʿati ve’n-neşr.
• Nâcî, M. (1963). İbn Hânî el-Endelüsî dersün ve naḳdün. Beyrut: Dâru’n-neşr li’l-câmi‘iyyîn.
• Ferrûh, Ö. (1984). Târîḫu’l-edebi’l-Arabî. Beyrut: Dâru’l-ʿilmi’l-melâyin.
• Özel, H. ve Çiftçi, F. (2020). Endülüslü Şair İbn Hânî’nin Şiirlerinde Şiîlik Yansımaları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 24(3), 1381-1406.
• Toprak, M. F. (1999). İbn Hânî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt XX, 27-29 ss.). İstanbul: TDV Yayınları.
• Toprak, M. F. (1988). Endülüs Şiirine Genel Bir Bakış. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 32(12), 157-175.
• Toprak, M. F. (2020). Klasik Arap Şiirinde Ehl-i Beyt ve Şîa. Ankara: Gece Kitaplığı.
• el-Yaʿlevî, M. (1985). İbn Hânî el-Endelüsî el-Mağribî ‘Şairü’d-devleti’l-Fâtimiyye’. Beyrut: Dâru’l- ġarb’l-İslâmî.
• Zirikli, H. (2002). el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-melâyîn.