Klasik Türk şiirinde yağmurla ilgili tasavvurlar

Yıl 2021, Sayı: 24, 807 - 853, 21.09.2021

Semih Yeşilbağ

https://doi.org/10.29000/rumelide.995450

Cited By: 1

Öz

Klasik Türk edebiyatı sahasındaki eserler incelendiğinde bu edebiyatta sevgi ve aşk dışında, kozmografik unsurlardan bitkilere; dinî ilimlerden batıl inanışlara; ayet, hadis iktibaslarından deyimlere kadar sosyal hayat içerisindeki iğneden ipliğe her şeye farklı bağlam ve vesilelerle yer verildiği görülmektedir. Bu bağlamda yağmur da şairlerin duygu, düşünce ve hayal dünyası içerisinde yer alan ve nispeten yaygın kullanımı olan bir temadır. Bu çalışmada isimleri kaynakçada yer alan 16. yüzyılda yaşamış 25 klasik Türk şairinin doğrudan yağmuru ele alan ya da bulut, dağ, gök gürültüsü gibi dolaylı olarak yağmurla irtibatlandırılan unsurları ihtiva eden beyitleri, ilgili divanlar taranarak tespit edilmiştir. Ardından tespit edilen beyitler, yağmurla ilişkilendirilen tabiî unsurlar; yağmurla benzetme veya mecaz ilgisi yoluyla ilişkilendirilen unsurlar; yağmurla ilgili âdet, inanış ya da tecrübeye dayalı bilgiler; yağmurla ilgili ayet, hadis ve deyimler; yağmurla ilgili diğer unsurlar alt başlıklarıyla incelemeye tabi tutulmuştur. Verilen bilgileri desteklemek için çalışmaya dâhil edilmiş örnek beyitler, makalenin bağlamına uygun olarak tasnif edilmiş ve açıklanmıştır. Yağmur ana başlığı çerçevesinde oluşturulan alt başlıklarla hazırlanan bu çalışmada klasik Türk edebiyatı şairlerinin yağmuru nasıl algıladıkları, hangi anlamlarla ve hangi unsurlarla irtibatlandırdıkları, yıllar içinde toplumsal ve kültürel hayat bağlamında yağmurla ilgili nasıl bir duygu, düşünce ve hayal dünyasının oluştuğu ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, yağmur, bârân, matar

Concepts of rain in classical Turkish poetry

Öz

When the works in the field of classical Turkish literature are examined, it can be seen that apart from love, everything in social life from A to Z, from cosmographic elements to plants, from religious sciences to superstitions, from hadith quotations to idioms, is included in this literature with different contexts and means. In this context, rain is also a theme which appears in the emotions, thoughts and imaginations of poets and which has a relatively common use. In this study, the couplets which were directly dealing with rain or which included elements indirectly associated with rain, such as clouds, mountains and thunders by 25 classical Turkish poets who lived in 16th century and whose names are included in the bibliography were identified by scanning the related diwan. Following this, the couplets which were identified were examined with subtitles of natural elements related to rain; elements associated with rain through analogy or metaphor; information on rain based on tradition, belief or experience; verses, hadiths and idioms on rain and other elements related with rain. The sample couplets included in the study to support the information given were classified and explained in accordance with the context of the article. This study, which was prepared with subtitles created within the framework of the main title of rain, aims to show how classical Turkish literature poets perceived rain, which meanings and which elements they associated it with, and what kind of an emotion, thought and imagination world was created in the context of social and cultural life over the years.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, rain, bârân, matar

Kaynakça

• Akarsu, K. (1989). Za’ifi Divanı Metin, Tahlil ve Sistematik Endeks (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafâ Âlî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-alidivanipdf.pdf?0(E.T.02.03.2021)
• Ambros, E. (1982). Candid Penstrokes The Lyrics of Meâlî, an Ottoman Poet of the 16th. Century, Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
• Akyüz, K. vd. (1958). Fuzûlî Türkçe Divan, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Aydemir, Y. (2018). Behiştî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap:
• https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0(E.T. 14.2021)
• Bayak, C. (2017). Sehâbî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55746,sehabi-divanipdf.pdf?0 (E.T. 08.03.2021)
• Çavuşoğlu, M. (1977). Yahyâ Bey Dîvân Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çavuşoğlu M. ve Tanyeri M. A. Tanyeri (1981). Hayretî Dîvan Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Çavuşoğlu, M. (1982). Helâkî Dîvan Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Çavuşoğlu M. ve Tanyeri M. A. (1987). Zâtî Divanı Gazeller Kısmı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon), C.3, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Demirel, Ş. (2017). 16. Yüzyıl Şairlerinden Mânî Dîvân ve Şehr-engîz-i Bursa, Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55755,divan-ve-sehr-engiz-i-bursapdf.pdf?0 (E.T. 17.07.2021)
• Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0 (E.T. 25.02.2021)
• Gürgendereli, M. (2017). Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı,e-kitap:https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56211,mostarli-hasan-ziyai-divanipdf.pdf?0 (E.T. 12.02.2021)
• İsen, M. (1990). Usûlî Divanı, Ankara: Akçağ.
• Keklik, M. (2014). Üsküplü İshak Çelebi Divanı (Metin-Çeviri-Açıklamalar-Dizin) (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-divanipdf.pdf?0 (E.T. 13.03.2021)
• Küçük, S. (2015). Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mengi, M. (2020). Mesîhî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/74203,mesihi-divanipdf.pdf?0 (E.T. 02.01.2021)
• Mermer, A. (2004) Kütahyalı Rahîmî ve Dîvânı, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• Nas, Ş. K. (2018). Celilî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59375,celili-divanipdf.pdf?0 (E.T. 01.08.2021)
• Pala, İ. (1983). Aşkî, Hayâtı, Edebî Şahsiyeti ve Dîvânı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Tanrıbuyurdu, G. (2018). Kalkandelenli Mu’îdî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59883,kalkandelenli-mu39idi-divanipdf.pdf?0 (E.T. 07.03.2021)
• Tarlan, A. N. (1945). Hayâlî Bey Dîvânı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1967). Zâtî Divanı Gazeller Kısmı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon), C.1, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Tarlan, A. N. (1970). Zâtî Divanı Gazeller Kısmı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon), C.2, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Tulum, M. ve Tanyeri M. A. (1977). Nev’î Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Yavuz, K. ve Yavuz O. (2016). Muhibbî Dîvânı, C.1-2., İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Uzun, S. (2011). Üsküdarlı Aşkî Divanı Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy. Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımaları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Abdülaziz Bey (1995). Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri Toplum Hayatı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Akdağ, A. (2014). “Bir Tedavi Yöntemi Olarak ‘Kan Aldırmak’ ve Klâsik Türk Şiirindeki Kullanımı”, Gazi Türkiyat, S. 14, s. 169-187.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, C.2, Ankara: İnkılâp.
• Akün, Ö. F. (2013). Divan Edebiyatı, Ankara: İsam.
• Arpaguş, H. K., (2015). Osmanlı Halkının Geleneksel İslâm Anlayışı ve Kaynakları, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı.
• Atalay, B. (1999). Divânü Lûgat-it-Türk Tercümesi, C.3, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aybet, N. (1989). Fuzûlî Dîvanı’nda Maddî Kültür, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Aydemir, A. (2000). Tefsirde İsrâiliyat, İstanbul: Beyan.
• Batislam, H. D. (2005). “Divan Şiirinde Sabâ”, Osmanlı Araştırmaları, S. 26, s. 95-117.
• Bayram, Y. (2007). “Klasik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler”, Turkish Studies, S. 2/4, s. 209-219.
• Boratav, P. N. (1950). “İstiska”, İslam Ansiklopedisi, C. V/II, 1221-1224., İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Cebeci, L. (2005). “Mîkâil”, İstanbul: İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, C. 30, s. 45-46.
• Cunbur, M. (1985). Karacaoğlan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Çolak, A., (2012). “Kur’ân ve Hadislere Göre Melek”, Ankara: Afşar Matbaası.
• Hub, M. (2018). “Rahmanî Nefhalar ve İrfânî Yorumlar: Zamanın Değer(lenmes)i ve Değerlendirilmesi Üzerine: “Nefehât Hadîsi ve Şerhi”, Toplum Bilimleri Dergisi, S.23, s.199-238.
• İbrahim Cûdî Efendi (2006). Lügat-ı Cûdî (haz. İsmail Parlatır vd.), Ankara: Türk Dil Kurumu,
• İnan, A., (1976). Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul: İstanbul: Kültür Bakanlığı.
• İnan, A., (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İzbırak, R. (1964). Coğrafya Terimleri Sözlüğü, Ankara: Doğuş Matbaası.
• Kahraman, B. (2000). “Helâkî Dîvânı’nda Göz ve Gözyaşı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.7, s. 233-264.
• Karagöz, İ. vd., (2019). Dualar (edt. İsmail Karagöz), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kaya, H. A. (2011). “Emrî Divanı’nda Deyimler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.6, s. 55-130.
• Kemikli, B. (2007). “Divan Şiirinde Hastalık ve Tedavi”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 16, S. 1, s. 19-36.
• Kırbıyık, M. (2007). “Bazı XVI. Yüzyıl Divanlarında Kıymetli Taşlar”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, S. 18, s. 61-75.
• Kur’ân-ı Kerim Meali (2012). (haz. H. Altuntaş ve M. Şahin), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Kurnaz, C. (1996). Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlîli, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Onay, A. T. (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (haz. Cemal Kurnaz), İstanbul: H.
• Özkan, Ö. (2007). Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı, İstanbul: Kitabevi.
• Öztoprak N. (2010). “Divan Şiirinde Giyim Kuşam Üzerine Bir Deneme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 4, s. 103-154.
• Pala, İ. (2015). Akademik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı.
• Polat, B. (2007). Türk Kültüründe Yağmur Duası (Azatlı Kasabası Örneği), Dinî Araştırmalar Dergisi, S. 27., s. 275-283.
• Sefercioğlu, N. (1999). “Divan Şiirinin Çevreye Bakışı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S.1, s. 63-82.
• Sefercioğlu, N. (2010). “Helâkî Divanı’nda Türkçe Deyimler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 4, s. 155-202.
• Selçuk, B. (2005). “Fuzûlî’de Gözyaşı”, Ekev Akademi Dergisi, S. 25, s. 233-246.
• Soysaldı, H. M. (2018). “Kur’an Âyetleri ve Hadisler Perspektifinden Uyku Hakkında Bir Değerlendirme”, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.9, s. 79-102.
• Sünen-i Tirmizî Tercemesi (2007). (haz. A. Parlıyan), C. 3, Konya: Konya.
• Şemseddin Sâmî (2013). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Kapı.
• Şentürk, A. A. (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu, C.1, İstanbul: Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi.
• Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı Şiiri Kılavuzu, C.2, İstanbul: Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi.
• Tanyeri, M. A. (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Ankara: Akçağ.
• TDK, (1998). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Temel Britannica Temel Eğitim ve Kültür Ansiklopedisi (1998). C. 13, İstanbul: Anan.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügatı, C.1, İstanbul-Wien: Simurg.
• Tural, S. (1993). “Edebiyat Eseri ile Çevre Arasındaki Bağlar”, Türk Edebiyatında Tabiat, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Yeniterzi, E. (1999). “Divan Şiirinde Sağlık ve Hastalıklarla İlgili Bazı Hususlar”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.4, s. 87-103.
• Zülfe, Ö. (2011). Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde Osmanlı Şiirinden Kelimeler, Kavramlar, Deyimler, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.