Türkiye Türkçesi atasözlerinde ağaç

Yıl 2021, Sayı: 24, 342 - 363, 21.09.2021

Ayşe Şeker

https://doi.org/10.29000/rumelide.997526

Cited By: 2

Öz

Toplumların uzun yıllara dayalı gözlem ve tecrübeleri sonucu ortaya çıkıp günümüze kadar ulaşan atasözleri, ait oldukları milletin ortak duygu, düşünce, gelenek ve inançlarını yansıtır. Her toplumun kendine has atasözleri vardır. Bu atasözlerinde gündelik hayatın bir parçası olan, sosyal hayatta sürekli karşımıza çıkan kavramlar görülmektedir. Bunlardan biri de Türk kültüründe önemli bir yeri olan ağaçtır. Doğudan batıya pek çok kültür ve inanç sisteminde ağaç kavramına bazı sembolik anlamlar yüklenmiştir. İnsanoğlu küçük bir filizken zaman içerisinde büyüyüp gelişen ve sonunda kuruyan ağaç ile kendi hayatı arasında benzerlik kurmuş ve ağaca önem vermiştir. Türkler ağacı kutsal saymış ve ona zarar vermekten imtina etmişlerdir. Ağaç, edebiyatımızın sözlü ve yazılı bütün ürünlerinde önemli bir tabiat unsuru olarak karşımıza çıkar. Anonim halk edebiyatı ürünlerinden olan atasözlerinde de ağaçla ilgili olanlar ve içerisinde ağaç kavramının geçtiği örnekler sayıca fazladır. Çalışmamızda, atasözlerinde geçen ağaç türleri ele alınacak ve ayrı başlıklar hâlinde incelenecektir. Ağacın çeşitli özellikleri, dilimiz ve kültürümüzdeki yeri, ona verilen simgesel anlamlar çerçevesinde bu türlerin gerçekten mecaza uzanan anlamları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi atasözleri, ağaç, ağaç türleri, Türk kültürü

Tree in Turkish proverbs

Öz

Proverbs, which have emerged as a result of many years of observations and experiences of societies and have survived from past to present, reflect the common feelings, thoughts, traditions and beliefs of the nation to which they belong. Every society has its own proverbs. In these proverbs, certain concepts that are part of everyday life and that constantly appear in social life are observed. One of them is tree, which has an important place in Turkish culture. In many cultures and belief systems from East to West, the concept of tree has symbolic meanings. People have established similarities between themselves and trees, which are small sprouts at first, then grow and develop over time and eventually decay, and have attached importance to the tree. Turkish people have considered trees sacred and have avoided harming them. Tree appears as an important element of nature in all oral and written products of our literature. Amongst proverbs, which are the products of anonymous folk literature, there are the ones related to trees and also the examples in which the concept of tree is mentioned are high in number. In our study, the species of trees mentioned in proverbs will be discussed and will be examined in separate headings. It will focus on the various features of the tree, its place in our language and culture, and the meanings of these species that really extend to the metaphor within the framework of the symbolic meanings given to it.

Anahtar Kelimeler

Turkish proverbs, tree, tree species, Turkish culture

Kaynakça

• Aça, M. (2017). Zeytin Ağacı Simgesi. Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Zeytin Kitabı (s. 255-269), İstanbul: Kitabevi.
• Ak, S. (2017). Niyazî-i Mısrî, İsmail Hakkı Bursevî, Şeyhzâde, Çıktım Erik Dalına, Yunus Emre’nin Bir Şiirinin Üç Şerhi. İstanbul: Büyüyenay.
• Aksoy, Ö. A. (2019). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü II, Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Aksoy, Ö. A. (2020). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1, Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde Atasözleri. İstanbul: Kapı.
• Alptekin, A. B. (2007). Türk Halk Hikâyelerinde Ağaç Motifi Üzerine. Millî Folklor, 19 (76), 33-39.
• Anaç, H. (2012). Geçmişten Günümüze İncir. Aydın: Aydın Ticaret Odası.
• Anlı, R. E. (2006). Bağlar Güzeli Üzüm ve Üzüm Kültürü. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat.
• Arat, R. R. (1951). Atebetü’l-Hakayık. İstanbul: Ateş Basımevi.
• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. Kemal Eraslan, Osman Fikri Sertkaya, Nuri Yüce (Neşre haz.). İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Arat, R. R. (1991). Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Arslan Erol, H. (2014). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Âşıkpaşaoğlu Âşıkî (1949). Osmanlı Tarihleri I, Tevarih-i Âl-i Osman. (Haz. Çiftçioğlu N. Atsız). İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Ata, A. (1997). Kısasü’l-Enbiyâ (Peygamber Kıssaları) I Giriş-Metin-Tıpkıbasım, II Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ata, A. (2013). Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş-Metin-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ayverdi, İ. (2011). Asırlar boyu târihî seyri içinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük (Redaksiyon-Etimoloji: Ahmet Topaloğlu). İstanbul: Kubbealtı.
• Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk Edebiyâtı Târihi I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Bang, W., Gabain, A. von (1929). Türkische Turfan-Texte I. Berlin: Akademie der Wissenschaften.
• Bardakcı, M. N. (2010). Türk Tasavvuf Kültüründe Gül Sembolü Üzerine Bazı Düşünceler. Bilal Kemikli, Selami Turan (Ed.), Gül Kitabı, Gül Kültürü Üzerine İncelemeler (s. 109-115), Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü.
• Bayram, Y. (2001). Çiçekler ve Diğer Bitkilerin Dîvân Şiirine Yansımaları ile Anlam Çerçeveleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baytop, T. (2007). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Biltekin, H. (Haz.) (2018). Şeyhî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Caferoğlu, A. (1930). Orhon Abidelerinde Atalarsözü. Halk Bilgisi Haberleri ( 1 (3), s. 43-46). İstanbul İktisat Matbaası.
• Caferoğlu, A. (1931). Abû - Hayyân Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Cebecioğlu, E. (2004). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. London: Oxford University Press.
• Deliorman Orhan, D., Ergun, F., Orhan N. (2011). Anadolu Medeniyetlerinde Asma (Vitis vinifera L.). Tarih Araştırmaları Dergisi, 30 (50), 69-80.
• Ercilasun, A. B., Aliyev, A. M., Şayhulov, A., Kajıbek, E. Z., Konkobay Uulu, K., Yusuf, B., Göklenov, C., Mahpir, V. U., Çeçenov, A. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Ercilasun, A. B., Akkoyunlu, Z. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Erdağı Doğuer, B. (2018). Türkçede İki Alıntı Sözcük Ceviz ve Koz Üzerine. Turkish Studies, 13 (5), 147-156.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon I. Wiesbaden.
• Erdal, M. (1993). Around the Turkic ‘apple’. Journal of Indo-European Studies, 21, 27-36.
• Eren, H. (1995). Türkçede Doublet Örnekleri. Türk Dili, 523, 731-736.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
• Eren, H. (2001). Türklerin Ana Yurdu Sorunu. Türk Dili, 600, 665-687.
• Ergin, M. (2016). Dede Korkut Kitabı I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Günal, H. (2008). Türk Dünyasında İncir Kültürü. Turkish Studies, 3 (5), 561-581.
• Hehn, V. (2003). Zeytin, Üzüm ve İncir. (Çev. Necati Aça). Ankara: Dost Kitabevi.
• İbrâhim Şinâsi, Ebüzziyâ Tevfik (H. 1302). Durûb-ı Emsâl-i Osmâniyye. İstanbul: Matbaa-i Ebüzziyâ.
• İmer, Z. (2005). Miladi Dönem Öncesi Orta Asya’da İpek. Bilig, 32, 1-32.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Koçak, A. (2011). “Bilgelik” Varlık Bereket Sembolü İncirin Serüveni. Düzgün, D., Atnur, G., Güvenç, A. Ö., Yörük, Z. (Haz.), Bilge Seyidoğlu Kitabı (s. 277-289), İstanbul: Dergâh.
• Kumova, U., Korkmaz, A., Avcı, B. C., Ceyran, G. (2002). Önemli Bir Arı Ürünü: Propolis. Uludağ Arıcılık Dergisi, 10-23.
• Kurnaz, C. (1996). Gül. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 14, s. 219-222). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Macit, M. (Haz.) (2017). Nedîm Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Meninski, F. (1687). Complementum Thesauri Linguarum Orientalium, Seu Onomasticum Latino-Turcico-Arabico-Persicum. Vienna.
• Ocak, A. Y. (2002). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim.
• Ögel, B. (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş II. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Pala, İ. (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: L M.
• Pala, İ. (2020). İki Dirhem Bir Çekirdek. İstanbul: Kapı.
• Püsküllüoğlu, A. (2012). Türk Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Püsküllüoğlu, A. (2017). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Röhrborn, K. (1979-1998). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte Aus Zentralasien Lieferung 1-6. Wiesbaden.
• Şen, M. (2006). Elma Kelimesi Üzerine. Büyük Türk Dili Kurultayı (s. 571-586). Ankara.
• Şenocak, E. (2007). Türk Halk Kültüründe ve Mitolojik Bağlamda Üzümün Yeri. Millî Folklor, 19 (76), 164-172.
• Şimşek, E. (2008). Ölümsüzlük İlâcı Elma. Turkish Studies, 3 (5), 193-204.
• Şirin, H. (2015). Kül Tigin Yazıtı Notlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Tatçı, M. (2009). Dervîşler Hümâ Kuşu Yûnus Emre Yorumları. İstanbul: H.
• TDK (1941). Divânü Lûgat-it-Türk Tıpkıbasımı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK (1993). Derleme Sözlüğü I-XII. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• TDK (2019). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK (2019). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/.
• Tekin, T. (2013). Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Toparlı, R., Vural, H., Karaatlı, R. (2014). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tulum, M. M., Azılı, K. (2015). Eski Uygurca Edgü Ögli Tigin Anyıg Ögli Tigin (İyi Niyetli Şehzade – Kötü Niyetli Şehzade) Burkancı Seyirlik Eser. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Ünsal, A. (2019). Ölmez Ağacın Peşinde, Türkiye’de Zeytin ve Zeytinyağı. İstanbul: Yapı Kredi.
• Ünver, A. S. (1949). İçki Müptelâları Neden Yalancıktan Kuvvetli İnadcı, Geçici Hevesli ve Kindar Olurlar?. Türk Folklor Araştırmaları, 1 (2), 17-18.
• Veren, E. (2019). Kocakarı Soğuklarından Zemheriye Anadolu Halk Takvimi. İstanbul: Doğan Kitap.
• Yıldırım, H. (2000). “Ayıı Üöreğe” (Tanrı Öğretisi) Metni Esasında Saha Türkçesinde İsim. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yund, K. (1944). Ağaç, Orman Üzerine Atasözleri ve Açıklamaları. Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi.
• Yurtbaşı, M. (2012). Sınıflandırılmış Türk Atasözleri. İstanbul: Excellence Dictionaries.
• Yücer, H. M., Küçük, S. (2019). Tasavvuf Literatüründe Ağaç Sembolizmi ve Muhyî’nin Temsîl-i Şecer İsimli Eseri. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi, 3 (1), 13-28.
• https://www.tarimtv.gov.tr/tr/video-detay/zeytin-sinegi-zararlisina-incir-agacli-koruma-10489
• https://www.tarim.com.tr/Ceviz-Agacinin-Altinda-Oturmak-Neden-Tehlikeli,39549h