Türkçe Sözlük’te Arapça kelimelerle kurulan birleşik sözlerin tasnifi

Yıl 2021, Sayı: 25, 786 - 801, 21.12.2021

Sawsan Abu Hannoud

https://doi.org/10.29000/rumelide.1032532

Cited By: 1

Öz

Türkler ve Araplar zamanla ortak coğrafi ve dinî paylaşımlar neticesinde birçok alanda etkileşim yaşamıştır. Türkler ve Araplar arasındaki bu etkileşimin en önemli alanını da dil oluşturmaktadır. Buna bağlı olarak, Türkçeye Arapça kelimelerin geçişi ilk başta dinî terimler ile daha sonra neredeyse her alanda olmuştur. Bu doğrultuda Türkçede Arapça harf, edat, cümle, şibh-i cümle ve deyim de alıntılandığı görülmüştür. Türk dili tarihinde Arapça kelimeler Türkçenin ayrılmaz bir parçası olarak kullanılmış, daha ötesi Arapça kök ve edatlardan yeni kelimeler de türetilmiştir. Türetilen bu Arapça kelimeler arasında, Türkçe kökenli veya başka bir yabancı dilden alınan kelime ile Arapça kelimeden oluşan birleşik sözler de bulunmaktadır. Temlikname ve günâşık kelimelerindeki gibi. Temlikname birleşik kelimesindeki temlik Arapça, name ise Farsçadır. Günâşık kelimesindeki de gün Türkçe, âşık ise Arapçadır. Araştırmacılar tarafından Türkçede bu tür birleşik sözler uğradıkları ses, anlam değişimi ve imla açısından incelenmiştir. Bu çalışmada ise Arapça alıntılarla kurulan birleşik sözlerin anlamları esas alınarak merkezlilik açısından tasnif edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla son baskı Türkçe Sözlük’ten derlenen Arapça kelime ve Türkçe veya yabancı kökenli kelimeden oluşan birleşik sözlerin anlamları incelendikten sonra bu sözler iç merkezli, dış merkezli ve hem iç merkezli hem dış merkezli olarak tasnif edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Birleşik sözler, türetme, Arapça kelimeler, Türkçe Sözlük

Classification of compound words formed with Arabic words in Turkish Dictionary

Öz

Turks and Arabs have interacted in many areas because of common geographical and religious sharing over time. The most important part of this interaction between Turks and Arabs is language. Depending on this, the transition of Arabic words to Turkish was firstly in religious terms and then in almost every field. Hence, Arabic letters, prepositions, sentences, phrases and idioms are also cited in Turkish. In the history of the Turkish language, Arabic words have been an integral part of Turkish. Moreover, new words were derived with Arabic roots and prepositions. Among these Arabic words, there are also compound words which are consisting of Arabic words and others of Turkish or foreign origin words. As in words "Temlikname" and "Günâşık". In the compound word of temlikname, temlik is Arabic and name is Persian. In the word "Günâşık", gün "day" is Turkish, and âşık "lover" is Arabic. In Turkish, such compound words are examined in terms of sound, semantic change, and spelling. In this study, it is aimed to classify the compound words formed with Arabic citations in terms of centrality based on their meanings. For this purpose, after examining the meanings of the compound words which are consisting of Arabic words and others of Turkish or foreign origin words which are in the last edition of Turkish Dictionary, these words had been classified as endocentric, exocentric and both endocentric and exocentric compounds.

Anahtar Kelimeler

Compound words, word formation, Arabic words, Turkish Dictionary

Kaynakça

• Akalın, Ş. vd. (2019). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aksan, D. (2005). Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Ayver, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları. Erişim adresi: http://lugatim.com /.
• Banguoğlu, T. (1986). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Bauer, L. (2017). Compounds And Compounding. New York: Cambridge University Press.
• Bisetto, A. & Scalise, S. (2005). Classification of Compounds. Linguee Linguaggio. S. 319-332.
• Bloomfield. L. (1933). Language. New York: Allen & Unwin.
• Crystal, D. (1997). The Cambridge Encyclopedia of Language. 2.baskı, Cambridge: Cambridge University Press.
• Çürük, Y. (2017). Türkçede Birleşik Sözcükler (İsimler). Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Eker, S. (2019). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Gülensoy, T. (2015). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ.
• Hezîm, R. (2000). el-Terkîb el-Mezcî fi’l-Arabiyyati’l-Muasira. Mecelletu’l-Dirâsâti’l-Lugaviyye. Yemen, s. 193-207.
• Kanar, M. (1952). Büyük Farça-Türkçe Sözlük. Tahran: Şirin.
• Karaağaç, G. (2017). Dil Tarih ve İnsan. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Lewis, B. (2017). Çağdaş Arapça’nın Siyaset Terminolojisinde Osmanlı Mirası. Elçin G (Yay. haz.). İmparatorluk Mirası Balkanlarda ve Ortadoğu’da Osmanlı Damgası içinde (s. 301-312) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lieber, R. (2009). Introducing Morphology. New York: Cambridge University Press.
• Özel, S. (1977). Türkiye Türkçesinde Sözcük Türetme ve Birleştirme. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Redhouse (2012). İngilizce-Türkçe Sözlük (pdf). 10.10.2021 tarihinde Tebriz-Turuz sitesinden erişildi. Erişim adresi: https://turuz.com/book/title/Redhouse+Ingilizce-T%C3%BCrkce+S%C3%B6zl%C3%BCk+-+Redhouse-English-Turkish+Dictionary.
• Sarı, İ. (2016). Türkiye Türkçesindeki Birleşik Sözcüklerin Merkezlilik Odağında Sınıflandırılması. Dil Araştırmaları. S. 18, s. 199-217.
• Şemsettin Sami (2015). Kamus-ı Türkî. (haz. Yavuzarslan, P.) Ankara: Türk Dil Kurumu.
• The Arabic Lexicon. Muʿcemu’l-Yâkût el-Hamevî. Erişim adresi: http://arabiclexicon.hawramani.com/?p=139852#f26561 (15.10.2021).
• Türk Dil Kurumu (2003). Divanü Lugati’t-Türk Dizini. Erişim adresi: https://altaica.ru/LIBRARY/turks/Mahmud_turkish_index.pdf.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual
• Yıldız, M. (1997). Fransaca - Türkçe Sözlük. Erişim adresi: https://turuz.com/storage/Dictionary/2018/1040-Fransizca-Turkce_Sozluk-Mustafa_Yildiz-1997-1350s.pdf.