Memduh Şevket Esendal’ın “Bu Yollar Uzar” Adlı kısa öyküsünün metindilbilimsel açıdan incelenmesi

Yıl 2021, Sayı: 25, 452 - 467, 21.12.2021

Haydar Özdemir

https://doi.org/10.29000/rumelide.1036569

Öz

Türk Edebiyatı’nın tanınmış öykü yazarlarından biri olan “Memduh Şevket Esendal”, günlük yaşamın her hangi bir kesitini ele” alıp anlatan "Çehov Tarzı" öykü türü yazıların bilinen etkili isimlerindendir. Çehov’un karamsar yanı yerine yaşama ümit, neşe ve kuvvet veren yazılar yazmıştır. Eserlerinde sade, anlaşılır, temiz ve pürüzsüz bir üslup yaratarak her kesimden okuyucuya hitap etmiştir. Seçtiği konularda karmaşıklıktan uzak durmuş çoğu zaman sıradan insanların hayatlarına odaklanıp onların yaşamları hakkında yazılar yazmıştır. Bu çalışmanın amacı “Memduh Şevket Esendal”ın “Bu Yollar Uzar” adlı öyküsü, metindilbilimsel bağlamda çözümlenmektir. Yaygın metin incelemelerinden farklı olarak, metnin yüzeyinde yer alan unsurlardan hareketle derininde ortaya çıkan anlamsal yapılara ulaşma yöntemi olan metindilbilim, çağdaş dilbilim araştırmalarında tümce boyutu aşılarak gerçekleştirilen çalışmalar neticesinde ortaya çıkmıştır. 1970'lerden beri dilbilimin farklı bir dalı olarak uğraş veren metindilbilim, metnin içindeki tümceleri birbirinden bağımsız unsurlar olarak değil, aralarındaki yapısal ve anlamsal bağlantılar yoluyla bir bütün olarak ele almaya başlamıştır. Çalışmada metin ve metindilbilim hakkında bilgiler verildikten sonra adı geçen öykünün; küçük ölçekli yapı, (sözcüksel bağlaşıklık, eşdizimsel örüntüleme, yineleme, dil bilgisel bağlaşıklık, gönderim, eksilti, bağıntı ögeleri, zaman uyumu ve görünüş, işlevsel tümce yapısı ve örtük anlatım) büyük ölçekli yapı/bağdaşıklık (işlev, konu, başlık, içerik şeması, anahtar sözcükler, konu tümcesi/ana düşünce tümcesi, sözdizimsel biçem özellikleri, dilsel, anlamsal biçem özellikleri, anlatıcı bakış açısı, özet ve sonuç tümcesi) tespit edilerek öyküde var olan metindilbilimsel görünümler ortaya çıkarılmıştır. Çözümlemedeki temel amaç, metnin ana konusu ve bu konuyu meydana getiren alt konuların tespiti ve metnin görünen, anlaşılan kısmının yanı sıra derin yapısının yani metinde saklı olan unsurların meydana çıkarılmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Memduh Şevket Esendal, metindilbilim, çözümleme, kısa öykü

Investigation of Memduh Şevket Esendal's short Story Through These Ways in terms of linguistics

Öz

Memduh Şevket Esendal, one of the well-known story writers of Turkish Literature, is one of the well-known influential figures of "Chekhov Style" storytelling who deals with any part of daily life. Instead of Chekhov's pessimistic side, he wrote articles that gave hope, joy and strength to life. In his writings, he appealed to readers from all walks of life using a simple, smooth, clear and clean style. He avoided complexity and focused on the lives of ordinary people and wrote about their lives. The purpose in this research, Memduh Şevket Esendal's story ”Bu Yollar Uzar ar is tried to be analyzed in the text linguistic context. Unlike classical text analysis, text linguistics, which is a method of accessing the semantic structures emerging from the elements on the surface of the text, emerged as a result of the studies carried out by exceeding the sentence dimension in contemporary linguistics researches. Working as a separate branch of linguistics since the 1970s, text linguistics has begun to treat sentences within the text as a whole, not as independent elements, but as structural and semantic connections between them. After giving information about the text and linguistics in the study; small scale structure (lexical cohesion, iteration, syntactic patterning, grammatical cohesion, submission, subtraction, correlation elements, time matching and appearance, functional sentence structure and implicit expression) large scale structure/cohesion (function, title, subject, keywords, content schema, subject sentence/main thought sentence, syntactic style features linguistic, semantic style features, narrative perspective, summary and conclusion sentence). The purpose of the analysis is to identify the main subject of the text and the sub-topics that make up this subject and to reveal the visible, understood part of the text as well as the deep structure of the text, namely the elements hidden in the text.

Anahtar Kelimeler

Memduh Şevket Esendal, text linguistics, analysis, short story

Kaynakça

• Akbayır, Sıddık (2004). “Metin Bilgisi: Okuma, Anlama, Yorumlama, Çözümleme”, Samsun: Deniz Kültür.
• Beaugrand, Robert Alain de ve DRESSLER, Wolfgang (1981). Introductionto Text Linguistics. Londonand New York: LongmanGroup Limited.
• Erden, Aysu ( 2002). “Kısa Öykü ve Dilbilimsel Eleştiri”, İstanbul: Gendaş Kültür.
• Gansel, Christina – Jürgens, Frank (2002). “TextlinguistikundTextgrammatik. EineEinführung”, Wiesbaden:WestdeutscherVerlag. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 21 Yıl : 2006/2 (191-204 s.) 204.
• Gülensoy, Tuncer (2009). “Kompozisyonla İlgili Genel Bilgiler.” Türk Dili ve Kompozisyon. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım. Hazırlayanlar: Zeynep Korkmaz, Ahmet B. Ercilasun, Tuncer Gülensoy, İsmail Parlatır, Hamza Zülfikar, Necat Birinci. Genişletilmiş 3. Baskı.
• Günay, Doğan (2013). Metin Bilgisi. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim A.Ş.
• Günay, Doğan ( 2018). “Söylem Çözümlemesi”, İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
• Dilidüzgün, Şükran (2008). Türkçe Öğretiminde Metindilbilimsel Bağlamda Uygulamalı Bir Yaklaşım. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul.
• Genette, Gerard (2011). Anlatının Söylemi, Çev.: Ferit Burak Aydar, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, S. 78.
• Halliday, M. A. K., Hasan, R. (1976). Cohesion in English. London: Longman
• Hengirmen, Mehmet ( 1999) “Dildilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü”, Ankara: Engin.
• Jakobson, Roman (1960). “LinguisticsandPoetics”, İçinde T. Sebeok, (Yay.)., Style in Language, Cambridge, MA: M.I.T. Press, ss. 350-377
• Karaağaç, Günay (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ.
• Sayın, Şara ( 1999), “Deneme: Metinlerle Söyleşi”, İstanbul: Multilungual.
• Subaşı- Uzun, Leyla ( 1995). “Orhun Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı”, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, Ankara.
• Şenöz Ayata, Canan (2005). Metindilbilim ve Türkçe. İstanbul: MultilingualAraştırmaları Dizisi.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Torusdağ, Gülşen (2013). Metindilbilime Genel Bir Bakış ve Metindilbilimsel Bir Çözümleme Örneği Olarak Ömer Seyfettin’in “İlk Cinayeti”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 42-84.
• Aydın, İlker ve TORUSDAĞ, Gülşen (2013). Lamartine’in Göl ‘Le Lac’ Şiirine Metindilbilimsel Bir Yaklaşım. Turkish Studies, 8(10), 105-114.
• Aydın, İlker ve TORUSDAĞ, Gülşen (2014). Türkçe Öğretimi Çerçevesinde Yazınsal Bir Metin Çözümleme Örneği Olarak Refik Halit Karay’ın Garip Bir Hediye’si. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 3/4, s. 109-134,
• Uzun, L. S. (1995). Orhon Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı. Ankara: Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık Limited Şirketi.
• Vardar, Berke (1988). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC Kitabevi.
• Vater, Heinz (1994). “Einführung in dieTextlinguistik”, München: Fink.
• Yıldırım, Ali ve ŞİMŞEK, Hasan (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin