Bir Tuva masalının Vladimir Y. Propp’un yapısal anlatı çözümleme yöntemine göre incelenmesi: “Ak-Sagış Kara-Sagış İyi Alışkı”

Yıl 2021, Sayı: 25, 378 - 393, 21.12.2021

Tuğba Sarıkaya Aksoy

https://doi.org/10.29000/rumelide.1037502

Öz

Bu çalışmada Tuva Türklerinin sihirli-olağanüstü masallar kategorisine giren Ak-Sagış Kara-Sagış İyi Alışkı “Ak Sagış Kara Sagış İki Kardeşler” masalı Vladimir Y. Propp’un yapısal anlatı çözümleme yöntemine göre incelenmiştir. Bu yöntem metin merkezli halkbilimi kuramlarının yapısal halkbilimi kuramı içinde yer almaktadır. V. Y. Propp 1928 yılında yayımladığı Morfologiya Skazki “Masalın Biçimbilimi veya Masalların Morfolojisi” adlı eserinde masalları yapı özelliklerine göre inceleyerek masallarda “sabit” ve “değişken” unsurlar olduğunu ortaya koymuştur. Ona göre masalların sabit unsurları şahısların meydana getirdikleri hareketler veya aksiyonlardır. Propp bunlara “işlev” adını verir. Masal kahramanlarının işlevlerinin birbirinin aynısı olduğunu söyler. Bu yüzden Propp, işlevlerin bir masal kahramanından başka bir masal kahramanına aktarıldığı sonucuna varmıştır (Çobanoğlu, 2012). Propp, masallarda 31 sabit unsur (işlev) olduğunu belirtir. Masallardaki değişken unsurlar ise isimleri ve görevleri değişen yedi şahıstan oluşmaktadır. Çalışma için belirlenen sihirli-olağanüstü bir Tuva masalının üç olay dizisi etrafında geliştiği görülmüştür. Bu masalda eksiklik, yaşlı kadın, hayvan, ağaç, su, ihanet, sayı, balbal, kötü ruh, çadır, yol, han, lama, fal bakma vb. motiflerin geçtiği belirlenmiştir. V. Y. Propp’un yöntemine göre yapılan incelemede Propp’un belirlediği işlevlerden yirmi tanesinin ortak olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca üç olay dizisi içinde bazı geri dönüşler de mevcuttur. Bu durum Propp’un işlev sıralamasına uymamaktadır. Sonuçta bu masalın Propp yöntemiyle benzer ve farklı yönleri olduğunu söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Tuva Türkleri, masal, V. Y. Propp, işlev, motif

The analysis of a Tuvan tale according to structural analysis method of Vladimir Y. Propp: “Ak-Sagış Kara-Sagış İyi Alışkı”

Öz

In this study, Ak-Sagış Kara-Sagış İyi Alışkı “Ak Sagış Kara Sagış Two Brothers” which is in the category of magical-extraordinary tales of the Tuvan Turks have been examined according to structural analysis method of Vladimir Y. Propp. This method has fallen into the structural folklore theory of the text which centers around folklore theories. In Morfologiya Skazki “The Morphology of The Tales” which was published in 1928, V. Y. Propp had examined the structural properties of the tales and found out the presence of “fixed” and “variable” components in the tales. According to him, the fixed components of the tales are behaviors and actions that persons have carried out. Propp has named these as the term “function”. He tells us that the functions of the tale characters are the same with each other. That is why, Propp has concluded that functions have been transferred from one tale character to another tale character (Çobanoğlu, 2012). He has specified 31 fixed functions in the tales. The variable components in the tales consist of seven persons whose names and tasks have changed. It was observed that a magical-extraordinary tales of the Tuvan Turks determined for the study have developed around three storylines. In this tale was determined lack, old woman, animal, tree, water, betrayal, number, balbal, evil spirit, tent, road, monarch, lama, fortune-telling etc. motifs. In the examination have been carried out according to V. Y. Propp, it was defined that twenty of the Propp’s functions have been common. There are also some flashbacks within the three storylines. This situation haven’t fit Propp’s arrangement of functions. As a result, we can say that this tale has similarities and differences with the method of Propp.

Anahtar Kelimeler

Tuvan Turks, tale, V. Y. Propp, function, motif

Kaynakça

• Abalı, İ. (2013). Yapısal Folklor Kuramı Bağlamında Bir Masal İncelemesi Örneği. İdil, 2(8), 26-40.
• Aça, M. (2007). Tıva Halk Masalları. Konya: Kömen Yayınları.
• Arat, R. R. (1994) (Çev.). Güney Sibirya Türkçesi Metinleri. Ankara.
• Ateş, Ş. (1996). Hesse'nin Masalları: Motifler Otobiyografik Unsurlar. Bilig-1. Bahar. 244-249.
• Bars, M. E. (2014). Vladimir Propp’un Yapısal Çözümleme Yöntemi Çerçevesinde “Battal Gazi Destanı” Filminin İncelenmesi. Tarih Okulu Dergisi (TOD), 7(XVIII), 79-97.
• Başaran, C. B. & Erol Çalışkan, Ş. S. (2017). Vladimir Propp’un Biçimbilimsel Yaklaşımından Hareketle Yozgat’tan Derlenmiş “Ercin Masalı” Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C: 10, S: 50, 49-55.
• Çıblak, N. (2005). V. Propp’un Masal Çözümleme Metodu. Türk Dili, 638, 127- 140.
• Çobanoğlu, Ö. (2012). Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. (6. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Demir, N. (1997). Bir Tuva Masalının Türkiye Türkçesine Aktarılması. Sibirya Araştırmaları. 379-389.
• Deusen, K. V. (1996). Shyaan am! Tuvan Folk Tales. Bellingham.
• Dündar, H. (2002). Vladimir Propp ve Masalın Biçimbilimi. Milli Folklor, C. 7, S. 55, 115-118.
• Erol, G. (2005). Vladimir Propp’un Biçimbilimsel Yaklaşımı Çerçevesinde Cesur Yürek Filminin İncelenmesi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 23, 353-361.
• Feyzioğlu, N. (2012). On Erzurum Türküsü Üzerinde Bir Metot Denemesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), 187-198.
• Güman, S. (2021). Olağanüstü Masal Örneği Olarak Terry Gilliam Sineması: Masalsı Bir Anlatım Sunan Filmlerin Propp Yöntemine Göre Analizi (Tez No. 682653) [Yüksek Lisans Tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi].
• Günay, U. (1975). Elazığ Masalları (İnceleme). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basım Evi.
• Gürdal, C. (1994). Propp Metodunun Rastgele Alınan Dört Türküden Hareketle Türk Halk Müziği Araştırmalarında Uygulanması Üzerine Bir Deneme. Millî Folklor, 23, 53-55.
• Harrison, K. D. (2005). A Tuvan Hero Tale, with Commentory, Morphemic Analysis and Translation. Journal of American Oriental Society, Vol. 125, No: 1, 1-30.
• Katanov, N. F. (1903). Opıt İssledovaniya Uryanshayskogo Yazıka s Ukazaniem Glavneyşih Rodstvennıh Otnoşeniy ego k Drugim Yazıkam Tyurkskogo Kornya. Kazan.
• Koçak, B. & Kurtlu, Y. (2016). Erzurum Halk Masallarından Üç Turunçlar Masalı’nın Vladimir Propp’un Yapısal Anlatı Çözümleme Yöntemine Göre İncelenmesi. Turkish Studies, Vol: 11/15. 327-346.
• Kon, F. Y. (1934). Za Pyatdesyat Let. Ekspeditsiya v Soyotiyu. C: 3. Moskva.
• Orus-ool, S. M. (1990). Ege Çüül. Tıva Maadırlıg Tooldar, C. 1, Kızıl. 3-12.
• Orus-ool, S. M. (1997). Tuvinskie Geroiçeskie Skazaniya. Tuvinskie Geroiçeskie Skazaniya Hunan Kara Boktug-Kiriş, Bora-Şeeley. Moskva. 10-38.
• Ölmez, E. (2015). Vladimir Propp’un Masal Çözümleme Metodu Çerçevesinde “Padişahın Evlatlığı” Masalı Üzerine Bir İnceleme. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi Beşerî Bilimler Sayısı, 13(1), 533-541.
• Propp, V. (2001). Masalın Biçimbilimi-Olağanüstü Masalların Yapısı (M. Rifat & S. Rifat Çev.). 2. Baskı. İstanbul: Om Yayınevi.
• Propp, V. (2008). Masalın Biçimbilimi ve Olağanüstü Masalların Dönüşümleri (M. Rifat & S. Rifat Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Propp, V. (2011). Masalın Biçim Bilimi (M. Rifat & S. Rifat Çev.). 11. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Radlov, V. V. (1866, 1907). Obraztsı Narodnoy Literaturı Turkskih Plemen. Birinci ve dokuzuncu ciltler. Petersburg.
• Reichl, K. (1992). Turkic Oral Epic Poetry: Traditions, Forms, Poetic Structure. New York.
• Reichl, K. (2002). Türk Boylarının Destanları (M. Ekici Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Samdan, Z. B. (1994). Mir Tuvinskioy Skazki. Tuvinskie Narodnıe Skazki. Novosibirsk. 10-34.
• Şimşek, G. (2012). Los Angeles’da Bir Külkedisi: Propp’a Göre Bir Film Çözümlemesi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(5), 311-324.
• Taube, E. (1978). Tuwinische Volksmärchen. Berlin.
• Taube, E. (1994). Skazki i Predeniye Altayskih Tuvintsev. Moskva.
• Temel, S. (2005). Propp Metodu ve Bir Karagöz Metnine Uygulanması. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 8, 85-106.
• Türker, E. (2013). Masal mı, Yeni Hayat mı? Yeni Hayat Romanını Masalın Biçimbilimine Göre Okuma Denemesi. Millî Folklor, 100, 154-161.
• Yalçınkaya, F. (2015). Ayı İslam Batur Masalının Vladimir Propp’un “Masalların Yapısal Çözümlemesi” Yöntemiyle İncelenmesi. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 5, 33-40.
• Zariç, M. (2013). Vladimir Propp’un İşlevler ve Eylem Alanları Modeli Açısından Yaşar Kemal’in Ağrı Dağı Efsanesi Romanı. Hece, 195, 108-117.