‘Lilith’ figürü üzerinden mitoloji ve dinlerdeki kadın algısına feminist perspektiften bakış

Yıl 2022, Sayı: 26, 506 - 525, 21.02.2022

Selin Cansu Yeter , Kemal Özcan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1073969

Cited By: 1

Öz

Erkeğin kadına tahakkümünü içeren ataerkil ideoloji, kendi lehine işleyecek şekilde tarihe yön veren güçlü bir etkiye sahiptir. Tarihsel süreç içinde yaşanan olaylara ve toplumlara yerleşen eril zihniyet mitolojik anlatılarda ve dinsel metinlerde de etkisini hissettirmektedir. Kadının ve erkeğin toplumsal yaşamdaki yerini belirlemede etkili olan dini-mitolojik anlatı ve öğretiler, kadınların bugünkü konumunu anlamada önemli ipuçlarını oluşturmaktadır. Yaratılıştan bu yana var olduğu düşünülen Lilith efsanesi, tarihsel süreçte toplumların kadına bakışını anlamada önemli bir figür olarak görülmektedir. Bu çalışmada; feminist perspektiften, kemikleşen ataerkil ideolojik sistemin mitolojide ve dinlerdeki kadın algısını nasıl etkilediğine değinilecektir. Bununla birlikte bir kadın arketipi olarak Lilith’in tarihsel süreçteki konumu üzerinden ataerkil toplumların kadına yönelik algısı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Ataerkil toplum yapısı, Feminizm, Lilith, kadın algısı

A feminist perspective on perception of women in mythology and religions through the figure of 'Lilith'

Öz

The patriarchal ideology, which includes the domination of men over women, has a powerful influence that shapes history to work in its favor. The masculine mentality, which settled in the events and societies in the historical process, also makes its impact felt in mythological narratives and religious texts. The religious-mythological narratives and doctrines, which are effective in determining the place of women and men in social life, constitute important clues in understanding the present position of women. The legend of Lilith, which is thought to have existed since creation, is seen as an important figure in understanding the society's view of women in the historical process. In this study, it will be discussed from a feminist perspective how the rooted patriarchal ideological system affects the perception of women in mythology and religions. In addition, society's perception of women will be discussed through Lilith's position in the historical process as a woman archetype.

Anahtar Kelimeler

Patriarchal social structure, Feminism, Lilith, perception of women

Kaynakça

• Akdeniz, D. (2017). Eski Ahit’te Yemeğin Resim Sanatına Yansıması. Social Sciences Studies Journal, 3 (6), 701–713.
• Akça, T. E. ve Tönel, E. (2011). Erkek(lik) Çalışmalarına Teorik Bir Çerçeve: Feminist Çalışmalardan Hegemonik Erkekliğe. Medyada Hegemonik Erkek(lik) ve Temsil, İstanbul: Kalkedon Yayınları, (Editör: İlker ERDOĞAN), 11-39.
• Akmaz, G. (2019). Mitoloji ve Cinsiyet: Hint ve Yunan Mitolojilerinde Ataerkil Dönüşüm. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi.
• Akyıldız E., C. (2013). Mitolojide Çocuk Katili Kadınlar Lilith Lamia Medea. Zeitschrift Für Die Welt Der Türken, 5(1), 89–103.
• Ali, Z. (2014). İslami Femizimler. (Çev. Öykü Elitez). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Altunay, E. (2014). Paganizm-I. İstanbul: Hermes Yayınları.
• Armstrong, K. (2005). Mitlerin Kısa Tarihi. (Çev. Dilek Şendil) İstanbul: Merkez Yayıncılık.
• Atay, T. (2004). Erkeklik En Çok Erkeği Ezer!. Toplum ve Bilim, 101: 15-46.
• Basmacı, P. (2021). Feminizm Bağlamında Lilith Efsanesi ve ‘9 Kere Leyla Filmi’. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11 (3), 965-980. Doi: 10.48146/odusobiad.969266.
• Bayat, F. (2012). Türk mitolojik sistemi (ontolojik ve epistemolojik bağlamda Türk mitolojisi). II. Cilt, 2. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Beğenç, C. (1974). Anadolu Mitolojisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Berktay, F. (2000). Tektanrılı Dinler Karşısında Kadın. İstanbul: Metis Yayınları.
• Berktay, F. (2010). Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Eşitsizlikler, Mücadeleler, Kazanımlar, (Kadınlar ve Erkekler:Kimlik ve Temsil). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Boratav, P., N. (2012). Türk Mitolojisi. (Çev. Recep Özbay). Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Campbell, J. (1995). İlkel Mitoloji/Tanrının Maskeleri. (Çev. K. Emiroğlu) Ankara: İmge Yayıncılık.
• Chatzoudos M., Ç. (2018). Kiki Smith’in Çalışmalarında Mitolojik Unsurlar. İdil Dergisi, S.7, C. 49, 1081-1087.
• Çaha, Ö. (2010). Sivil Kadın: Türkiye’de Kadın ve Sivil Toplum. Ankara: Savaş Yayınları.
• Çınar, A. (2018). Lilith Yahudi Mitolojisinde Ana Tanrıça’nın Düşüş ve Şeytana Dönüşüm Serüveni. Bilimname: Düşünce Platformu, 35 (1), 363–395.
• Çığ, M., İ (2015). Gilgameş ‘Tarihte İlk Kral Kahraman’. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Çığ, M., İ. (2005). Bereket Kültü ve Mabet Fahişeliği. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Donovan, J. (2014). Feminist Teori (Çev. A. Bora ve M. Ağduk Gevrek ve F. Sayılan) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Depe, D. (2010). Ayfer Tunç un Kapak Kızı Romanında Toplumsal Cinsiyet Rolleri. Presented at the III. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi. 465-475.
• Drury, N. (1989). Şamanizm ‘Şamanlığın Ögeler’. (Çev. Erkan Şimşek). İstanbul: Okyanus Yayıncılık.
• Eliade, M. (1990). Dinin Anlamı Ve Sosyal Fonksiyonu. (Çev. M. Aydın) Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Erhat, A. (2018). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Estin, C. ve Laporte, H. (2002). Yunan ve Roma Mitolojisi. (Çev. Musa Eran), Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Fedai, Ö. (2012). Tanzimat Romanında Lilith’in Ruh İkizi Bir Femme Fatale Olarak Zehra. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, (7), 79–93.
• Gazanfergizi, A. (2019). Köpek Kadın’dan Lilit, Alkarısı Ve Isıkıl-Lilla’ya Kadar Uzanan Mitolojik Hat. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, c. 2, s. 3, 125-134.
• Gözen, Ö. ve Adigüzel, İ., B. (2017). Toplumsal Cinsiyetin İnşasında Yunan Mitolojisi: Kadın- Erkek Ve Aile Kavramlarına Genel Bir Bakış. Current Debates in Labour Economics, Demography & Gender Studies: Volume 7. 181-195. http://ijopec.co.uk/wp-content/uploads/2018/01/V7.pdf
• Gılbert, S. ve Gubar, M-S. (2016). (Madwoman in the Attic) Tavanarasındaki Deli Kadın. (çev: Nil Sakman). İstanbul: Aylak Adam Yayınları.
• Gezgin, D. (2007). Bitki Mitosları. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Gültepe, N. (2017). Türk Kadın Tarihine Giriş. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Hooke, S. H. (1993). Ortadoğu Mitolojisi. ( Çev. Alâeddin Şenel). Ankara: İmge Kitabevi.
• Işık, S. Y. (2018). Yılan, Su, Söz: Kadın Düşmanlığı İle Belirsizlik Korkusu Arasındaki İlişkiye Dair Bir Yorum Denemesi. Folklor/Edebiyat, 24(93), 177-196.
• Jung, C. G. (2013). Dört arketip. (Çev: Z. A. Yılmazer) 4. Baskı, İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Karaca, Ş. (2019). My Red Haır Is My Freedom: Image Of Lılıth In Orhan Pamuk’s Novel, The Red Haıred Woman. TÜBAR XLV, 119-134.
• Kef, E. (2018). Cinsiyet Algısının Mitsel Kökeni. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi ‘Kaygı’, 22-41.
• Kılıç, Y. ve Eser, E. (2018). Lohusalık Sendromu (Al Ana/Alkarısı/Albastı)’Nun Eskiçağ Yakındoğu Toplumlarının Kültürlerindeki İzleri: Lilith Gerçeği. Akademik Tarih Ve Düşünce Dergisi, 5 (17 Ek), 29-60.
• Kitab-ı Mukaddes, Tekvin (Yaratılış).......................
• Kocabaş A., D. (2013). Antik Yunan’da Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Temsili. Yedi: Sanat Tasarım ve Bilim Dergisi, s. 10, 15-27.
• Kramer, S., N. (1999). Sümer Mitolojisi. (Çev. Hamide Koyukan) İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Kurt, M. (2010). Tanrıça Kültü Ve Hıristiyanlık’taki Meryem Figürüne Etkileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Rize Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı Dinler Tarihi Bilim Dalı, Rize.
• Nar, M., Ş. (2014). Günümüz Toplumunda Mitler Anadolu Halk Efsaneleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Folklor / Edebiyat Dergisi, 55-77.
• Oylubaş, D. (2013). Türk Edebiyatında Lilith: 2000 Sonrası Türk Romanında Havva’dan Önceki Kadın. I. Genç Akademisyenler Sempozyumu, Bildiriler 6-7 Kasım 2013, Epa-Mat, Ankara, 433-449.
• Özbay, E. (2013). Adem-Havva-Lilith Figürleri İzleğinde Bir Olanaksızlık Miti: Aşk. İdil Dergisi, s.10, c.2, 40-58.
• Öztekin, S. (2008). Dinlerde Hayat Ağacı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi.
• Öztürk, M. (2004). Âdem, Cennet ve Düşüş. Milel ve Nihal, 1 (2), 151-186.
• Palabıyık, M., H. (2019). Toplumsal Cinsiyet ve İslam Düşüncesinde Kadın. Atatürk Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi-ATAKAD, 1(2), 81–99.
• Palabıyık, H. (2020). Toplumsal Cinsiyet ve İslam Düşüncesinde Kadın. Erişim Tarihi: 24.12.2021.https://millivicdan.org/makale-toplumsal-cinsiyet-ve-%C3%84%C2%B0slam-dusuncesinde-kadin--714.html
• Patai, R. (1964). Lilith. The Journal of American Folklore, 77(306), 295. doi:10.2307/537379.
• Ramazanoğlu (1944). Gılgamış Destanı. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• Schimmel, A. (2004). Tanrının Yeryüzündeki İşaretleri. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Seyidoğlu, B. (2017). Mitoloji Üzerine Araştırmalar ‘Metinler ve Tahliller’. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Sivri, M. ve Akbaba, C. (2018). Dünya Mitlerinde Yılan. Folklor/Edebiyat, 24(96), 53-64. Doı: 10.22559
• Stone, M. (2000). Tanrılar Kadınken. ( Çev. Nilgün Peyman). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Şahin, K. ve Toprak, S. (2016). Kültürel ve Dinsel Perspektifte Kadın Kimliği. Turkısh Studıes, 11(18), 203-214. DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9817.
• Şahin, E. (2013). Batı’da ve Türkiye’de Kadın Hareketleri ve Feminizm. Ankara: Ürün Yayınları.
• Tokyürek, H. (2016). Eski Uygur Budist Metinlerinde Şeytan, Yılan, Kadın İlişkisi. Türkiyat Mecmuası, 26(1), 301-310.
• Tuğrul, S. (2010). Ebedi Kutsal Ezeli Kurban ‘Çok Tanrılıktan Tek Tanrılığa Kutsal ve Kurbalık Mekanizmaları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Uraz, M. (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• Ünal, A. (2017). Yahudi Geleneğinde Kadının Yaratılışı ve Lilit Efsanesi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2), 103-115.
• Vural, A., Ebru (2020). Güngör Dilmen’in Bağdat Hatun Oyununda Demonik Kadın Kurgusu. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4 (4), s. 1001-1019. DOI: 10.34083/akaded.807175.
• Yeniçeri, Z. ve Korkmaz, L. ve Kökdemir, D. (2015). An Existential Alliance Of Byronic And ‘Lilithian’ Heros. Metu Gwc Conferance, 1035-1043.
• Yeniçeri, Z. (2015). İş Yaşamında Cinsiyetçiliğin Kökenleri:Lilith, Lucy ve Ardi. Türk Tabipleri Birliği Mesleki, Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 13-18.
• Yılmaz, K. ve Gezer, H. (2018). Fuzûlî’nin Leylâ ve Mecnûn’unun Kaynakları: Lilith’ten Leylâ’ya. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.43, 1-15.
• Yonar, G. (2019). Toplumsal Değerler Etrafında Kadınlar, Mitler ve Toplumsal Cinsiyet Aranjmanları. Erişim tarihi: 9.12.2021. https://bilmekvaktidir.com/author/gonul-yonar/
• Zıngsem, V. (2007). Lilith. ( Çev. D. D. Yüzer). İzmir: İlya Yayınları.
• URL, 1 Adem’in İlk Eşi Olduğuna İnanılan İlk Feminist Lilith Ve İbrani İftiraları. Erişim tarihi: 28.12.2021. https://kokler-ve-kanatlar.webnode.fr/products/adem%27in-ilk-e%c5%9fi-oldu%c4%9funa-inan%c4%b1lan-ilk-feminist-lilith-efsanesi-ve-ibrani-iftiralar%c4%b1-/?utm_source=copy&utm_medium=paste&utm_campaign=copypaste&utm_content=http%3A%2F%2Fkokler-ve-kanatlar.webnode.fr%2Fproducts%2Fadem%2527in-ilk-e%25c5%259fi-oldu%25c4%259funa-inan%25c4%25b1lan-ilk-feminist-lilith-efsanesi-ve-ibrani-iftiralar%25c4%25b1-%2F