Usûlî'nin şiirlerinde sevgili portresi

Yıl 2022, Sayı: 26, 694 - 710, 21.02.2022

Yağız Yalçınkaya

https://doi.org/10.29000/rumelide.1074032

Öz

Klâsik Türk şiirinin estetik geleneği içinde oluşmuş aşk üçgeninin baş öğesi olan sevgili, yüzyıllarca şairlerin dilinden düşmemiştir. Yegâne olan sevgili, bu üçlemede âşık rolüne bürünen şairin şiirlerinde klâsik nazmın estetik değerleri içinde gâh ay gâh güneş olmuş; boyu selviye saçı sümbüle benzetilmiştir. O, eziyet ve cefaları ile vefadan habersiz, erişilmez bir tip olarak tasvir edilmiştir. Çok geniş bir coğrafyada ve çok uzun bir zaman diliminde var olmuş Klâsik Türk şiiri, kendi geleneği içerisinde idealize edilmiş bir sevgili tipi kurgulamıştır. 16. yüzyılda Vardar Yenicesi’nde yaşamış Usûlî, sevgiliyi dilinden düşürmeyen Klâsik dönem Türk şairlerinden biri olmuştur. Hayatında tasavvufun belirleyici yeri olan şair Klâsik Türk şiirinin estetik anlayışını tasavvufî düşünceleriyle harmanladığı şiirleri ile klâsik edebiyat literatürüne önemli bir divanı miras bırakmıştır. Çalışmada, Usûlî Divanı’nda şairin edebî kişiliği ve şiir anlayışı çerçevesinde sevgili tipinin nasıl bir portre çizdiği üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Usûlî, sevgili, 16. yüzyıl, divan

Portrait of the beloved in Usuli's poems

Öz

The beloved, who is the main element of the love triangle formed within the aesthetic tradition of Classical Turkish poetry, has not fallen into the language of poets for centuries. In the poems of the poet, who assumed the role of lover in this trilogy, the lover, who is unique, within the aesthetic values of classical verse, became moon, sun; the length of cypress hair is likened to hyacinth; He is depicted as an inaccessible type, unaware of his torment and suffering and loyalty. Classic Turkish poetry, which has existed in a very wide geography and in a very long period of time, has constructed an idealized type of lover within its own tradition. Usûlî, who lived in the Vardar Yenicesi in the 16th century, became one of the Classical Turkish poets who kept talking about his beloved. The poet, who has a decisive place in Sufism in his life, left an important divan to our classical literature literature with his poems in which he blended the aesthetics of Classical Turkish poetry with mystical thoughts. In this study, In Usûlî's Divan, it will be focused on what kind of a portrait the lover type draws within the framework of the poet's literary personality and understanding of poetry.

Anahtar Kelimeler

Usuli, the beloved, 16th Century, divan

Kaynakça

• Açıkgöz, N. (2017). Riyâzî, Riyâzü’ş-Şuarâ. e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0 (erişim tarihi: 20.01.2022).
• Akdemir, A. (2007). Divan Şiirinde ‘Cünûn’ ve ‘Mecnûn’ Kavramları ile Bu Kavramların Fehîm-i Kadîm Dîvânı’ndaki Kullanımı. Bilig. 41. s. 23-43.
• Aksu, H. (1998). Hurûfîlik. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 18, s. 408-412). İstanbul: TDV.
• Akün, Ö. F. (1994). Divan Edebiyatı. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 9, s. 389-427). İstanbul: TDV.
• Ay, Ü. (2009). Divan Şiirinde Güneşin Sevgili Tipine Yansıması Hakkında Bir Değerlendirme. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 117-162 .
• Bilgin, A. A. (2007). Nesîmî. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 33, s. 3-5). İstanbul: TDV.
• Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi.
• Çavuşoğlu, M. (2017). Necati Bey Divanı'nın Tahlili. İstanbul: Kitabevi.
• Çeltik. H. (2004). Divan Sahibi Rumeli Şairlerinin Şiir Dünyası. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi.
• Erbaş, A. (2012). Tûbâ. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 41, s. 317-319). İstanbul: TDV.
• Gölpınarlı, A. (2014). Nesimî Usûlî Rûhî. İstanbul: Kapı.
• Gönel, H. (2010a). 15.-16. Yüzyıl Divanlarına Göre Divan Şiirinde Sevgili. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi.
• Gönel, H. (2010b). Divan Şiirinde Sevgiliye Dair. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5/3, 208-222.
• Harman, Ö. F. (2010). Süleyman. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 38, s. 56-60). İstanbul: TDV.
• İsen, M. (2009). Varayım Gideyim Urumeli’ne Tük Edebiyatının Balkan Boyutu. İstanbul: Kapı.
• İsen, M. (2020). Usûlî Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Kaplan, M. (2014). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3 -Tip Tahlilleri Türk Edebiyatında Tipler-. İstanbul: Dergah.
• Karagöz, İ. (2009). Halîlullâh. Dinî Kavramlar Sözlüğü. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Karaman, F. (2009). Sidretü’l-Münteha. Dinî Kavramlar Sözlüğü. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Kaya, B. A. (2012). Usûlî. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 42, s. 213-214). İstanbul: TDV.
• Köprülü, M. F. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken.
• Kurnaz, K. (1997). Türküden Gazele -Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine Bir Deneme-. Ankara: Akçağ.
• Kurnaz, K. (2012). Hayali Bey Divanının Tahlili. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Levend, A. S. (1984). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. 4. Basım. İstanbul: Enderun.
• Mazıoğlu, H. (1957). Nedîm’in Divan Şiirine Getirdiği Yenilik. İş Bankası Kültür Cep Kitapları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Onay, A. T. (2007). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. (haz. Cemal Kurnaz). Ankara: Birleşik.
• Pala, İ. (2005). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. 14. Baskı. İstanbul: Kapı.
• Sefercioğlu, M. N. (2020). Nev'i Divanı'nın Tahlili. Ankara: Akçağ.
• Şenödeyici, Ö. (2014). Nesîmî Şiirine Göre Hurûfî Güzeli Portresi. Alevî Araştırmaları Dergisi. Yıl : 4. Sayı : 8. s. 35-48.
• Tanyıldız, A. (2009). Sevgilide Güzellik Unsuru Olarak Saç. Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları, Volume 4/2 Winter. s.975–992.
• Taş, M. E. (2018). Güzellik Unsurlarıyla Divan Şiirinde Sevgili. 2. Baskı. İstanbul: Kitabevi.
• Tolasa, H. (1974). Ahmet Paşa'nın Şiir Dünyası. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Uludağ, S. (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kitabevi.
• Uzun, M. İ. (2000). Îsâ -Türk Edebiyatı-. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 22, s. 473-475). İstanbul: TDV.
• Yavuz, Y. Ş. (2002). Kelâm. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 25, s. 194-196). İstanbul: TDV.