Çeviri-sonrası araştırmalara yönelik bir yaklaşım: Popüler edebiyat eserlerinin yeniden yazımlarındaki kültürel aktarım üzerine karşılaştırmalı bir analiz

Yıl 2022, Sayı: 26, 1098 - 1116, 21.02.2022

Dudu Özbek Ayşe Selmin Söylemez

https://doi.org/10.29000/rumelide.1074528

Öz

1980’li yıllardan itibaren hız kazanan teknolojik gelişmeler ve küreselleşme süreci ile birlikte çeviri eserler, dünyanın farklı bölgelerindeki insanlar tarafından tüketilen ‘kültürel ürünler’ olarak yeni işlevler kazanmıştır. Günümüzde popüler edebiyat eserleri, çeviri yoluyla farklı kültürlerden insanlara çok kısa sürede ulaşabilmektedir. Bu yeni koşullar, çeviri eserlerin sosyo-kültürel işlevlerinin çeviribilim alanında yeni bir perspektifle değerlendirilmesini gerekli kılmaktadır. Çeviri metinlerin bu türden işlevlerini incelemek amacıyla Edwin Gentzler (2017), ‘çeviri-sonrası araştırmalar’ başlığı altında bir çerçeve sunmuştur. Bu çerçeve içerisinde Gentzler (2017), çeviriye bir yeniden yazım biçimi olarak odaklanılmasına ve alıcı konumda olan toplumlardaki çeviri-öncesi ve çeviri-sonrası koşulların araştırılmasına dikkat çekmektedir. Gentzler’in (2017) yaklaşımında, çevirilerin kendi toplumsal bağlamı içerisinde analiz edilmesi ve dolaşıma sokulan çeviri eserlerin ardından ne tür sosyo-kültürel değişimlerin yaşandığının araştırılması vurgulanmaktadır. Çeviri-sonrası araştırmaların bir parçası olarak bu çalışma, Amerikan popüler edebiyatına ait bir eserin Türkçe çevirilerinin 1980’lerde ve 2010’lu yıllarda, Amerikan kültürel unsurlarını farklı yeniden yazım biçimleri olarak nasıl yansıttığını araştırmayı hedeflemektedir. Bu amaçla, çalışma kapsamında Stephen King’in IT isimli romanının 1987’deki ilk çevirisi ile 2015 yılında aynı yayınevi tarafından yayınlanan yeniden çevirisi, kültüre özgü ögelerin aktarılması açısından karşılaştırılmalı olarak incelenmiştir. Yapılan analizlerde Pavlovic ve Poslek’in (1998) kültüre özgü ögelere dair sınıflandırması esas alınmıştır. Bu ögelerin çeviri stratejileri için Aixela’nın (1996) sınıflandırması kullanılmış ve bu sınıflandırmadaki stratejiler makro düzeyde kaynak-odaklı ve hedef-odaklı olmaları bakımından ayrıca gruplandırılmıştır. Elde edilen sonuçlar, hedef kültürün 1980’lerdeki sosyo-kültürel bağlamı ve romanın yeniden çevirisi yayınlanana kadar geçen sürede gerçekleşen kültürel dönüşümler açısından değerlendirilmiş ve kaynak metinde yer alan Amerikan kültürüne özgü ögelerin 1987’de yayınlanan ilk çeviride ağırlıklı olarak hedef-odaklı stratejiler ile çevrildiği, 2015’te yayınlanan yeniden çeviride ise bu ögeler için çoğunlukla kaynak-odaklı stratejiler kullanıldığı tespit edilmiştir. Buna ek olarak, geçen 28 yıllık sürede kaynak kültürün etkisi ile Amerikan kültürüne özgü ögelerin Türk okuyucusu açısından bilinirliğinin arttığı gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çeviri-sonrası araştırmalar, kültüre özgü ögeler, 1980’ler, Amerikan kültür aktarımı, yeniden yazım

Towards an understanding of post-translation studies: A comparative analysis of cultural transfer in the rewritings of popular literature

Öz

With the technological developments and the globalization process especially after the 1980s, translations have gained new functions as ‘cultural products’ that are consumed by the people in various parts of the world. Today, works of popular literature can reach people from diverse cultures in a very short time through translation. These new conditions require the evaluation of the socio-cultural functions of these translations with a new perspective in the field of translation studies. In order to analyze these functions of the translated texts, Edwin Gentzler (2017) proposes a framework with the name ‘post-translation studies’. Within this framework, Gentzler (2017) draws attention to focus on translation as a form of rewriting and to investigate pre-translation and post-translation conditions in the receiving societies. Gentzler’s (2017) approach emphasizes to analyze the translations in their social contexts and to trace the socio-cultural changes that take place in these societies after the translations are put into circulation. As part of ‘post-translation studies’, this article aims to investigate how Turkish translations of a representative of American popular literature presented American cultural elements in the 1980s and in the 2010s as forms of different rewritings. To this end, Turkish translation of Stephen King’s IT in 1987 and its retranslation by the same publisher in 2015 were compared in terms of the representation of the culture specific items. The analyses were based on Pavlovic and Poslek’s (1998) categorization of the culture specific items and Aixela’s (1996) categories of the translation strategies, which were grouped as being source-oriented and target-oriented on the macro level. Evaluating the results in relation to the socio-cultural context of the receiving society in the 1980s and the cultural changes that have occurred until the retranslation was published, it was found out that American cultural items in the source text were predominantly translated with target-oriented strategies in the initial translation in 1987 and they were mostly translated with source-oriented strategies in the retranslation in 2015. It was also observed that the familiarity of the items belonging to American culture highly increased for the Turkish readers in the 28-year period as a result of the influence of the source culture.

Anahtar Kelimeler

Post-translation studies, culture specific items, 1980s, American cultural transfer, rewriting

Kaynakça

• Aixelá, J. F. (1996). Culture-Specific Items in Translation. In R. Álvarez and M. Carmen-África Vidal (Eds.), Translation, Power, Subversion (pp.52-78). Clevedon: Multinlingual.
• Bali, R. N. (2002). Tarz-ı Hayattan Life Style’a: Yeni Seçkinler, Yeni Mekanlar, Yeni Yaşamlar. Istanbul: İletişim Yayınları.
• Bassnett, S. (1980). Translation studies. London: Methuen.
• Bassnet, S. & Lefevere, A. (1998). Constructing Cultures: Essays on Literary Translation Topics in Translation. Clevedon & Philadelphia: Multilingual Matters.
• Bassnett, S. (2007). Culture and Translation. In P. Kuhiwczak and K. Littau (Eds.), A Companion to Translation Studies (pp. 13-23). Clevedon: Multilingual Matters.
• Baumgarten, S. & Cornellà-Detrell, J. (2018). Translation and the Economies of Power. In S. Baumgarten & J. Cornellà-Detrell (Eds.), Translation and Global Spaces of Power. Bristol: Multilingual Matters.
• Bolton, K. & Olsson, J. (2010). Media, Popular Culture and The American Century. Sweden: Fälth & Hässler.
• Boughton, J.M. (2001). Silent Revolution: Monetary Fund, 1979-1989. USA: International Monetary Fund.
• Büken, G. (2001). Amerikan Popüler Kültürünün Türkiye’de Yayılışına Karşı Tepkisel Düşünceler. Doğu Batı, (15), 41-51.
• Conversi, D. (2010). The Limits of Cultural Globalisation? Journal of Critical Globalisation, (3), 36-59.
• Cronin, M. (2003). Translation and Globalization. London &New York: Routledge.
• Even-Zohar, I. (1979). Polysystem Theory. Poetics Today, 1(1/2), 287-310.
• Even-Zohar, I. (1990). Polysystem Studies. Poetics Today International Journal for Theory and Analysis of Literature and Communication, 11(1), 1-268.
• Even-Zohar, I. (2002). The Making of Culture Repertoire and the Role of Transfer. In S. Paker (Ed.), Translations: (Re)shaping of Literature and Culture (pp.166-174). Istanbul: Boğaziçi University Press.
• Gentzler, E. (2017). Translation and Rewriting in the Age of Post- Translation Studies. London& New York: Routledge.
• Gökçen, A. (2013). Cumhuriyetten Günümüze Türkiye’de İktisat Politikaları ve Ekonomik Gelişme. In M. Zencirkıran (Ed.), Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı (pp.213-242). Bursa:Dora.
• Gürbilek, N. (2016). Vitrinde Yaşamak: 1980’lerin Kültürel İklimi. (8th ed.) Istanbul: Metis (Original work published 1992)
• Güzelsarı, S. (2007). Küresel Kapitalizm ve Devletin Dönüşümü.Türkiye’de Mali İdarede Yeniden Yapılanma [Doctoral dissertation, Ankara University, Institute of Social Sciences]. Council of Higher Education Thesis Center. https://tez.yok.gov.tr/
• Hermans, T. (1985). The Manipulation of Literature: Studies in Literary Translation. London: Croom Helm.
• Holt, J. (2001). In Deregulation We Trust: The Synergy of Politics and Industry in Reagan-Era Hollywood. Film Quarterly, 55(2), 22-29. Retrieved from https:// www.jstor.org
• Index Translationum. (2019). Top 50 Most Translated Authors. Retrieved from http://www.unesco.org
• King, S. (1987). O. (G. Suveren, Trans.). Istanbul: Altın Kitaplar Yayınevi. (Original work published 1986)
• King, S. (2015). O. (O. Alpar, Trans.). Istanbul: Altın Kitaplar Yayınevi. (Original work published 1986)
• King, S. (2017). IT. London: Hodder (Original work published 1986)
• Köse, A. (2016). Geleneksel İle Modern Arasındaki Kültürel Boşluk: 80’lerdeki Toplumsal Değişimi Mizah Üzerinden Okumak. Millî Folklor, 28(111),116-135.
• Lefevere, A. (1992). Translation, Rewriting and the Manipulation of Literary Fame. London: Routledge.
• Lefevere, A. (1998). Chinese and Western Thinking on Translation. In S. Bassnett & A. Lefevere (Eds.), Constructing Cultures: Essays on Literary Translation (pp.12-25). Philadelphia: Multilingual.
• Pavlovic, N. & Poslek, D. (1998). British and Croatian Culture-Specific Concepts in Translation. In J. Ciglar-Zanic (Ed.), British Cultural Studies: Cross-Cultural Challenges (pp.157-168). Zagreb: The British Council Croatia.
• Pawling, C. (1984). Popular Fiction and Social Change. London: MacMillan Press.
• Sarıyer, N. (2009). Sigara İçen Gençler Arasında Marka Tercihi Üzerine Bir Araştırma. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (31), 145-155.
• Sassen,S. (1996). Losing Control: Sovereignty in an Age of Globalization. New York: ColumbiaUniversity Press. Retrieved from: https://www.researchgate.net/publication
• Sever, M. (2019). 1980 Sonrası Türkiye’de Kültürel ve Toplumsal Değişme. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. 2(3), 1-10.
• Sönmez,S. (2008). 1980 Sonrası Türkiye’deki Sosyo-Politik Ve Ekonomik Değişimlerin 2000’li Yıllara Yansımaları [Master’s thesis, Afyon Kocatepe University]. Council of Higher Education Thesis Center. https://tez.yok.gov.tr/
• Snell-Hornby, M. (2006). The Turns of Translation Studies. Amsterdam& Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Spignesi, S.J. (2001). The Essential Stephen King. NJ: New Page Books.
• Strange, S. (1996). The Retreat of the State: The Diffusion of Power in the World Economy. Cambridge: Cambridge University Press.
• Şahin, M.C. (2005). Türkiye’de Gençliğin Toplumsal Kimliği ve Popüler Tüketim Kültürü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 25 (2), 157-181.
• Tellan, D.Ö. (2008). Tüketimin Karşı Devrimi: Türkiye'de 1980 Sonrası Uygulanan İktisat Politikalarının Toplumsal Sonuçlarına Eleştirel Bir Bakış. Ekonomik Yaklaşim. 19(67), 1-19.
• Thompson, G. (2007). American Culture in the 1980s. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Toury, G. (1985). A Rationale for Descriptive Translation Studies. In T. Hermans (Ed.), The Manipulation of Literature (pp.16-41). London& Sydney: Croom Helm.
• Toury, G. (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam& Philadelphia: John Benjamins
• Toury, G. (2004). The Nature and Role of Norms. In L. Venuti (Ed.), The Translation Studies Reader (pp.198-211). London&New York: Routledge (Original work published 1978)
• Toury, G .(2005). Enhancing Cultural Changes by Means of Fictitious Translations. In E. Hung (Ed.), Translation and Cultural Change (pp.3-17). Amsterdam& Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Uçkaç, A. (2010). Türkiye’de Neoliberal Ekonomi Politikaları ve Sosyo-Ekonomik Yansımaları. Maliye Dergisi, (158), 422-430.
• Venuti, L. (1995). The Translator’s Invisibility: A History of Translation. London and New York: Routledge.
• Venuti, L. (1998). The Scandals of Translation: Towards an Ethics of Difference. London: Routledge.
• Venuti, L. (2012). World Literature and Translation Studies. In T. D’haen, D. Damrosch & D. Kadir. (Eds.), The Routledge Companion to World Literature (pp.180-193). Oxon: Routledge.
• Vučetić, R. (2018). Coca-Cola Socialism. Americanization of Yugoslav Culture in the Sixties. (J, Cox. Trans.). Budapest & New York: Central European University Press.
• Wood, R. (2011). Stephen King: A Literary Companion. North Carolina& London: McFarland & Company, Inc. Publishers.
• Zeytinoğlu, F., Uydaci, M., Akay, E., Değerli, B. & Yerden, N. (2016). İstanbul’daki Alışveriş Merkezleri Üzerine Bir Araştırma: Kümeleme Analizi. Social Sciences Research Journal, 5 (1), 1111-128