Türkan Şoray’ın ikinci dalga kadın hareketi paralelinde değişen kariyeri

Yıl 2022, Sayı: 26, 526 - 542, 21.02.2022

Şenay Tanrıvermiş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1075625

Öz

Ülkemizde Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde doğan Birinci Dalga Kadın Hareketinin ardından 1980’lerde doğan İkinci Dalga Kadın Hareketi, yaşamın her alanına yansıdığı gibi sinemaya da yansımıştır. İkinci dalga hareketin sinemadaki yansımalarını, Türkan Şoray’ın 1980’li yıllardan itibaren başrolde olduğu filmlerden izlemek mümkündür. Sanatçının sinemada olduğu kadar özel hayatında da kadını ikincil konumdan kurtaracak kadar güçlü bir karakter olması, Türkiye sinemasındaki ataerkil bakışın değişiminde kendisinin payını kolaylıkla artırmaktadır. Türkan Şoray, Türkiye sinemasının ikonik ve mitik değerlerinin neredeyse tümünü, en eşsiz estetikle bütünleyen Sultanı olarak kabul görmektedir. Yaşadığı döneme göre değişen kanunları ve kurallarıyla sinema gibi patriarkal düzenin en güçlü çalıştığı bir alanda ve zamanda, belki de Türkiye’deki ikinci dalga kadın hareketinin izlerini kendinde taşıyan ve halk tarafından “sultan” kabul edilen tek isimdir. Sultanlık unvanını kaybetmeden, toplumsal değişimin zorlu özgürlük talebinin icracısı ve ricacısı olarak toplumla çelişmemeyi başarması, Türkan Şoray efsanesini bilakis desteklemiştir. Çünkü Şoray, özellikle ikinci dalga feminist harekete paralel bir değişim gösterirken kentli, taşralı, kasabalı, mahalleli olarak kimi ve nereyi temsil etse, izleyiciye kendisiyle özdeşleşen bir portre sunar. Türkiye sineması halka "kendinden olanı" sunmuş ve böylece halk Doğulu ya da taşralı yönünü sinemada yeniden bulmuştur (Büker, 1993). Sultan, kendinden olanı halka sunarken ülkede ve dünyada gelişen kadın hareketine uygun şekilde büyüme, olgunlaşma ve kendini keşfetmeyle değişimin kadın hareketi açısından gerekliliğine de rol model olmuştur. Dolayısıyla ülke tarihine denk düşen kişisel tarihi, pek çok açıdan incelenmeye değerdir. Bu çalışmada Türkan Şoray’ın Türkiye’deki ikinci dalga kadın hareketinden nasıl etkilendiği, filmleri ve feminist teori üzerinden anlatılmaya çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler

İkinci dalga feminizm, Şoray kanunlarının temsil ettiği değerler, ataerkillik

Türkan Şoray's career that changed parallel to the 2nd wavewave's movement

Öz

The Second Wave Women’s Movement emerged in the 1980s following the First Wave Women’s Movement that rose during the waning years of the Ottoman Empire The latter movement reflected on every aspect of life including cinema. It is possible to observe the effects of the Second Wave movement in films in which Türkan Şoray has been playing the leading role since the ‘80s. The fact that the actress has as strong of a personality in real life to liberate women from subordination as she does in her movies increases her contribution to the transformation of Turkish cinema. Türkan Şoray is regarded as the Sultan who integrates all of the iconic and mythical values of Turkish cinema with the most unique aesthetics. Like many star personas, she is the only name that carries the traces of the second wave women's movement in Turkey in a field and time where the patriarchal order works most strongly, such as cinema, with its laws and laws that change according to the period in which she lived, and is accepted as a 'sultan' by the public. The fact that she managed to not contradict the society as a performer and petitioner of the demanding demand for freedom of social change without losing her title of Sultan as an actor supported the legend of Türkan Şoray on the contrary. Because while Şoray shows a parallel change, especially in the second wave feminist movement, it presents a portrait that identifies with itself to the audience, whoever and wherever it represents as urban, rural, townspeople, and neighborhood residents. Turkish cinema offered the public "what is of its own" and thus the public found its oriental or provincial side in cinema. While presenting how herself is same to the public, the Sultan has also been a role model for the necessity of change in terms of women's movement with a growth, maturation and self-discovery in line with the women's movement developing in the country and the world. Therefore, her personal history, which corresponds to the history of the country, is worth examining from many angles, but this study will be evaluated from a feminist perspective in terms of the women's movement.

Anahtar Kelimeler

Second wave feminism, Values represented by Şoray laws, Patriarchy

Kaynakça

• Abisel, N. (2005). Türk Sineması Üzerine Yazılar, Ankara: Phoenix Yayınevi
• Bozok, M. (2018). Toplumsal Cinsiyet ve Aile. (N. Oktik, & H. Ünal Reşitoğlu (Ed.), Aileyi Anlamak (S. 101-114). Ankara: Nobel Yayınları
• Büker, S. ve Uluyağcı, C. (1993). Yeşilcam'da Bir Sultan. İstanbul: Afa
• Büker, S. ve Öztürk, S. R. (2016). “Mutlu Son’dan Abluka’ya Türk Sineması”, L. Özgenel (Ed), Sanat Üzerine Okumalar, Ankara: ODTÜ
• Çolak, Ö. (2020). Cumhuriyet gazetesi. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkan-soray-sinemada-oyun-oynamadim-yasadim-1741732
• Davutoğlu, A. (2015). Türkiye’de İkinci Dalga Feminizmin Etkisi ve Sosyal Siyaset Konferansları Dergisinde Gülten Kutal’ın İlk Kadın İstihdamı Makalesi, Sosyal Siyaset Konferansları dergisi, Sayı: 69 159-174
• Devecioğlu, A. (2010). “Türkiye’de Feminist Hareketin Son Otuz Yılı, Avrupa Feminist Buluşması” https://m.bianet.org/bianet/kadin/123068-1980-den-2010-a-turkiye-de-kadin-hareketi
• Donovan, J. (2005) Feminist Teori. Çev. A. Bora, M. A. Gevrek, F. Sayılan. İstanbul: İletişim Yayınları
• Donovan, J. (1997). Feminist Teori, Çev. A. Bora, M. A. Gevrek, F. Sayılan. İstanbul: İletişim Yayınları
• Düzkan, A. (2011). Feminist Bellek https://feministbellek.org/feminizm/
• Echols, A. (1983). “The New Feminism of Yin and Yang”, Powers of Desire: The Politics of Sexuality. New York: Monthly Review Press. P:440-442
• Foucault, M. (2007). Cinselliğin Tarihi. Çev. Hülya Uğur Tanrıöver. İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Gosse V. (2005). Rethinking the New Left: An Interpretative History. New York: Palgrave Macmillan, https://doi.org/10.1007/978-1-4039-8014-4_11, S:154
• Kalkan, F. ve Taranç, R. (1988). 1980 Sonrasında Türk Sineması’nda Kadın, İzmir: Ajans Tümer Yayınları
• Kasapoğlu, A. (2011). Sosyolojik Yaklaşımlar Temelinde Aile Kuramları. (İç. Aile Sosyolojisi), (Ed. A. Kasapoğlu, N. Karkıner), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını (No:2306)
• Kendirci, S. (2020). Tez-Koop-İş Kadın Dergisi, Sayı 9
• Makal, A. ve Toksöz G. (2012). Geçmişten Günümüze Kadın Emeği. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi
• Millett, K. (2000). Sexual Politics (4. bs.). New York: University of Illinois Press
• Millett, K. (2011). Cinsel Politika. İstanbul: Payel Yayınları
• Mulvey, L. (2008). Görsel Haz ve Anlatı Sineması, Çev. Nilgün Abisel, Sinema (Tarih/Kuram/Eleştiri), (Derleyenler) Seçil Büker ve Y. Gürhan Topçu. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi
• Saygılıgil, F. (2010). Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi, Sosyoloji Lisans Programı
• Suner, A. (2006). Hayalet Ev: Yeni Türk Sinemasında Aidiyet, Kimlik ve Bellek. İstanbul: Metis Yayınları
• Şoray, T. (2012). Sinemam ve Ben. İstanbul: NTV Yayınları
• Tekeli, Ş. (1998). “Birinci ve İkinci Dalga Feminist Hareketlerin Karşılaştırmalı İncelemesi Üzerine Bir Deneme”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları
• Tekeli, Ş. (2004). On Maddede Türkiye’de Kadın Hareketi
• https://m.bianet.org/bianet/kadin/43145-on-maddede-turkiyede-kadin-hareketi
• Tekeli, Ş. (2017). Türkiye’de Kadın Hareketinin Tarihi
• https://www.scribd.com/document/373231087/Kadin-Hareketinin-Tarihi-Sirin-Tekeli
• Uçar, Ö. (2020). Tarih Dergi, Türkan Şoray ve Sultan’ın Kanunları, İstanbul: İletişim Yayınları https://tarihdergi.com/turkan-soray-ve-sultanin-kanunlari/
• Wittig, M. (2009). Kadın Doğulmaz. Cogito Dergisi. Sayı 58.
• Yerlikaya, B. (2020). 1980 Sonrası Türk Sineması’nda Kadın Temsilleri ve Cinsiyetçi Söylencenin Reddi: Mine Nasıl Kurtulur? Gaziantep University Journal Of Social Sciences dergisi, 19(3) 1286-1303
• Yetkiner, B. (2014). Mine Filminde Yeni Bir Hayata Geçişte Ara Mekân’ın Temsili, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik dergisi, Sayı 4, 139-159
• Yılmaz, H. (2016). 1923 Yılı Mizah Basınında Kadınların Seçme-Seçilme Hakkı ve Kadınlar Halk Fırkası, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi Sayı: 59, S. 263-296 Yüksel, S, D. (2010). Sinemada Ulusal Kimliğin Pekiştiricisi Olarak Kadınlar. Selçuk İletişim, 6, (3), s.88.
• https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/ben-de-erkek-baskisi-yasadim-39084187
• https://www.beyazperde.com/filmler/film-213281/
• https://www.milliyet.com.tr/gundem/iste-18-maddelik-soray-kanunlari-1632528
• https://www.sinemalar.com/film/7821/olu-bir-deniz
• http://www.turkkadinlarbirligi.org/tr/kurumsal/1/Tarih%C3%A7e
• https://ucansupurge.org.tr/hakkimizda/biz-kimiz/