Klasisizm ve güneş kahramanı

Yıl 2022, Sayı: 28, 352 - 368, 21.06.2022

Nevin Mete

https://doi.org/10.29000/rumelide.1132572

Öz

Bu makalede Türk Edebiyatının XIII. ile XIX. yüzyılları arası için kullanılan adlandırmalardan “Klasik” sözcüğü üzerinde durulup bu dönem edebiyatımızın “klasik oluşuna” seçilen örnek beyitlerle yakından bakılacaktır. Bu beyitler, 18. Yüzyıl Divan şairi Yahya Nazîm’in Kırım Hânı I. Selim Giray adına kaleme aldığı şiirlere aittir. Klasik kavramı nedir, klasik eser neye denir, Türk Edebiyatının klasikleri var mıdır soruları hakkında değerlendirmeler yapılmış ancak hala tartışılmaya devam edeceği yönünde bir sonuca ulaşılmıştır. Bu çalışmada Klasisizme dair söylenenler kısaca hatırlanıp klasik doktrinin ve en önemli figürü “güneş kahramanı miti” nin oluşumu üzerinde durulacaktır. Klasisizmin oluşumu, klasik doktrinin bütün unsurlarını Neolitik çağa götüren sosyal antropolojik bağlamda bir yaklaşımla izaha çalışılacaktır. İnsanın yerleşik hayata intibakı esnasında anatanrıça tapımından, ataerkil/güneş tapımına geçilmiştir. Değişen “doğa imgesi” yle toprağa ve kadına dair bütün temsiller yerini güneş ve erile ait sembol ve anlamlara bırakmıştır. Bu süreçte anatanrıça kültüründen ataerkil kültüre geçişi sağlayan kişi ise güneş kahramanıdır. Anatanrıça semiyosferinden (işaretler evreni) ataerkil semiyosfere geçişte ayrıştırma, seçicilik, akılcılık, hiyerarşi, ulvîlik gibi değerler “kültür” ün icadına ve kentlerin, medeniyetlerin oluşumuna yol açmıştır. Kaostan kozmosa geçiş; düşünüşü, duyuşu, ilahî olanı kısaca işaretler evrenini değiştirmiştir. Bütün bu değişim ve dönüşümün merkezi, bereketli hilal adı verilen bölgedir. Bunu izah ederken dinler tarihi, arkeoloji, antropoloji, mitoloji gibi sahalara ait sonuç ve tespitlerden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasisizm, Yahya Nazîm, Selim Girây, Güneş Kahramanı

Classicism and hero of the sun

Öz

İn this article the word "Classical" which is one of the nomenclatures used for the XIII and XIX centuries of Turkish Literature will be emphasized and the "to be classic" of our literature of this period will be examined more closely with the selected sample couplets. These couplets belong to the poems written by the 18th century Divan poet Yahya Nazîm on behalf of the Crimean Khan Selim Giray I. What is the concept of classical what is a classical work called whether there are classics in Turkish literature evaluations have been made about the questions but it has been concluded that it will still continue to be discussed. In this article what has been said about Classicism will be briefly recalled and the formation of the classical doctrine and its most important figure the 'myth of the sun hero' will be tried to be explained with an approach in the social anthropological context that leads to the Neolithic era. The formation of classicism will be tried to be explained with an approach in the social anthropological context that leads to the Neolithic age. During the adaptation of man to the settled life, the worship of the mother goddess has transferred to the patriarchal / sun worship. Changing the 'nature image' has changed all representations of earth and woman. The nature image has left its place to the symbols and meanings of 'sun and masculine'. In this process, the person who made the transition from the mother goddess culture to the patriarchal culture is the sun hero. The transition from the 'mother goddess semiosphere' to the patriarchal semiosphere led the values (such as separation, selectivity, rationality, hierarchy and loftiness) to the invention of the cultures and the formation of the cities and civilizations. The transition from chaos to cosmos has changed the thinking, feelings, divine ones and shortly universe of signs. The centre of all this change and transformation is the area called the fertile crescent. While explaining this the results and determinations of fields such as the history of religions, archaeology anthropology and mythology were used and terms specific to these sciences and disciplines were used.

Anahtar Kelimeler

Clasisism, Yahya Nazîm, Selim Girây, Hero of the sun

Kaynakça

• https://www.academia.edu/37664584/Latince_T%C3%BCrk%C3%A7e_S%C3%B6zl%C3%BCk_PDFLatince-Türkçe Sözlük
• Çakır, M. S. (2018). Yahyâ Nazîm divanı (İnceleme-tenkitli metin).
• Campbell, J. (2021). Tanrıçalar ve Tanrıça’nın Dönüşümleri. İstanbul: İthaki.
• Çetin, C. (2006). Antik Çağ'da Hieros Gamos Ritüeli. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, (76), 99 113.
• Childe, G. (2001). Kendini Yaratan İnsan. İstanbul: Varlık.
• Childe, G. (2009). Tarihte Neler Oldu. İstanbul: Kırmızı.
• Çiftçi, C. (2004). 18. Yüzyılda Bursa Halkına Tevzî Edilen Şehir Masrafları. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(6), 67-86.
• Çığ, M. İ. (2000). Gılgameş Tarihte İlk Kral Kahraman. İstanbul: Kaynak.
• Diakov, V. & Kovalev, S. (2014), İlkçağ Tarihi -1. İstanbul: Yordam Kitap Basın ve Yayın.
• Eliade, M. & Couliano, I. P. (1997). Dinler Tarihi Sözlüğü, Ali Erbaş (Çev.). İstanbul: İnsan.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin Özellikleri (2. bs.). Sema Rifat (Çev.). İstanbul: Om.
• Eliade, M. (2003). Dinler Tarihine Giriş. Lale Arslan (Çev.). İstanbul: Kabalcı.
• Eliade, M. (2005). Dinler Tarihi (İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi). Mustafa Ünal (Çev.). Konya: Serhat.
• Eliot, T. S. (1983). Edebiyat üzerine düşünceler (Vol. 564). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Fiske, J. (2006). Mitler ve mitleri yapanlar. İzmir: İlya.
• Gaster, T. H. (2000). Thespis: Eski Yakındoğu’da Ritüel, Mit ve Drama, çev. Mehmet H. Doğan, İstanbul, Kabalcı.
• Gümüş, N. (1992). Yahya Nazîm divanı I (İnceleme-metin).
• Hooke, S. H. (2002). Ortadoğu mitolojisi. Alâeddin Şenel,. (Çev.) Ankara: İmge.
• https://www.pultar.org/~mustafa/YAS/K.html
• https://www.youtube.com/watch?v=3kuZOuCMceY&t=15s
• İnalcık, H. (2003). Şâir ve patron: patrimonyal devlet ve sanat üzerinde sosyolojik bir inceleme (Vol.5). Doğu Batı.
• İnankur, Z. (1997). Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi .2 C. İstanbul: YEM.
• İsen Durmuş, T. (2011). Türk Edebiyatında Klasik Algısı Üzerine Düşünceler. Milli Folklor, 23(90).
• İsen, M. (2014). http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/selim-giray
• Kam, R. F. (1933). Bestegâr-şair Nazîm: hayatı eserleri hakkında tetkikat. İstanbul: Hilâl Matbaası.
• Kaplan, R. (1998). Klâsikler tartışması: başlangıç dönemi (Vol. 176). Atatürk Kültür Dil Ve Tarih Yüks.
• Karamanoğlu, O. K. (2007). Ansiklopedik" İzm" ler sözlüğü. Anahtar Kitaplar.
• Kaya, N. (Bir dakkalık dipnot 202: Klasisizme Giriş). Culture Club TV. Yayın Tarihi: 12 Ekim 2021. https://www.youtube.com/watch?v=l45JdTwtKb0&t=975s
• Kaya, N. Bir dakkalık dipnot 104: Güneş Kahramanları ve "Annesizlikleri". Culture Club TV. Yayın Tarihi: 14 Kasım 2019. https://www.youtube.com/watch?v=LscnjAmzMCc&t=212s
• Kaya, N. Ders: Anatanrıça Semiyosferinden Ataerkil Semiyosfere. Culture Club TV. Yayın Tarihi: 22 Ekim 2020. https://www.youtube.com/watch?v=_Y5-3skNm0M&t=54s
• Kaya, N. Ders: Klasisizm Söylemi. Culture Club TV. Yayın Tarihi. 18 Kasım 2020. https://www.youtube.com/watch?v=1Bf5znkmJ50&t=715s
• Kaya, N. Sembolik Topografyalar, Manevi Coğrafyalar. Culture Club TV. Yayın Tarihi: 16 Nisan 2021.
• Köksal, M. F. (2005). Klâsik Türk şiiri araştırmaları (Vol. 759). Akçağ.
• Mazoyer, M. & Roudart, L. (2010). Dünya Tarım Tarihi (Neolitik Çağ'dan günümüzdeki krize). Ankara: Epos.
• Meriç, C. (2005). Bu Ülke. İstanbul: İletişim.
• Mumford, L. (2019). Tarih Boyunca Kent. İstanbul: Ayrıntı.
• Onay, T. (2007). Açıklamalı divan şiiri sözlüğü: eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. Birleşik.
• Özgü, M. (1944). Alman Klasisizm'inde Sanat Anlayışı . Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi , 2 (4) , 535-553 .
• Paglia, C. (2014). Cinsel Kimlikler. Ankara: Epos.
• Rona, Z. (1997). Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi .2 C. İstanbul: YEM.
• Şen, M. (2014) Kırım Hanı I. Selim Giray’ın İlmî, Edebî ve Dini Yönü. 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(7), 75-84.
• Şentürk, A. A. (1994). Osmanlı edebiyatında felekler, seyyare ve sabiteler (burçlar). Türk Dünyası Araştırmaları, 90, 131-180.
• Tekin, G. A. (1992). Çengnâme Ahmed-i Dâî. Massachusetts: Harvard Üniversitesi.
• Tekin, G. A. (2020). Sîmurg’un Kanadı. İstanbul: Yeditepe.
• Yetkin, S. K. (1967). Edebiyatta akımlar. Remzi.