Ahlaki mesnevilerde misafirlik kavramı

Yıl 2022, Sayı: 28, 369 - 383, 21.06.2022

Hayriye Durkaya

https://doi.org/10.29000/rumelide.1132606

Öz

Kültürel değerler, her toplumun kendi içerisinde benimsediği kabullere göre şekil alır. Türk toplumu da kendine has, çeşitlilik gösteren değerler bütününe sahiptir. Bunların içerisinde “misafirlik” ise üzerinde ayrıca durulması gereken bir kavramdır. Çünkü zihinlerde yer edinmiş bir ifade vardır ki bu, “Türk misafirperverliği”dir. Misafirlik, gerek İslamiyet öncesi gerek İslamiyet sonrası Türklerin yaşantısında olan kadim bir kavramdır. Hem dinî hem de millî bir değer olarak Türk toplumundaki yerini koruyan misafirlik, kendi içinde kuralları olan bir uygulamadır. Konuğun ve konuk edenin dikkat etmesi ve yapması gereken davranışlar, misafirlik adabını meydana getiren öğretilerdir. Bu adap içerisinde üzerinde en çok durulan kaide ise gelen misafir her kim olursa olsun onu konuk etmek ve ona ikramda kusur etmemektir. Türk kültüründe taşıdığı önem aşikâr olan misafirlik, edebî metinlerde de işlenen bir mevzu olmuştur. Klasik Türk edebiyatında müstakil hâlde yazılan mesneviler içerisinde dinî, tasavvufi ve ahlaki özellik gösterenler, misafirlik bahsinin nasıl ele alındığı hakkında bilgi verebilecek kaynaklardandır. Bu kabulden hareketle çalışmada klasik Türk edebiyatı kapsamında yazılan ahlaki mesneviler içerisinden -yüzyıl farkı gözetilmeden- yirmi mesnevi incelenmiş ve divan şairlerinin, misafirlik olgusunu daha çok hangi yönlerden ele aldığı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü, misafirlik, mesnevi, ahlaki mesnevi

The concept of hospitality in moral masnavi

Öz

Cultural values take form in accordance with the acceptances adopted by each society. Turkish society also has a diverse set of values unique to itself. Among these, "hospitality" is a concept that should be especially dwelled upon. Because the expression of "Turkish hospitality" occupies a special place in minds. "Hospitage" is an ancient concept in the life of Turks both before and after Islam. Hospitage, with its place in Turkish society both as a religious and national value, is a social reality that has its own peculiar rules. The behaviors that the guest and the host should pay attention to are the teachings that make up this etiquette. The most emphasized rule in this regard is to host whoever the guest is and not to commit any mistake in treating and catering them. Hospitality, whose importance in Turkish culture is obvious, has also been a subject covered in literary texts. Among the masnavi written independently in classical Turkish literature, those who show religious, sufistic and moral characteristics are the sources that can provide information about how the subject of hospitality is handled. Based on this acceptance twenty masnavis among the moral masnavis written within the scope of classical Turkish literature, regardless of the century, were examined and it was tried to determine from which aspects the divan poets mostly dealt with the phenomenon of hospitality.

Anahtar Kelimeler

Turkish culture, hospitality, masnavi, moral masnavi

Kaynakça

• Aksoy, A. (2018). 13. ve 14. Yüzyılda Anadolu'da Ahilik Teşkilatı, Etkisi ve Siyaseti. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 2/1. s. 19-35.
• Aksoy, Ö. A. (1968). Atasözleri ve Deyimler (El Kitabı). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I- Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Basımevi.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî-Tuhfetü’l-Uşşâk. https://ekitap.ktb.gov.tr. [erişim tarihi: 07. 01. 2022].
• Aktan, C. C. (2009). Ahlak ve Ahlak Felsefesine Giriş. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 1/1. s. 38-59.
• Altunbay, M. (2016). Temel Bir Değer Olarak Dede Korkut’ta Misafirperverlik ve İzzeti İkram. Akademik Bakış Dergisi, 56. s. 359-371.
• Arat, R. R. (2006). Yusuf Has Hacib-Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ceyhan, A. ve Koşik, S. (2016). Cemâli’nin Risâle-i Durûb-ı Emsâl’i. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 16. s. 33-76.
• Ceyhan, A. (1997). Bedr-i Dilşad’ın Murâd-nâmesi I. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çağrıcı, M. (2005). Misafir. DİA. C. XXX. s. 171-172.
• Çanak, Ö. (2019). İslâm Öncesi Türk Kültüründe İnsani Değerler. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Çavuşoğlu, R. (2014). Ferah-nâmeler ve Kemâloğlu’nun Ferah-nâmesi (İnceleme-Metin). (Doktora Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Çelebioğlu, A. (1999). Türk Edebiyatı’nda Mesnevi (XV. yy’a kadar). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Çınar, B. (2014). Taşlıcalı Yahya Bey-Gencîne-i Râz. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Dursun, A. (2014). Türk Halk Kültüründe Hukuk Kavramı. (Doktora Tezi). Muğla: Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Duymaz, A. (2005). Oğuz Kağan Destanı'ndan Dede Korkut'a Toy Geleneğinin Simgesel Anlamı ve Türk Paylaşım Modeli. Karadeniz Araştırmaları, 5. s. 37-60.
• Erdi, S. ve Yurteser, S. T. (2007). Dîvânü Lugâti’t-Türk-Mahmûd el-Kâşgarî. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ergin, F. (2003). Hüseyin Kudsî-i Edirnevî’nin Hayatı ve Pend-i Mahdûmân Adlı Eseri. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Hamada, R. (2014). Siyâhîzâde Alî Efendi ve Gülşen-i Ahbâr Adlı Pend-i Attâr Tercümesi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Hengirmen, M. (1990). Güvâhî- Pend-nâme. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Işıktaç, Y. (1991) Hukukun Kaynağı Olarak Örf ve Âdet Hukuku. (Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Kaplan, M. (2012). Diyarbakırlı Emîrî ve Nasihat-nâmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/22. s. 72-84.
• Kartal, A. (2014). Doğu’nun Uzun Hikâyesi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Kasır, H. A. (1996). Esrâr Dede Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Karşılaştırmalı Metni. (Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Kayaokay, İ. (2018). Ahmed Râşid’in Pend-Nâme-i Lokman Hekim Terceme-i Manzumesi Adlı Mesnevisi. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 5/2. s.71-103.
• Kazıcı, Z. (1988). Ahîlik. DİA. C. I. s. 540-542.
• Koçin, A. (1991). Zaifî ve Bustân-ı Nasâyıh’ı (İnceleme ve Tenkitli Metin). (Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Konur, H. (2012). Tasavvufun Gelişimi. (Ed. Kadir Özköse,). Tasavvuf El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Köksal, M. F. (2019). Manzum Fütüvvetnâme-Tarsuslu Dâ’î. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Levend, A. S. (1964). Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 11. s. 89-115.
• Mermutlu, M. S. (2012). Diyarbakırlı Ahmed Mürşidî-Pendnâme. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Miyasoğlu, O. E. (2011). Naîlî Sâlih Kenz-i Nesâyih (Metin-İnceleme). (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Kültür Üniversitesi.
• Ocak, A. Y. (1996). Fütüvvet. DİA. C. XIII. s. 261-263.
• Oğuz, Ö. (2012). Yazılı Hukuk ve Sözlü Hukuk Açısından Evlenme Pratikleri ve Töre Cinayetleri. Millî Folklor, 95. s. 103-113.
• Pehlivan, E. (2001). Nasihat-nâme Şeyh Eşref b. Ahmed. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Sağlam, A. (2016). Taşlıcalı Yahyâ Bey ve Hamse’si. (Doktora Tezi). Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• Torun, A. (1998). Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvet-nâmeler Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Türk Dil Kurumu Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr. [erişim tarihi: 10. 03. 2022].
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uludağ, S. (1996). Fütüvvet. DİA. C. XIII. s. 259-261.
• Yavuz, K. (2000). Âşık Paşa-Garib-nâme. https://ekitap.ktb.gov.tr. [erişim tarihi: 07. 01. 2022].
• Yeniterzi, E. (2007). Anadolu Türk Edebiyatında Ahlaki Mesneviler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 10: 433-468.
• Yeniterzi, E. (2018). Behiştî’nin Heşt Behişt Mesnevîsi (İnceleme-Metin). https://ekitap.ktb.gov.tr. [erişim tarihi: 07. 01. 2022].
• Yılmaz, N. (2016). Ahmed-i Rıdvân-Rıdvâniyye (İnceleme-Metin-Dizin). https://ekitap.ktb.gov.tr. [erişim tarihi: 07. 01. 2022].