Hırvat yazar İvan Mažuranić’in “İsmail Çengiç Ağa’nın Ölümü” adlı eserinde geçen Türkizmler üzerine bir araştırma

Yıl 2022, Sayı: 28, 102 - 113, 21.06.2022

Demet Kardaş Hülya Ağın Haykır

https://doi.org/10.29000/rumelide.1133581

Öz

Osmanlı-Hırvat ilişkileri, XV. yüzyılın sonlarına doğru başlamış; Kanunî Sultan Süleyman’ın Orta Avrupa içlerine ilerlediği yıllarda bugünkü Hırvatistan topraklarının büyük kısmı fethedilmiştir. Fethedilen bu topraklar, II. Viyana Kuşatmasından sonra ve 1699 Karlofça Antlaşmasıyla Venedik Devleti’ne bırakılmıştır. Böylelikle Türkler bugünkü Hırvatistan topraklarından çekilmiştir. Hırvatistan’da XVI. yüzyılda başlayan ve XIV. yüzyılda biten Osmanlı hâkimiyeti, Hırvatları siyasi, askerî, kültürel ve edebiyat gibi alanlarda etkilemiştir. Bu etkinin görüldüğü eserlerden biri de ünlü Hırvat yazar ve siyasetçi İvan Mažuranić’in yazdığı İsmail Çengiç Ağa’nın Ölümü (Smrt Smail-Age Čengića) adlı eserdir. Hırvatistan’ın en önemli epik ve genel olarak en olgun eserlerinden biri sayılan eser, beş bölüm üzerine tanzim edilmiş ve toplam 1134 mısradan oluşmaktadır. Söz konusu eser, yapma destan özelliği taşımaktadır. Eserin konusunu Karadağ’ın meşhur Türk (Osmanlı) Hersek Paşası İsmail Çengiç Ağa ile Grahovo kasabası yakınlarındaki Karadağ halkı arasında geçen küçük çaplı muharebe oluşturmaktadır. Bu eser, Hırvatistan’da ortaöğretimde zorunlu olarak okutulmakta olduğu için neredeyse tüm Hırvatlar tarafından bilinmektedir. Doküman analizi tekniğinin kullanıldığı bir nitel araştırma olan bu çalışmada eserde geçen Türkçe kelimeler (Türkizmler) tespit edilmiş, Türkizmlerin semantik ve morfolojik analizleri yapılmıştır. Ayrıca bu Türkizmlerin Zagreb Üniversitesi Felsefe Fakültesi Türkoloji Bölümünde okuyan öğrencilerce bilinip bilinmediği araştırılmıştır. Türkizmlerin güncel Hırvatçadaaki varlığını inceleyen bu çalışmanın Balkanlarda Türkçenin etkisi üzerine yapılan çalışmalara katkı sunacağı değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkizm, İvan Mažuranić, İsmail Çengiç Ağa’nın Ölümü

A research on Turkisms by croatian writer Ivan Mažuranić in his work “The Death of Ismail Chengic Agha”

Öz

Ottoman-Croatian relations, XV. it started towards the end of the century; in the years when Suleiman The Magnificent advanced into Central Europe, much of the territory of present-day Croatia was conquered. These conquered lands, After the II. siege of Vienna and with the Treaty of Karlofça of 1699 it was left to The Venetian state. Thus, the Turks withdrew from the territory of present-day Croatia. XVI. starting from century and XIV. the Ottoman domination, which ended in the century, influenced Croats in fields such as political, military, cultural and literature. One of the works with this influence is the death of Ismail Chengiç Agha (Smrt Smail-Age Čengića), written by the famous Croatian writer and politician Ivan Mažuranić. Composed of five parts, it is considered one of the most important epic works in Croatia and one of the most mature works in general, and consists of a total of 1134 verses. The subject of the work is the small-scale battle between Ismail Chengic Agha, the famous Turkish (Ottoman) pasha of Herzegovina of Montenegro, and the people of Montenegro near the town of Grahovo. This work is known to all Croats as it is compulsory education in secondary education in Croatia. In this study, which is qualitative research using document analysis technique, Turkish words (Turkisms) mentioned in the work were identified and semantic and morphological analyses of Turkisms were made. It was investigated whether these Turkisms were known by students studying in the Department of Turkology at the Faculty of Philosophy of the University of Zagreb. It is considered that this study, which examines the existence of turkisms in contemporary Croatian, will contribute to the studies on the influence of Turkish in the Balkans.

Anahtar Kelimeler

Turkism, Ivan Mažuranić, Death of Ismail Chengic Agha

Kaynakça

• Ago, A. (2017). “Makedon Dram Eserlerinde Türkçe Leksik Unsurlar”, Hikmet Uluslararası Hakemli İlmi Araştırma Dergisi. Makedonya.
• Boşnakça-Türkçe, Türkçe-Boşnakça Standart Sözlük. (2012). Fono Özel Eğitim Kurumları ve Yayın Dağıtma San. ve Tic. Ltd. Şti., s. 6-8. İstanbul.
• Cansız Aktaş, M. (2014). Nitel Veri Toplama Araçları. Mustafa Metin (Ed.). Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri (s. 337-371). Ankara: PegemA Akademi Yayınları.
• Čaušević, E. (2019). Turcizmi. Preuzeto Svibanj 2019 iz Hrvatska enciklopedija: http://enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=62738.1997
• Djindjic M. (2019). “Çağdaş Sırp Yazarlarda Türkçe Alıntılar” Materıals Of Internatıonal Scıentıfıc Conference İnterdıscıplınary Integratıon: Lınguodıdactıc, Lınguocultural And Psycholınguıstıc Aspects. 19-20 December, 2019. Azerbaycan.
• Eker, S. (2006).“Bosna’da Etno-Linguistik Yapı ve Türk Dili ve Kültürü Üzerine”. Millî Folklor, 2006 Yıl 18, Sayı 72. http://www.millifolklor.com
• Fališevac, D. (2014).” Život i djelo Ivana Mažuranića”. Kolo- Časopis Matice hrvatske za književnost, umjetnost i kulturu, 23(3), 165-185.
• Frangeš I. ve M. Živančević (1979). Mažuranić, Ivan Smrt Smail-age Čengića. Sveučilišna naklada Liber - Nakladni zavod Matice hrvatske, Zagreb.
• Gülsevin, G. (2019) “Rumeli Türkçesi Çerçevesinde Türk ve Balkan Dillerinin Etkileşimi”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 4/8 Fall.
• Moačanin N. (1998). “Hırvatistan” İslam Ansiklopedisi. Cilt 17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: İstanbul.
• Morina, İ. (2010). “Türkçenin Balkan Dillerindeki Rolü ve Gücü”, III. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 16-18 Aralık 2010, Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi, İzmir.
• Sancaktar, C. (2012). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlar’daki Kültürel ve Demografik Mirası”. Yakındoğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 5 sayı 2.
• Sarıay, Y (2010). “Osmanlı Belgelerinde Hırvatistan”. Ankara: T. C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 114.
• Sümbüllü, Y. Z. (2016). “Boşnak Kültür ve Edebiyatında Türkizm Etkisi Üzerine Bir İnceleme”, Dede Korkut, 2016/9: 83-106.
• Škaljić, A. (1965). Turcizmi u Srpskohrvatskom Jeziku. “Svjetlost” izdavačko preduzeće: Sarajevo.
• TDK (2020). Türkçe Sözlük. Http://sozluk.gov.tr/.
• Yalap, H. (2016). “Türkçeden Sırpçaya Geçen Kelime ve Eklerle Bu Unsurların Sırplara Türkçe Öğretimindeki Katkısı”. TÜBARXXXIX / 2016-Bahar.