Cumhuriyet dönemi Türk dili politikaları

Yıl 2022, Sayı: 29, 88 - 100, 21.08.2022

Özlem Baş Fahri Temizyürek

https://doi.org/10.29000/rumelide.1164037

Öz

Devletin varlığını devam ettirebilmesi için gerekli unsurların başında dil gelmektedir. Bu nedenle devletlerin izledikleri dil politikası ve planlanması onları uluslararası arenada da etkin kılmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin dili Türkçedir ve Türk milletinin köklü tarihine dayalı olarak Türkçe her dönemde varlığını korumuş ve sürdürmüştür. Şüphesiz Türkçenin dünya dilleri arasında hak ettiği değeri görmesinin ve varlığının teminatı olarak Atatürk’ün kurduğu Türk Dil Kurumu 1932 tarihinden bu yana bu konuda çalışmalar yürütmektedir. Devletin dille ilgili politikalarında yumuşak güç olarak kullandığı diplomatik kuruluşların da özellikle dil öğretimi açısından çok önemli payı vardır. Bu bağlamda Maarif Vakfı, Türk Devletleri Teşkilatı, Türksoy, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, Türkmep ve Yunus Emre Enstitüsü bu kuruluşların önde gelenleridir. Devlet bir yandan diplomatik kuruluşlarla Türkçenin ana dil olarak ya da yabancı dil olarak öğretimini planlarken hazırlanan stratejik planlar, şura kararları ve on birinci kalkınma planının da bu konuya verdiği önemi maddeler hâlinde ortaya koymuştur. Günümüzde dünyada önemli bir konuşur sayısına ve prestije sahip olan Türkçe, bilim dili olma yolunda engelleri aşmaya çalışmaktır. Bu konudaki en önemli ön koşul ise toplumun kendi dilini başka dillerden aşağı görmeyeceği ve her daim diline sahip çıkacağı kuşaklar yetiştirmekten geçmektedir. 19. yüzyıldan bu tarafa saltanattan cumhuriyete gittikçe artan bir dozda devlet ve dil arasındaki bağ sıkılaşmış ve bilhassa Cumhuriyet döneminde modern bir şekle sokulmuş olan devletin dil ile ilgili hassasiyeti en üst dereceye çıkmıştır. Böylece devlet eliyle gerçekleştirilen modernleşmenin kültürel, siyasi ve bilimsel tarafını güçlendirmek ve toplumsal birlikteliği güçlendirerek geleceğe daha emin adımlarla yürüme kararlılığının en önemli aracı neredeyse dil olmuştur.

Anahtar Kelimeler

devlet, politika, Türk dili, ana dil, bilim dili

Turkish language policies in the Republican era

Öz

For the survival of the state one of the main elements required is language. The language policy and planning followed by states make them effective in the international arena. The language of the State of the Republic of Turkey is Turkish, and based on the deep-rooted history of the Turkish nation, Turkish has maintained its existence in every period. The Turkish Language Institution, founded by Atatürk, undoubtedly has been working to establish the well-deserved value of Turkish language among the world languages and to maintain its existence since 1932. Diplomatic institutions, Organization of Turkic States, Türsoy, Turkmep, Presidency for Turks Abroad and Related Communities, Yunus Emre Institute, Maarif Foundation are the leading ones among these institutions. While the state was planning the teaching of Turkish both as a native tongue and as a foreign language with diplomatic institutions, the strategic plans prepared, council decisions and the eleventh development plan also clearly demonstrated the importance given to this issue. Today, Turkish, is trying to overcome the obstacles on the way to becoming the language of science. The most important prerequisite in this regard is to raise generations in which the society will not consider their language inferior to other languages and will always protect their language. Since the 19th century, from the sultanate to the republic, the bond between the state and the language has been tightened with an increasing dose, and the sensitivity of the state, which has been put into a modern form in the Republican era, has reached the highest level. Thus, language has become almost the most important tool of the determination to take firm steps towards the future by strengthening the cultural, political and scientific aspects of the modernization carried out by the state and by strengthening social cohesion.

Anahtar Kelimeler

State, policy, Turkish Language, Mother Tongue, Language of Science

Kaynakça

• Aliyi, F. ve Aydoğan, E. (2021). “Yönetişim İlkelerine TÜRKSOY Genel Sekreterliğinin Uyumu: Nitel Bir Değerlendirme.” Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, (56), 4, 2436-2451.
• Akça Ataç, C. (2012). “Empire of Languages: EU’sMultilingualismPolicyandtheTurkish Language”TurkishStudies, (13) 4, 581–598.
• Ateş, K. (2011). Türk dili. (10. Baskı). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. Barın, E. (2004). “Yabancılara Türkçe Öğretiminde İlkeler.” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, 1, 19-30.
• Bircan, M. (2021). Türk dili konuşan ülkeler iş birliği konseyi (Türk keneşi) üzerine yapısal ve işlevsel bir değerlendirme. (Yüksek Lisans Tezi). Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Niğde.
• Bağcı Ayrancı, B. ve Temizyürek, F. (2017). “Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminin Bilim Dili Olarak Türkçeye Katkısı.” TurkishStudies International PeriodicalfortheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic Volume 12/17, p. 33-54.
• Budak, E. (2020). “Türk Diasporasına Yönelik Dijital Diplomasi: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Üzerine Bir İnceleme.”Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (e-gifder), 8 (1), 535-558
• Çelik, B. (2019). Bilim dili ve Türkçe. (s. 25-30) VI. Beynalxalq Türk Dünyası AraşdırmalarıSimpoziumu Kitabı içinde 13-15 İyun. Bakı.
• Çoban, U. (2016). Türk Dış Politikasında Türk İş birliği ve Koordinasyon Ajansının (TİKA) Konumu. Academia.edu.(12.04.2022).
• Çora, A. N. (2021). Türkçülüğün esasları “makaleler”.Ankara: Son çağ Akademi.
• Demirci, H.A. (2008). “Osmanlı Modernleşmesinde Dil Politikaları ve Mebussan Meclisi. ”Muhafazakâr Düşünce,(4), 16-17, ss.187-212.
• Denizhan, E. (2010). “Türkiye’nin Kafkasya ve Orta AsyaPolitikası ve TİKA.”Sosyal Beşeri Bilimler Dergisi, (2),1, 17-23.
• Elmacı, Z. (2016). Türkiye Cumhuriyeti’nin dil politikası. (Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Malatya.
• Er, A. (2018). Türk dış politikasında kültürel diplomasi: Yunus Emre Enstitüsü örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Afyon.
• Ercilasun, A.B. (1999). Dilimizin adı. (s. 387-407). 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı 1996 içinde. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara: Kılıçaslan Matbaacılık.
• Erdağ, R. (2008). Türk dış politikasında Türk işbirliği ve kalkınma idaresi başkalığı (TİKA) kuruluşu, faaliyetleri ve kuramsal çerçevesi. (Yüksek Lisans Tezi.) Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sakarya.
• Eren, E. (2018). “Ulus Devletlerde Toplumsal, Kültürel ve Siyasi Bir Etmen Olarak Kimlik Algısı:Türkiye Bağlamında Ulusal Kimlik Merkezli Dil ve Eğitim Politikaları. ” Turkish Studies Economics, Finance and Politics, (13) 22, 225-237.
• Erol, M.S. ve Çelik, K.E. (2017). “Türk Dünyasında İş Birliği Denemesi: Türk Keneşi ve Kazakistan.”Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, (17),2, 15-32.
• Eker, S. (2007). “Toplum-Dilbilim, Dil Planlamaları ve Kamu Mensuplarının Dil Kullanımı.”Gazi Türkiyat (1), 127-135.
• Ekşi, M. (2017). Türkiye’nin Türk dünyasına yönelik kamu diplomasisi: yeni araç ve mekanizmalar. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, (17)1, 9-19.
• Girgin, K. (2021). “Türk Birliğinin Pedagojik Bileşeni: Türk Dünyası Gaspıralı Programı.”Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, (8), 3, s.871-894.
• Gökçora, İsmail Haluk (2004). “Bilim Dili Olarak Türkçe.”Üniversite ve Toplum: Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi. Haziran 2004, ss. 1-6. Gökdayı, H. (2017). “Yeni lisan hareketi ve dil planlaması.”Kesit Akademi Dergisi, (3) 11, s. 48-73.
• Güncel Eğitim Politikaları ve 20. Millî Eğitim Şûrası Tavsiye Kararları (2022). Millî Eğitim Bakanlığı. Ankara.
• Gündoğan, A.O. (1997). “Bilim dili olarak Türkçe.”Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi,(0) 8, 7-12.
• Güzel, S.Ç. (2016). “Dış Yardımlarda Destekleyici Bir Unsur Olarak Kültürel Diplomasi Ve Yunus Emre Enstitüsü Örneği”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 30 (2), 343-358.
• Karaçalıoğlu, M. (2021). Türk keneşi ve Türk birliği üzerine inceleme. https://www.tarihistan.org/muge-karacalioglu-turk-kenesi-ve-turk-birligi-uzerine-inceleme/24387/. (10.04.2021) . Karahan, M. & Abbas, Z. (2022). “Türk dış politikasında yumuşak güç kullanımı: Sahra altı Afrika ülkelerinde Maarif Vakfı faaliyetleri”, R&S -ResearchStudies Anatolia Journal, 5(1). 1-25.
• Kardaş, T. ve Erdağ, R. (2012). “Bir dış politika aracı olarak TİKA.”Akademik İncelemeler Dergisi. (7), 1, 167-193.
• Korkmaz, Z. (2007). Türk dili üzerine araştırmalar III. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara: Türk Hava Kurumu Basımevi.
• Kormaz, Z., Ercilasun, A.B., Yetiş, K., Sakaoğlu, S. ve Kerman, Z. (1997). Atatürk ve Türk Dili 2.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mahmut, E. (1999). “Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Konumu ve Bunun Perspektifleri. ”3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı 1996 içinde (s. 689-700). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nahçıvan Anlaşması. https://www.turkkon.org/tr/temel-belgeler . (10.04. 2022)
• Nemirmanoğlu, K.V. ve Köçerli, F.B. (2015). “Türk Dünyasında Devlet Dili Politikası (Azerbaycan Türkçesi Örneği).”Aydın Türklük Bilgisi. (1),1, 71-85.
• Nurlu, M., Konyar, M., Tuna, L. ve Görgüç, Ç. (2021). “Millî Eğitim Bakanlığı Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi Programı eleştirisi.”21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum / Educationand Society in the 21st Century. (10), 29, 485-521.
• İşçimen, B. (2021), “Kamu Diplomasisi Aracı Olarak “Gastro Diplomasi”: Yunus Emre Enstitüsü’nün Gastro Diplomasi Alanındaki Faaliyetleri, ”AUSBD, 4 (7), 75-83
• On Birinci Kalkınma Planı. (2019-2023). Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf. (13.04.2022).
• Orhan, S. (2017). “Dil Politikaları ve Dil Hakları Üzerine Teorik Çerçeve. ”İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- (8), 2 , 331-362.
• Ören, T. (2013). “Bilim Dili Olarak Türkçe ve Türkçe Bilinci. ”Anahtar, (Ağustos), 22-27.
• Özcan Gönülal, Y. (2012). Cumhuriyet dönemi dil tartışmalarının Türk dili eğitimine yansımaları (toplum dil bilimi bakımından bir inceleme). (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İzmir.
• Özkan, N. (2019). Dünden bugüne Türkiye Türkçesi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Özkırımlı, A. (2007). Türk Dili, Dil ve Anlatım. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özyurt, C. (2004). Osmanlı’da Resmi Ulusçuluk ve Dil Politikası. Selçuk İletişim. (3), 3, 155-165.
• Sadoğlu, H. (2017). Türkiye'nin Yakın Dönem Dil Politikaları. PESA International Journal of Social Studies, (3)1, 57-66.
• Salihpaşaoğlu, Y. (2007). Türkiye’nin Dil Politikaları ve TRT 6. GÜHFD, (11), 1-2.
• Sayılı, A. (1994). “Bilim, Kültür ve Öğrenim Dili Olarak Türkçe.” Erdem, (9) 27, 893-902.
• Sinan, A. T. (2006). “Anadili Eğitimi Üzerine Bazı Düşünceler. ”Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, 4 (2), 75-78.
• inanoğlu, O. (2007). “Atatürk ve Türk Bilim Dili.”Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 64(1), 1-5.
• Şendeniz, Ö. (2014). “Erken Cumhuriyet Dönemi Dil Politikaları: Güneş Dil Teorisinin Türk Basınına Yansımaları.” Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, (10) 20, 307-326.
• Tan, N. (2011). Atatürk ve Türk Dil Kurumu. (2. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timisi, N. (2003). “Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları”. İletişim Araştırmaları. (Hüseyin Sadoğlu). Cilt 1. S (2), 131-140.
• Topsakal, N. (2021). Kamu Diplomasisinin Bir Aracı Olan Kültürel Diplomasi Bağlamında Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri İle İlişkileri. (Yüksek Lisans Tezi). Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kastamonu.
• Tosun, E. (2020). “Türk Dili Konuşan Ülkeler İş Birliği Konseyi (Türk Keneşi).”Tarih İncelemeleri, Güz, 21-25.
• Tulun, T.E. (2022). “Kazakistan Cumhuriyeti: Türk Devletleri Teşkilatı’nın Öncü Ülkesi.”AVİM, 3, 1-3 .
• Türk Dil Kurumu Stratejik Planı (2019-2023). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Strateji Geliştirme Müdürlüğü. https://www.tdk.gov.tr/icerik/diger-icerikler/stratejik-planlar/ (13.04.2022).
• TÜRKSOY. https://www.turksoy.org/turksoy/about (06.05.2022).
• Ülker, S. (2003). “Bilim Dili ve Türkçe.”Güncel Gastroenteroloji, 1-7.
• Yaşar, H. (2016). Dil Politikaları Bağlamında Türkiye’de Dil Hareketleri (1980-2015). (Doktora tezi). Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Yalvaç, G. (2015). T.C. Anayasası, TCK, CMK, CGTİK ile ilgili mevzuat. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Yıldırım, S. (2016). “Cumhuriyet Dönemi Nüfus Politikaları Çerçevesinde Göç ve Göç Politikaları (1921-1960).”Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(24), 273- 301.
• Yıldırım, K.E. ve Yıldırım, A. (2017). “Türkiye’nin Yumuşak Güç Sembollerinden Türk İşbirliği Koordinasyon Ajansı ve Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığına Genel Bakış.”Karadeniz, 33, 203-219.
• Uza, K. (2020). Türk Dış Politikasında Türkiye Maarif Vakfı ve Doğu Afrika’daki Faaliyetleri. (Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Nevşehir.
• Yılmaz, B.A. (2019).“Soğuk Savaş Sonrası Türk-Orta Asya İlişkilerinde Türk Keneşinin Rolü: Dönemler ve Değişim Dinamikleri.”Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümü Dergisi, (1), 1, 1-24.
• 1924 Anayasası. (https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1924-anayasasi/)(29.04.2022)