Çocuk edebiyatı eserlerinde mitik görünüm: “Yeşim Taşı Efsanesi Gizemli Kitap” örneği

Yıl 2022, Sayı: 29, 173 - 192, 21.08.2022

Funda Bulut Şahin Şimşek

https://doi.org/10.29000/rumelide.1164051

Öz

Erken dönemde hem evrenin kökenini, geçmişini hem de insanoğlunun yeryüzündeki serüvenini tanımlamaya, anlamaya ve yorumlamaya çalışan mitler, zamansız bir yaratılış öyküsüdür. Hayatın temel konularını tanımlayan mitler, insan doğasını açıklamaya çalışırken insanlığın kendi dünyasını nasıl gördüğünü ortaya çıkarır. İnsanoğlunun ortak kaderini, inançlarını, uygulamalarını anlamasına doğanın güçlerini keşfetmesine yardım ederek insan olarak kim olduğumuz ve hayatın anlamının ne olduğu gibi temel sorulara cevap arayan mitler, birkaç farklı işleve hizmet eder. Bunu gerçekleştirirken dünya üzerinde her kültür mitolojide aynı temel temaları işlese de her millet kendi kültürüne özgü isimler ve açıklamalar kullanır. Bu zihinsel üretimin kavranmasında edebiyat, geniş imkânlar sağlar. Çocuk için mitler, hem hayal güçlerini besleyerek kendi köklerini anlamalarına yardım eden hem de yaşadıkları sorunlara farklı çözüm önerileri getirerek gelişmelerini destekleyen bir disiplindir. Dünyayı doğrusal olmayan terimlerle algılayan çocuğun bakış açısından ele alındığında mitik unsurlarla örülü bir edebiyat, çocuğun kültürel değerlerini tanıyarak kendi köklerini kavramasına katkıda bulunur. Bu yönüyle mitik ögeler açısından oldukça zengin içeriğe sahip eserlerden biri de Ömer Ünal’ın Yeşim Taşı Efsanesi- Gizemli Kitap adlı eseridir. Türk mitolojisine ait birçok ögenin, Türk kültürüyle ilgili karakterler ve olaylarla anlatıldığı eserde kültürümüzdeki inanç ve ritüeller sembolik bir dille verilir. Çalışmada önce serinin ilk eseri olan Yeşim Taşı Efsanesi -Karanlık Dünyaya Yolculuk ve ardından çalışmanın esas konusu olan Yeşim Taşı Efsanesi –Gizemli Kitap tanıtılmış, ardından mitik ögelerin kurgu dünyasındaki işlevi ve anlamı üzerinde durulmuştur. Mitik ögelerin esere yansıyan görünümü sınıflandırıldıktan sonra mitik ögelerin anlamları ve sanat eserindeki fonksiyonları ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mit, Türk Mitolojisi, Çocuk Edebiyatı, Yeşim Taşı Efsanesi Gizemli Kitap

Mythic appearance in children's literature: The example of “Yeşim Taşı Efsanesi Gizemli Kitap”

Öz

The myths that try to define, understand and interpret both the origin and history of the universe and the adventure of human beings on earth in the early period is a timeless creation story. Myths, which define the basic issues of life, reveal how humanity sees its own world while trying to explain human nature. Myths serve several different functions, seeking answers to fundamental questions such as our identity as human beings and the meaning of life, by helping human beings understand their shared destiny, beliefs, practices, and discover the forces of nature. While doing this, every culture in the world uses the same basic themes in mythology, but every nation uses names and explanations specific to its own culture. Literature provides wide possibilities for understanding this mental production. For children, myths are a discipline that not only helps them understand their roots by feeding their imaginations, but also supports their development by suggesting different solutions to the problems they experience. When considered from the point of view of the child who perceives the world in non-linear terms, a literature woven with mythical elements contributes to the child's understanding of his own roots by recognizing his cultural values. In this respect, one of the works with a very rich content in terms of mythical elements is Ömer Ünal's The Legend of the Jade Stone - The Mysterious Book. In the work, in which many elements of Turkish mythology are described with characters and events related to Turkish culture, beliefs and rituals in our culture are given in a symbolic language. In the study, the first work of the series, Yeşim Taşı Efsanesi -Karanlık Dünyaya Yolculuk, and then the Yeşim Taşı Efsanesi –Gizemli Kitap, which is the main subject of the study, were introduced, and then the function and meaning of the mythical elements in the fictional world were emphasized. After classifying the appearance of the mythical elements reflected in the work, the meanings of the mythical elements and their functions in the work of art were tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Myth, Turkish Mythology, Children, Yeşim Taşı Efsanesi –Gizemli Kitap

Kaynakça

• Bayat, F. (2007a). Mitolojiye giriş. (4. Basım). İstanbul: Ötüken.
• Bayat, F. (2007b). Türk mitolojik sistemi-2. İstanbul: Ötüken.
• Bayat, F. (2017). Kadim Türklerin mitolojik hikâyeleri. İstanbul: Ötüken.
• Boynukara, H. (1997). Modern eleştiri terimleri. İstanbul: Boğaziçi.
• Campbell, J. (2000). Kahramanın sonsuz yolculuğu.(Çev. Sabri Gürses). İstanbul: Kabalcı.
• Cajete G. A. (2017). Children, myth and storytelling: An Indigenous perspective Global Studies of Childhood, Vol. 7(2) 113–130. doi:10.1177/2043610617703832.
• Çalışkan, Ş. S. & Bayraktar, M. (2021). Fantastik çocuk yazınında Türk Mitolojisinin bulunma durumu: Yeşim Taşı efsanesi örneği. Turkish Studies - Language, 16(3), 1559-1572. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.51860
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk Halk kültüründe memoratlar ve halk inançları, Ankara: Akçağ.
• Çoruhlu, Y. (2012). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul: Kabalcı.
• Dirlik, Ü. Ş. (1997). Fethiye'de halk inançları. Denizli: Genç Reklam.
• Duvarcı, A. (2005). Türklerde tabiatüstü varlıklar ve bunlarla ilgili kabuller, inanmalar, uygulamalar. Bilig, 32, s.125-144.
• Eliade, M. (2011). Mitlerin özellikleri. (Çev. Sema Rifat). İstanbul: Om.
• Gariper C. ve Küçükcoşkun Y. (2012) Mit ve roman üzerine kısa bir bakış. Bizim Külliye, S.51, s. 34-39.
• Gökyay, O. Ş. (2022).Dede Korkut, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/dede-korkut (Erişim Tarihi:04.05.2022).
• Kaman, G. S.(2015). Baykuş kelimesi ve baykuşla ilgili inançlar üzerine. Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic.10 (8), p. 1137-1154,
• Karakurt, D. (2012). Türk mitoloji ansiklopedisi açıklamalı-resimli Türk söylence sözlüğü. E-kitap.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel.
• Köken, M. (2021) Türk mitolojisi. İstanbul: Karakarga.
• Melikoff, İ. (2010). Hacı Bektaş, efsaneden gerçeğe. (Çev. Turan Alptekin). İstanbul: Cumhuriyet.
• Neydim, N.(2004). Popüler çocuk kitapları ve medyasının çocuk kültürüne etkilerine sosyolojik gerçeklikler açısından bakış. Popüler Kültür ve Gençlik -Özel Sayı- Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, (57), s.76-80.
• Rank, O. (2016). Kahramanın doğuş miti, mitolojinin psikolojik yorumu.(Çev. Gökçe Yavaş). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi-I (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar).(5. Baskı) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Radloff W. (2008). Türklük ve şamanlık. (1. baskı). İstanbul: Örgüm.
• Roux, J. P.(2017). Eski Türk mitolojisi. (Çev. Musa Yaşar Sağlam). Bilge Su yayınları
• Schimmel, A. (2000). Sayıların Gizemi. (2. Baskı). İstanbul: Kabalcı.
• Tökel, D. A. (2012). Edebiyat Mitolojinin Mitoloji Edebiyatın Neresinde?. Bizim Külliye, S:51, Mart-Nisan-Mayıs, s. 23-29.
• Turan, O.(1979). Türk cihan hâkimiyeti mefkuresi tarihi. İstanbul: Nakışlar.
• Ursula K. Le Guin (2002). “Çocuk ve Gölge”. Kadınlar, Rüyalar, Ejderhalar. (Haz. Deniz Erksan, Bülent Somay, Müge Gürsoy Sökmen).( 2. baskı). İstanbul: Metis.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (8. baskı). İstanbul: Seçkin.
• Yund, K. (1960). Türkiye’de hıdırellez, Türk Folklor Araştırmaları, 6 (130), 2139-2145.