Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki bağlaç öğretimine dair bir değerlendirme

Yıl 2023, Sayı: 32, 15 - 26, 21.02.2023

Kürşat Kara

https://doi.org/10.29000/rumelide.1252760

Öz

Bu çalışma ortaokul Türkçe ders kitaplarında bağlaç öğretimine dair eğilimin tespitini ve analizini amaçlamaktadır. Bu doğrultuda Türkçe dersi öğretim programında bağlaçlara yönelik kazanımlar tespit edilmiş ve Türkçe ders kitaplarında bu kazanımlara yönelik örnekler incelenmiştir. Çalışmada verilere ulaşmak için doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre seçilen bağlaçların hangi ölçütlere göre seçildiğine değinilmemiş, hangi tür bağlaç olduğuna dair bir açıklamaya da yer verilmemiştir. Ayrıca bağlaç ifadesi yerine kitaplarda geçiş ve bağlantı ifadeleri kullanıldığı görülmüştür. Türkçe anlatımda geçiş sadece bağlaçlarla sağlanmaz. Yerine göre zamirlerle de cümlede geçiş ifadesi sağlanabilir. Bu nedenle geçiş ve bağlantı ifadelerinin kullanımının sakıncalı olduğu düşünülmektedir. Ayrıca öğrencilere sözcük türleri ile ilgili bilgi verilirken bu tür bir adlandırma ile herhangi bir sözcük türü anlatılmamaktadır. Etkinliklerde kullanılan diğer bir ifade ise bağlantı ifadesidir ki bu ifade tam olarak bağlaç türünün ne görevini ne de anlamını tam olarak karşılamaktadır. Sonuç olarak Türkçenin sözcük türleri arasında yer alan bağlaçların temel özellikleri ortaokul Türkçe ders kitaplarında tam olarak aktarılamadığı özellikle de cümle içindeki anlam özellikleri yeterince vurgulanamadığı görülmüştür. Bu sorunun giderilmesi adına gerek Türkçe dersi öğretim programındaki gerekse de ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki veriler tekrar gözden geçirilerek ortak literatürle hareket edilmesi sağlanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Ortaokul Türkçe ders kitabı, bağlaç öğretimi, Türkçe dersi öğretim programı

An evaluation of contractual teaching in secondary school Turkish textbooks

Öz

This study aims to determine and analyze the tendency toward teaching conjunctions in Turkish textbooks used in secondary school in Turkey. In this regard, the acquisitions for conjunctions were selected in the Turkish course curriculum, and examples of these acquisitions in Turkish textbooks were examined. In the study, the document analysis method was adopted to obtain data. According to the results, the criteria related to the conjunction selection were not mentioned, no explanation was given regarding the type of conjunction. In addition, transition and connection expressions are used in the books instead of the conjunction expression. Transition in Turkish expression is not provided only by conjunctions. Depending on the place, a transitional expression can be provided in the sentence in pronouns. For this reason, it was considered that the use of transition and connection expressions is objectionable. Moreover, while the students are informed about the types of words, no word types are explained with this type of naming. Another expression used in the activities is the connection expression, which does not fully meet neither the task nor the meaning of the conjunction type. As a result, it has been seen that the basic features of the conjunctions, which are among the word types of Turkish, cannot be fully conveyed in the secondary school Turkish textbooks, especially the semantic features in the sentence was not emphasized enough. To eliminate this problem, the data in the Turkish course curriculum and the secondary school Turkish textbooks should be reevaluated and ensured to act with the related literature.

Anahtar Kelimeler

Secondary school Turkish textbook, conjunction teaching, Turkish lesson curriculum

Kaynakça

• Akdeniz, S. (2019). Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarının Türk ve Dünya Edebiyatını Temsil Kabiliyeti Açısından İncelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (Teke) Dergisi, 8(2) , 1119-1136.
• Akın, E. (2015). Türkçe çalışma kitaplarındaki (6, 7 ve 8. sınıflar) dil bilgisi etkinliklerinin çeşitli açılardan değerlendirilmesi. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(15), 19-34.
• Arslan, A. ve Engin, A. O. (2019). 5. Sınıf Türkçe Ders Kitabının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2019(13) , 67-94.
• Atabay, N., Kutluk, İ. ve Özel, S. (1983). Sözcük Türleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aytan, T. ve Çalıcı, M. A. (2021). Etkinliklerle Dinleme Eğitimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Baki, Y. (2019). Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Değer Aktarımı Açısından İncelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 17(37) , 109-146.
• Balcı, A. ve Şenyüz, A. (2015). Ortaokul 6-8. Sınıflar Türkçe Dil Bilgisi Öğretiminde Konu Sıralaması ve Konu Tekrarı. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(31) , 87-148
• Baran, Ş. Ç. ve Diren, E. (2022). Ortaokul ve İmam Hatip ortaokulu Türkçe Ders Kitabı 7. Ankara: Anıttepe Yayıncılık.
• Batur, Z. ve Özdemir, P. (2021). Türkçe Ders Kitabı Etkinliklerinin Kazanımlarla Örtüşme Durumları. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 5(1) , 47-68.
• Bilgegil, K. (1982). Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ceylan, S., Duru, K., Erkek G. ve Pastutmaz, M. (2021). Ortaokul ve İmam Hatip ortaokulu Türkçe Ders Kitabı 6. Ankara: Milli Eğitim Yayınları.
• Coşkun, H. ve Çetinkaya, V. (2020). Öğretmen Görüşlerine Göre Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Edebî Zevk ve Hoşa Giderlik Açısından Değerlendirilmesi. Türk Kültürü ve Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 1(1) , 255-272.
• Çağlar, E. ve Yılmaz, O. (2022). Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Metinlerde “Düşünme”ye İlişkin Görünümler. Ekev Akademi Dergisi, 0(89) , 51-68.
• Çakmak, M. C. (2022). 7. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Anlatım Bozukluğu Etkinlikleri Üzerine Bir Değerlendirme. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(12) , 226-247.
• Çarkıt, C. (2019). 2018 Türkçe Dersi Öğretim Programı Bağlamında Hazırlanan Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarına Yönelik Öğretmen Görüşleri. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(17) , 22-34.
• Çerçi, A. (2016). 6. Sınıf Türkçe Dersi Öğrenci Çalışma Kitabının Etkinliği Oluşturan Unsurlar Bakımından Değerlendirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(4), 1984-1998.
• Çetin, S. (2022). 7. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarında Ortak Temalardaki Metinlerin Türkçe Dersi Öğretim Programındaki Değerler Eğitimi Kapsamında İncelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 26(2) , 491-504.
• Çınar, P. (2013). Türkçe Ders Kitaplarındaki Öykülerin Çocuğa Görelik İlkesi Açısından İncelenmesi. Turkish Studies, 8(1), 1171-1180.
• Çoban, A. ve Tabak, G. (2011). İlköğretim 6. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Hikâyelerin Hikâye Haritalama Yöntemine Göre İncelenmesi. Journal of European Education, 1(1), 43-50.
• Daloğlu, K. (2005). İlköğretim okullarında okutulan Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi konuları üzerine bir araştırma. (Tez No. 188061). [Yüksek Lisans Tezi Abant İzzet Baysal Üniversitesi-Bolu]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2003). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Deniz, K. , Tarakcı, R. ve Karagöl, E. (2019). Okuma Kazanımları Açısından Ortaokul Türkçe Ders Kitapları. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(3) , 688-708.
• Dilekçi, A. (2022). Türkçe Ders Kitaplarındaki Tiyatro Metinlerinin Değerler Aktarımı Bakımından İncelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(1) , 44-58.
• Dilekçi, A. (2022). Türkçe Ders Kitaplarının Nitelik Yönünden Değerlendirilmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 12 (3) , 1310-1328.
• Dilekçi, A. ve Karatay, H. (2022). Türkçe Dersi Kitaplarındaki Etkinliklerin Yaratıcı Düşünme Becerisine Göre İncelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 11(2) , 830-846.
• Durhat, G. ve Ökten, C. (2020). Kök Değerlerin Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarındaki Erdemler Temasıyla İlişkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(3) , 675-693.
• Ergin, M. (1993). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Eselioğlu, H., Set, S. ve Yücel, A. (2021). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 8 Ders Kitabı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Eyüp, B. ve Kansızoğlu, N. (2021). 6. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Konuşma Etkinlikleri Üzerine Bir İnceleme. Trakya Eğitim Dergisi, 11(1) , 366-385.
• Gülensoy, T. (2000). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Güneş, S. (1999). Türk Dili ve Anlatım Bilgisi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlük Matbaası.
• Güneş, F. (2002). Ders kitaplarının incelenmesi. Ankara: Ocak Yayınları.
• Güneş, F. (2011). Dil öğretim yaklaşımları ve Türkçe öğretimindeki uygulamalar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 123-148.
• Hacıeminoğlu, N. (1984). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Hengirmen, M. (2006). Türkçe Temel Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayın Evi.
• İşcan, A. (2004). İlköğretim ikinci kademe sekizinci sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin öğrencilere estetik zevk kazandırmadaki rolü. (Tez No. 144593) [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi-Erzurum]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• İşcan, A. ve Cımbız, A. T. (2018). Ortaokul 5. sınıf Türkçe ders kitabındaki resimlerin metinlerle uyum düzeyinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 250- 272.
• Kana, F. ve Kiler, B. (2021). Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarının Öğretim Programındaki Anahtar Yetkinlikler Açısından İncelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (Teke) Dergisi, 10(2) , 741-755.
• Kanat, A. (2021). Türkçe Ders Kitaplarında Dil Bilgisi Öğretimi Konulu Lisansüstü Tezlerin Yönelimleri Üzerine Bir Değerlendirme. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8 (15) , 19-34.
• Karagöl, E. ve Tarakcı, R. (2019). Söz Varlığı Öğretimi Açısından Ortaokul Türkçe Ders Kitapları. Milli Eğitim Dergisi, 48(222) , 149-171.
• Kayabekir, T. (2010). İlköğretim 8. sınıf Türkçe ders kitabı tasarımında yer alan illüstrasyonların metne uygunluk açısından değerlendirilmesi (Tez No: 278183) [Yüksek Lisans tezi, Gazi Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Kayhan, S. (2022). Dezavantajlı grupların Türkçe ders kitaplarında temsili. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 29, 1-18.
• Kır, T., Kırman, E. ve Yağız, S. (2021). Ortaokul ve İmam Hatip ortaokulu Türkçe Ders Kitabı 7. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kırbaş, T., Orhan, S. ve Topal, Y. (2012). İlköğretim Türkçe Ders Kitaplarındaki Görsel Ögelere Öğretmen Görüşlerinden Hareketle Eleştirel Bir Bakış. Turkish Studies 7(4), 2225-2235.
• Koç, N. (1990). Yeni Dilbilgisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesinin Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017). Dil Bilgisi terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumları Yayınları.
• Küçükahmet, L. (2002). Öğretimde plânlama ve değerlendirme. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Maden, S. ve Önal, A. (2020). Türkçe ve İngilizce Ders Kitapları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz: 7. Sınıf Örneği. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(3) , 732-752.
• Mete, F., Çiçek, S. ve Asar, A. (2022). Türkçe Ders Kitaplarındaki Dil Bilgisi Konuları: Yapılandırmacı yaklaşım öncesi ve sonrası. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 10(2), 363-384.
• Mutlu, H. H. , Süğümlü, Ü. ve Çinpolat, E. (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı (2018) Temelinde Hazırlanan Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarının Öğretmen Görüşleriyle Değerlendirilmesi. Milli Eğitim Dergisi, 48(224) , 101-121.
• Orhan Karsak, H. G. ve Özenç, E. G. (2019). Türkçe Ders Kitaplarında Milli ve Kültürel Kavramların İncelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(3) , 709-735.
• Özdemir, M. (2010). Nitel Veri Analizi: Sosyal Bilimlerde Yöntembilim Sorunsalı Üzerine Bir Çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,11(1), 323-343.
• Sarıkaya, B. (2019). Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarındaki (5, 6, 7 ve 8. Sınıf) Etkinliklerin Değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 64, 563-580.
• Soyuçok, M. (2020). Türkçe Eğitiminde Anlayış ve Uygulama Değişimleri: İki Ders Kitabı Örneği. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 4(2) , 68-83.
• Sur, E. (2021). Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Öyküleyici Metinlerin Eleştirel Düşünme Becerisi Kazandırma Bağlamında İncelenmesi. Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty, 40(1) , 403-422.
• Süğümlü, Ü. ve Doğan, K. (2021). Okuma Stratejilerinin Programlar ve Ders Kitapları Bağlamında İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 58, 131-153.
• Şakiroğlu, Y. (2020). 6. Sınıf Türkçe Ders Kitabının Değer Aktarımı Bağlamında İncelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 5(1) , 145-161.
• Şakiroğlu, Y. (2020). Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarındaki Öykülerin Kelime-Cümle Uzunlukları ve Okunabilirlik Düzeyleri Üzerine Bir İnceleme. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(6) , 1827-34.
• Temizkan, M., Yırtıcı, E. ve Ergün, A. (2020). Türkçe Ders Kitaplarında Sosyal Değerlerin Görünümü. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 9(2) , 769-794.
• Tenekeci, M. ve Dursun, H. (2019). 2018-2019 Eğitim Öğretim Yılında 6. Sınıf Türkçe Ders Kitabı Olarak Okutulan Kitaplara Yönelik Öğretmen Görüşleri. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4(4) , 1-12.
• Tümer, C. Ş. ve Canpolat, Ö. (2022). 5. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Yer Aldığı Temaların Uygunluğunun Öğretmen Görüşlerine Göre Belirlenmesi. Çocuk Edebiyat ve Dil Eğitimi Dergisi, 5(1) , 83-103.
• Türkben, T. (2019). Türkçe Ders Kitaplarındaki Metin Resimlerinin İncelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20 (2) , 650-672.
• Türkçe Dersi Öğretim Programı (2019). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu. Yavuz, S. (2016). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Bağlaçlar. Diyalektolog-Ağız Araştırmaları Dergisi, (3), 59-107.
• Yıldırım, N. (2021). Ortaokul Türkçe Ders Kitabı (5, 6, 7 ve 8. Sınıf) Etkinliklerinin Dil Becerilerine Dağılımı Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (Teke) Dergisi, 10(4) , 1445-1456.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.