Spelling of foreign words, terms and proper names in Turkish

Yıl 2023, Sayı: 32, 343 - 357, 21.02.2023

Faysal Okan Atasoy

https://doi.org/10.29000/rumelide.1252767

Öz

This article, which deals with the spelling of foreign words, terms and foreign proper names in Turkish, aims to guide the spelling of such words that need to be written in texts in accordance with the phonetic spelling preferred by the Turkish writing system and the phonetic features of Turkish. Although those who are sensitive to the preservation of the language oppose the use of foreign words and terms, these words (terms; names of people, places and works...) are frequently encountered in many texts (written, printed and video publications) today, including the Turkish Dictionary (TDK 2011), sometimes out of necessity (due to scientific necessities) and sometimes due to personal preferences. This study is limited to the spelling of foreign words, terms and proper names that need to be written in texts. It is, of course, the most appropriate for the sake of the language to prefer the Turkish version of a concept instead of its foreign-language equivalent; however, if the historical burden of foreign words that have settled in the vocabulary of the language is taken into consideration (reasons such as the connection between the past and the present, the different meanings that the word has gained in the language, the richness it adds to the expressive power of the language by showing the nuances between close meanings), the use of the settled words with the spelling they have settled can continue. In this article, there are proposals on the spelling of foreign words, terms and proper names that need to be transliterated/transcripted due to alphabet differences in scholarly texts, in the publication of old texts, and on the spelling of such words in today’s translations or scholarly writings.

Anahtar Kelimeler

Turkish writing system, spelling of foreign words, spelling of terms, Turkish spelling rules, spelling of foreign proper names.

Türkçede yabancı kelime, ıstılah ve özel isimlerin imlası

Öz

Türkçede yabancı kelime, ıstılah ve yabancı özel isimlerin yazılışını konu alan bu yazı, yazılı metinlerde yazılmasına ihtiyaç duyulan bu tür kelimelerin Türk yazı sisteminin tercih ettiği sesçil imlaya ve Türkçenin sesletme özelliklerine uygun yazılışları hususunda kılavuzluk etmeyi amaçlamaktadır. Dilin muhafazası hususunda hassasiyet gösterenler her ne kadar yabancı kelimelerin ve ıstılahların kullanılmasına karşı çıksa da bazen ihtiyaçtan (ilmî zaruretler sebebiyle) bazen de şahsî tercihler sebebiyle günümüzde pek çok metinde (yazılı, basılı, görüntülü yayınlarda) -Türkçe Sözlük (TDK 2011) dâhil- bu kelimelere (ıstılah, kişi, yer ve eser isimlerine…) sıkça rastlanmaktadır. Elinizdeki çalışma yazılı metinlerde yazılmasına ihtiyaç duyulan yabancı kelimeler, ıstılahlar ve özel isimlerin yazılmasına dair imla hususiyetleri ile sınırlı tutulmuştur. Herhangi bir kavramın yabancı dildeki karşılığının yerine Türkçesinin tercih edilmesi dilin selameti için elbette en uygun olandır; ancak, dilin söz varlığına yerleşmiş yabancı kelimelerin tarihî yükü (geçmişle bugün arasındaki bağın kopmaması, kelimenin dilde kazandığı farklı anlamlar, yakın anlamlar arasındaki ince farkları göstermek suretiyle dilin ifade gücüne kattığı zenginlik gibi sebepler) göz önünde tutulursa yerleşmiş kelimelerin, yerleştikleri imla ile kullanılmasına devam edilebilir. Bu yazıda ilmî metinlerde, eski metinleri neşretmede alfabe farklılığı sebebiyle aynen aktarılmasına ihtiyaç duyulan yabancı kelimelerin, ıstılahların ve özel isimlerin yazı sisteminde gösterilişine dair ve günümüzde yapılan tercümelerde veya yazılan ilmî yazılarda bu tür kelimelerin imlasına dair teklifler yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk yazı sistemi, yabancı kelimelerin imlası, ıstılahların imlası, Türkçe imla kuralları, yabancı özel isimlerin imlası

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım (1987). Ana Yazım Kılavuzu. İstanbul: Epsilon.
• Alpay, Necmiye (2021). Türkçe Sorunları Kılavuzu, İstanbul: Metis Yayınları.
• Alpyağıl, Recep (2015). Felsefe Dili Olarak Türkçenin Gelişim Aşamaları ve Felsefe Sözlüklerimiz (1851-1952) I, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Balyemez, Sedat (2022). Türkiye Türkçesi Yazım ve Noktalama Tarihi, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık
• Besner, Derek; Smith, Marilyn Chapnik (1992). “Basic Processes in Reading: Is the Orthographic Depth Hypothesis Sinking?”. Orthography, Phonology, Morphology, and Meaning. Advances in Psychology. Vol. 94, 45-66.
• Bosch, Antal van den; Content, Alain; Daelemans, Walter; de Gelder, Beatrice (September 1994). “Analysing Orthographic Depth of Different Languages Using Data-Oriented Algorithms”, Proceedings of the 2nd International Conference on Quantitative Linguistics. Moscow.
• Boz, Erdoğan (2011). “Çağdaş Türkçe Sözlüklerde Batı Kökenli Sözcüklerin Köken Dili ve Biçimi Sorunu ‘Sigara’ Örneği” Türkiye’de ve Dünyada Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı, (4-6 Kasım 2010 - İstanbul), s. 392-405, İstanbul 2011. (Boz, Erdoğan (2011), Sözlükbilimi Yazıları I, Ankara: Gazi Kitabevi, 7-26. s.)
• Coulmas, Florian (1989). The Writing Systems of the World. Oxford, İngiltere: Basil Blackwell.
• DeFrancis, John (1989). Visible speech. The diverse oneness of writing systems. Honolulu. 306 s.
• Dil Derneği (2019). Yazım Kılavuzu (7. baskı). Ankara: Dil Derneği Yayınları.
• Faber, Alice (1992). “Phonemic segmentation as an epiphenomenon. Evidence from the history of alphabetic writing”. The Linguistics of Literacy. (Editör: Pamela Downing vd. (ed.): Amsterdam. 111-134.
• Frost, Ram; Katz, Leonard (1992). “The reading process is different for different orthographies” Orthography, Phonology, Morphology, and Meaning, Amsterdam: North-Holland Elsevier Science Publishers B.V. 67-84.
• Frost, Ram; Katz, Leonard (1992). Orthography, Phonology, Morphology, and Meaning, Amsterdam: North-Holland Elsevier Science Publishers B.V.
• Hancz, Erika (2017) “Peçuylu İbrahim” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 34. c., 216-218. s., İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Jaffré, Jean-Pierre & Michel Fayol (2005). Orthography and literacy in French., Handbook of orthography and literacy, (Ed. Joshi R. Malatesha & P.G. Aaron)81-104. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Katz, Leonard; Laurie Feldman (1983). “Relation between pronunciation and recognition of printed words in deep and shallow orthographies”. Journal of Experimental Psychology 9: 157-166.
• Kılıç, Mine - Kılıç, Mehmet Akif (2012). Türkçeye Yabancı Dillerden Geçen Kelimelerde Algısal Ünlü Türemesi. VII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı: 24-28 Eylül 2012.-- Ankara: Türk Dil Kurumu 1323-1332.
• Kubbealtı (2020). Misâlli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Neşriyât.
• Marjou, Xavier (2021). “OTEANN: Estimating the Transparency of Orthographies with an Artificial Neural Network”, Proceedings of the Third Workshop on Computational Typology and Multilingual NLP June 2021: 1–9. DOI: 10.18653/v1/2021.sigtyp-1.1
• Mattingly, Ignatius G. (1992). “Linguistic Awareness and Orthographic Form”, Orthography, Phonology, Morphology, and Meaning, (Ed. Frost, Ram; Katz, Leonard. Amsterdam&London&NewYork: North-Holland Elsevier Science Publishers B.V., 11-26.
• Nişanyan, Sevan (2018). Nişanyan Sözlük Çağdaş Türkçenin Etimolojisi, İstanbul: Liber Plus Yayınları.
• Özdem, Ragıp Hulusi (1941). Terimler Meselesi Münasebetile Dilimizin Islahı Üzerine Muhtıra, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Özön, Nijat (1999). Büyük Yazım Kılavuzu, İstanbul: Kabalcı.
• Püsküllüoğlu, Ali (2021). Yazım Kılavuzu. İstanbul: Arkadaş Yayınları.
• Sampson, Geoffrey (1986). Writing Systems. A Linguistic Approach, London: Hutchinson, 234 s.
• TDK (1928). İmlâ Lûgati, Ankara: Türk Dil Encümeni. 372 s.
• TDK (1941a). İmlâ Kılavuzu, Ankara: Türk Dil Kurumu. XLIV, 227 s.
• TDK (1941b). Terimlerin Türkçeleştirilmesi Bakımından Profesör Doktor Ragıp Özdem’in Muhtırası Hakkında Rapor, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK (2011), Türkçe Sözlük, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK (2012), Yazım Kılavuzu, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tulum, Mertol (1986). Yeni İmlâ Kılavuzu, İstanbul: Tercüman.