Günümüz Türk romanında ekokurgu örnekleri üzerine bir değerlendirme

Yıl 2023, Sayı: 32, 541 - 558, 21.02.2023

H. Neşe Apaydın

https://doi.org/10.29000/rumelide.1252798

Öz

20. yüzyılın ikinci yarısından sonra iklim krizi olarak adlandırılabilecek değişikliklerin artmasıyla doğa üzerine yapılan çalışmaların disiplinler arası bir nitelik kazandığı görülmektedir. Günümüzde çevrebilimciler, biyologlar, antropologlar, felsefeciler, ekonomistler gibi pek çok farklı disiplindeki bilim insanlarının ve aktivistlerin ortaya koyduğu bulgular ve veriler doğadaki yıkımın boyutlarının ne derece büyük olduğunu da göstermektedir. Başlangıçta sırlarla dolu görülen ve bu nedenle tam olarak anlaşılamayan doğa, mitolojiler yoluyla açıklanmaya çalışılmıştır. Aydınlanma Çağı’yla birlikte insan-doğa ilişkisinde insanı merkeze alan doğa anlayışının hâkim olmaya başladığı görülmektedir. Sanayi Devrimi ve kapitalizmin doğuşu, insanı doğadan uzaklaştırırken sanayileşmenin getirdiği yeni yaşam alanları yeni sorunların doğmasına sebep olmuştur. Tarım devrimi sonrası sömürgeciliğin başlaması ise doğanın insan eliyle tahrip edilmesinin, kendi içindeki dengesinin bozulmasının başlangıcı olarak kabul edilmektedir. 20. yüzyılda yaşanan iki dünya savaşının ve Ekonomik Buhran’ın olumsuz sonuçları, ekonomik büyüme arzusunu güçlendirirken doğanın kaynaklarının tükenmesine neden olmuştur. On Yedinci Yüzyıl’dan itibaren kurgu dışı eserlerde olduğu kadar edebi metinlerde de doğa önemli bir tema olmaya başlamıştır. İklim krizinin öngörülmesinden sonra ise edebiyat; çevre sorunlarına, doğa tahribatına daha fazla dikkat çekmeye başlamıştır. Doğa ve çevre duyarlıklı bir anlayış olarak ekokurgu günümüz Türk edebiyatının da dikkat çeken alanlarından biri haline gelmektedir. Bu makalede son on yılda doğa ve çevre sorunlarına odaklanmış ekokurgu özelliği gösteren eserler içinde öne çıkan Buket Uzuner’in Tabiat Dörtlemesi’nin ilk üç cildi Su, Toprak, Hava; Latife Tekin’in eş zamanlı yayımlanan Manves City ve Sürüklenme; Oya Baydar’ın Köpekli Çocuklar Gecesi adlı romanları üzerinden farklı ekokurgusal yönelimlerin Türk Edebiyatı’ndaki temsillerinin incelenmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doğa yazını, çevre yazını, ekokurgu, Buket Uzuner, Latife Tekin, Oya Baydar, Tabiat Dörtlemesi: Su, Toprak, Hava, Manves City, Sürüklenme, Köpekli Çocuklar Gecesi.

An evaluation on ecofiction examples in today's Turkish novel

Öz

After the second half of the twentieth century, with the increase in the changes that can be called the climate crisis, it is seen that the studies on nature gained an interdisciplinary nature. Today, the findings and data revealed by scientists and activists in many different disciplines such as ecologists, biologists, anthropologists, philosophers, economists also show the extent of the destruction in nature. The nature, which was initially seen as full of secrets and therefore could not be fully understood, was tried to be explained through mythologies. With the Age of Enlightenment, it is seen that the understanding of nature, which puts human to the center, began to dominate in the human-nature relationship. While the Industrial Revolution and the birth of capitalism distanced people from nature, new living spaces brought by industrialization led to the emergence of new problems. The beginning of colonialism after the agricultural revolution is accepted as the beginning of the destruction of nature by human hands and the deterioration of its balance within itself. The negative results of the two world wars and the Economic Depression in the twentieth century, while strengthening the desire for economic growth, caused the depletion of nature's resources. Since the seventeenth century, nature has become an important theme in literary texts as well as in non-fiction works. After the prediction of the climate crisis, literature; started to draw more attention to environmental problems and destruction of nature. Ecofiction, as a nature and environment sensitive understanding, is becoming one of the remarkable areas of today's Turkish literature. In this article, it is aimed to examine the representations of different ecofictional orientations in Turkish literature through the first three volumes of Buket Uzuner's Nature Quartet, Su, Toprak, Hava; Latife Tekin's simultaneously published Manves City and Sürüklenme; Oya Baydar's Köpekli Çocuklar Gecesi which has come to the fore among the eco-fiction works focused on nature and environmental problems in the last ten years.

Anahtar Kelimeler

Nature literature, environmental literature, ecofiction, Buket Uzuner, Latife Tekin, Oya Baydar, Nature Quartet: Su, Toprak, Hava, Manves City, Sürüklenme, Köpekli Çocuklar Gecesi

Kaynakça

• Abasıyanık, S. F. (2004). Alemdağ’da var bir yılan. (5. bs.). İstanbul: YKY.
• Apaydın. H.N. (2019). Buket Uzuner’in Su, Toprak ve Hava adlı romanlarında Türk mitolojisinin izleri. Söylem Filoloji Dergisi, 4 (2), 216-37.
• Balık, M. (2013). Çevreci eleştiri ışığında Latife Tekin romanları. Acta Turcica 5/1, 1-16.
• Baydar, O. (2007). Kayıp söz. (1.bs.). İstanbul: Can.
• Baydar, O. (2019). Köpekli çocuklar gecesi.( 1.bs.). İstanbul: Can.
• Baydar, O. (2021). 80 yaş zamanlar günlükleri. (1.bs.). İstanbul: Can.
• Birand, H. (2021). Alıç ağacı ile sohbetler. (6. bs.). İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Carson, R. (2021). Sessiz bahar - ABD eski başkan yardımcılarından Al Gore’un önsözüyle. (Ç. Güler, çev. ed.). Ankara: Palma.
• Çeşit, Ö. ve Kozanoğlu, A. (2019). “Eksik olan: Latife Tekin ile “Sürüklenme”. http://www.youtube.com/whtch?v=n5pOr2GhnkY. Erişim Tarihi: 02.07.2022.
• Danışman, A. (2022), Buket Uzuner’in tabiat üçlemesinin (Su, Toprak, Hava) ekokritisizm açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Doğan, S. (2017). Ekoeleştiri ve Buket Uzuner’in romanları . Kesit Akademi Dergisi , (11) , 673-692 .
• Ergeç, Z. (2020). Oya Baydar’ın “Köpekli Çocuklar Gecesi” adlı romanı üzerine ekoeleştirel bir okuma. Söylem Filoloji Dergisi, 5 (1), 176-189.
• Gezgin, İ. (2017). Sanatın mitolojisi. (5. bs.). İstanbul: Sel.
• Gonagova, Y. (2020). Ekoeleştiri bağlamında Buket Uzuner’in “tabiat dörtlemesi” serisindeki üç roman üzerine bir değerlendirme. Yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Karaman, Y. (2020). Latife Tekin’in romanlarına ekoeleştirel bir yaklaşım. Yüksek lisans tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Kemal, Y. (1983). Deniz küstü. İstanbul: Toros.
• Kemal, Y. (1984). Kuşlar da gitti. İstanbul: Toros.
• Kemal, Y. (2006). Ortadirek dağın öte yüzü 1. (4. bs.). İstanbul: YKY.
• Kemal, Y. (2021). Yanan ormanlarda elli gün bu diyar baştanbaşa (2. 12. bs.). İstanbul: YKY.
• Levi-Strauss, C. (1986). Mit ve anlam. (Ş. Süer, S. Erkanlı, çev.). İstanbul: Alan.
• Olgun, H. (2017). Ekofeminizm: Kadın-doğa ilişkisi ve ataerkil tahakküm. O. İmga ve H. Olgun (Ed.), Yeşil ve Siyaset Siyasal Ekoloji Üzerine Yazılar içinde (s. 387-421). Ankara: Liberte.
• Oppermann, S. (Ed.). (2012). Ekoeleştiri: Çevre ve edebiyat çalışmalarının dünü ve bugünü. Ekoleleştiri çevre ve edebiyat içinde (s. 9-57). Ankara: Phonix.
• Özdağ, U. (2017). Çevreci eleştiriye giriş doğa kültür edebiyat. Ankara: Ürün.
• Plumwood, V. (2017). Feminizm ve doğaya hükmetmek. İstanbul: Metis.
• Saydam, M. B. (2017). Deli Dumrul’un bilinci ‘Türk-İslam ruhu’ üzerine bir kültür psikolojisi denemesi. (4. bs). İstanbul: Metis.
• Tekin, L. (2004). Unutma bahçesi. (1. bs.). İstanbul: Everest.
• Tekin, L. (2006). Muinar. (5. bs.) İstanbul: Everest.
• Tekin, L. (2018a). Manves city. (1.bs.). İstanbul: Can.
• Tekin, L. (2018b). Sürüklenme. (1.bs.). İstanbul: Can.
• Tekin, L. (2019). Ormanda ölüm yokmuş. (1.bs.). İstanbul: Can.
• Toska, S. (2017). Ekokurgu ekolojik sorunların çözüm yolu olarak edebiyat. İstanbul: Yeni İnsan.
• Uğurlu, S. (2020). Buket Uzuner’in hikâye ve romanlarının ekoeleştiri bağlamında incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir.
• Uzuner, B. (2012). Uyumsuz Defne Kaman’ın maceraları Su. (1.bs.). İstanbul: Everest.
• Uzuner, B. (2015). Uyumsuz Defne Kaman’ın maceraları Toprak. (1.bs.). İstanbul: Everest.
• Uzuner, B. (2018). Uyumsuz Defne Kaman’ın maceraları Hava. (1.bs.). İstanbul: Everest.