Klasik Türk şiirinde “perçem” redifli gazeller üzerine

Yıl 2023, Sayı: 32, 782 - 799, 21.02.2023

Armağan Zöhre

https://doi.org/10.29000/rumelide.1252848

Öz

Klasik Türk şiirinde güzellik anlayışı, şiirin en temel unsuru olan sevgili tipi etrafında şekillenmiştir. Şairler, çeşitli teşbih ve mecazlar ile sevgilinin güzellik unsurlarını idealize ederek şiirlerine yansıtmışlardır. Bu güzellik unsurlarından biri de saçtır. Klasik Türk şiirinde zülf, gîsû, kâkül, perçem gibi adlarla anılan saç, şekil, koku, renk ve başka benzetme yönleri ile şiirde konu edilir. Şiirde perçem kelimesi genel olarak sevgilinin saçını ifade etse de aslında saçın alın üzerine düşmüş olan bir kısmı için kullanılmaktadır. Çalışmamızda 12 şairin divanında yer alan ve perçem ve perçem kelimesini ihtiva eden redifler ile yazılmış 16 gazel incelenmiştir. Çalışmamız perçem ile ilgili benzetmeler ve perçemin özellikleri şeklinde iki ana başlık ve bunların alt başlıklarından oluşmaktadır. Perçem ile ilgili benzetmelerde şairler şiirlerinde afet, bayrak, bela, ejderha, hümâ, mâr/yılan, misk, padişah, sünbül, zincir gibi ortak unsurları kullanmanın yanı sıra hâle, kâfir, kemend, sihir, tûtî gibi benzetmelere de yer vermişlerdir. Ayrıca şairler, âşığı çaresiz bırakması, kanını dökmesi, aklını başından alması, sabrını ve tahammülünü bitirmesi, sırlarını ifşa etmesi, hileci olması vb. yönleriyle perçemin âşık üzerindeki etkisinden de bahsetmişlerdir. Benzetmeleri kıyaslama vasıtası olarak kullanan şairlerin, sevgilinin güzellik unsuru olarak perçemi, Tatar ve Çin illerinden daha değerli, Tatar nafesine olan rağbeti azaltan, sünbül ve reyhanı kıskandıran özellikleriyle niteledikleri görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Divan edebiyatı, redif, gazel, perçem, saç

On ghazals with "perçem" redif in classical Turkish poetry

Öz

The sense of beauty in classical Turkish poetry is shaped around the type of the beloved, which is the most basic element of poetry. The poets reflected them by idealizing the beauty elements of the beloved with various similes and metaphors in their poems. One of these beauty elements is also “hair”. The hair, which is called by names such as lovelock, shoulder length hair, fringe, and forelock in classical Turkish poetry, is the subject of the poem with its shape, smell, color and other metaphoric aspects. In our study, 16 ghazals written with redifs containing the words perçem and perçem in the divan of 12 poets were examined. Our study consists of two main titles and their sub-titles as similes about forelock and features of forelock. In the similes about forelock, the poets used not only common elements such as disaster, flag, trouble, dragon, godsend, edder/snake, musk, sultan, hyacinth, chain, but also similes such as halo, infidel, running noose, magic, parrot. Moreover, the poets also mentioned the effect of the forelock on the beloved in all parts of making the beloved helpless, shedding his/her blood, blowing his/her mind, ending his/her patience and endurance, revealing his/her secrets, being a trickster, etc. The poets used the elements of simile as a means of comparison. They described “ the forelock” as more valuable than Tatar and Chinese provinces, as the quality that will reduce the demand for Tatar musk from the navel of a gazelle, and as the beauty that makes the hyacinth and basil jealous.

Anahtar Kelimeler

Divan literature, ghazal, forelock, hair

Kaynakça

• Akün, Ö. F. (1994). “Divan edebiyatı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 9, s. 389-427
• Albayrak, N. (2007). “Redif”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 34, s. 523-524
• Altun, K.(2000). Hüsn ü Aşk’ta gece- Nûr-ı siyahtan aydınlığa, İlmî Araştırmalar Dergisi, S. 10, ss. 9-18.
• Arslan, M. (2004). Antepli Aynî divânı, Kitabevi Yay. İstanbul.
• Avşar, Z. (hzl). (2017). Revânî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0
• Aydemir, Y. ve Çeltik, H. (hzl). (2017). Meşhûrî dîvânı, Erişim Tarihi, 23.01.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56155,meshuri-divanipdf.pdf?0
• Batğı, Ö. (hzl.) (2017). Numân Mâhir dîvânı, Erişim Tarihi: 10.08.2022, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56156,numan-mahir-divanipdf.pdf?0
• Batislam, H. D. (2017). Gazelde redif-anlam ilgisi bağlamında Sehî’nin kadeh redifli gazeli, Journal of Turkish Language and Literature, Volume: 3, Issue: 1, s. 44-55
• Bayram, Y. (2007). Klasik Türk şiirinde duyguların dili: Çiçekler, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4, ss. 209-219.
• Bulut, A. (2001). Rasih’in okçulukla ilgili bir manzumesi,A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 17, ss. 95-104.
• Çakıroğlu-Onat, T. (2013). Fuzûlî dîvânı’nda âh kavramı, Turkish Studies, Vol: 8/9, ss. 1969-1982.
• Çamyar, E. (2012). Fuzûlî ve Bâkî divânı’nda belâ kavramının karşılaştırılması, Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C.1, S.2, ss. 58-99.
• Ceylan, Ö. (2007). Kuşlar divanı- Osmanlı şiir kuşları, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Ceylan, Ö. (2011). “Tâvûs”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 40, s. 184-185, İstanbul.
• Devellioğlu, F. (2002). Osmanlıca- Türkçe ansiklopedik lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara.
• İpekten, H. (hzl). (2020). Karamanlı Nizâmî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.01.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/73032,karamanli-nizami-divanipdf.pdf?0
• Kaplan, Y. ve Poyraz, Y. (2010). Divan şiirine kaynaklık etmesi bakımından oyunlar, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume: 3, Issue: 15, ss. 151-175.
• Kaya, B. A. (hzl). (2020). Osman Nevres dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/76247,osman-nevres-divanipdf.pdf?0
• Kazan Nas, Ş. (hzl). (2018). Celilî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59375,celili-divanipdf.pdf?0
• Koçak, Z.C. (2018). Bulut motifinin arkaik temelleri ve Hz. Peygamberi gölgeleyen bulut rivayetleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.59, S.1, ss.183-202
• Kur’an-ı Kerim Türkçe Meali, Erişim Tarihi: 10.12.2022, http://www.ditib-bs.de/wp-content/uploads/2014/08/KURAN-I_KERiM_MEALi__.pdf
• Macit, M. (2004), Divan Şiirinde Âhenk Unsurları, Kapı Yay., İstanbul.
• Okçu, N. (hzl). (2011). Şeyh Gâlib dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10654,metinpdf.pdf?0
• Özyıldırım, A. E. (hzl). (1999) Hamdullah Hamdî dîvânı, Erişim Tarihi: 10.08. 2022,https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10616,metinpdf.pdf?0
• Pınarbaşı, M. (2018). Taşlıcalı Yahya Bey divanında geçen savaş unsurları, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep.
• Tanyıldız, A. (2009). Sevgilide güzellik unsuru olarak saç, Turkish Studies, Vol.: 4/2, ss. 943-960.
• Tarlan, A. N. (1970). Zatî Dîvânı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı: C.2 İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yay., İstanbul.
• Yavuz, K. ve Yavuz. O. (hzl). (2016). Muhibbî dîvânı- bütün şiirleri, C.1-2, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul.
• Yeniterzi, E. (2010). Klasik Türk şiirinde ülke ve şehirlerin meşhur özellikleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klasik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı. 3 (15), ss. 301-334.
• Yıldız, A. (2017). Sevgilinin boyunun benzetilenleri bağlamında narveni yeniden düşünmek, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, Volume: 3, Issue:1, ss. 330-336
• Zülfe, Ö. (hzl). (2010). Hecrî dîvânı, Erişim Tarihi: 10.08.2022, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10618,Hecrîpdf.pdf?0