Türk cilt sanatında ebrûnun kullanım alanları ve örnekler

Yıl 2023, Sayı: 32, 1030 - 1046, 21.02.2023

Feyzi Aydın

https://doi.org/10.29000/rumelide.1252864

Öz

Medeniyetimizin göstergesi ve kültürümüzün en değerleri yansımalarından olan yazma eserlerimiz ve kitap sanatlarımız Türk tezyini sanatları alanında oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu sebeple alanla ilgili eserlerin incelenmesi, korunması ve onarımı gelecek kuşaklara aktarılabilmesi münasebetiyle elzemdir. Eşsiz birer hazine niteliğinde, yazma eserlerimiz tarihi aydınlatan birer belge olarak çağlar boyunca gelişen kültürümüzün en güzel göstergelerinden biri olmuştur. Yazma eserler ve Geleneksel Türk Sanatları başlığı altında incelediğimizde bu kavramlar kitap sanatları olarak da geçmekte; cilt, hat, tezhip ve minyatür sanatlarımız başat alanları oluşturmaktadır. Bu alanlarla birlikte ebrû sanatı da yazma eser üretimlerinde ve muhtelif alanlarda kullanılarak önemini ve değerini göstermektedir. Ebrû kullanılan malzeme ve doğası gereği derinden bir etki bırakan ve günümüzde dahi sırrını koruyan kadim sanatlarımızdan biridir. Yazma eserlerde farklı kullanım alanlarında özellikle Türk tezyini sanatlarında çokça tercih edilmiş üretimine devam edilmiştir. Makaleye konu olan bu çalışmada ebrû sanatının yazma eserlerdeki kullanım alanları ve cilt sanatı bağlamındaki ilişkisi değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Cilt sanatının ve ebrûnun tarihsel gelişim süreci kronolojik olarak aktarılmış özellikle “ebrû” kelimesinin kökeni hakkında detaylı bilgi verilmeye çalışılmıştır. Klasik üslupta ebrû sanatının çeşitleri, malzemeleri ve özellikle kullanım alanları hakkında kapsayıcı bir anlatım görsel içeriklerle desteklenmiştir. Türk tezyini sanatları alanına vurgu yapılarak ülkemizde ve dünyanın çeşitli yerlerindeki saygın koleksiyonlardaki eserler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk cilt sanatı, Türk ebrû sanatı, yazma eser

Uses of marbling in Turkish bookbinding art and examples

Öz

Our manuscripts and manuscript arts, which are the indicators of our civilization and the most valuable reflections of our culture, have a very important place in the field of Turkish decorative arts. For this reason, the examination, protection and repair of the works are essential for the transfer of the works to future generations. When we examine manuscripts and Traditional Turkish Arts, these concepts are also referred to as book arts; our binding, calligraphy, illumination and miniature arts constitute the main fields. Along with these fields, the art of marbling is also used in the production of manuscripts and in various fields, showing its importance and value. Ebrû is one of our ancient arts that leaves a deep impression due to the materials used and its nature and preserves its secrets even today. The word "Ebre" in Chagatai and "Ebrî" in Persian have been transformed into "Ebrû" in our language, which means cloud or cloud-like. In this study, which is the subject of this article, the historical development process of the art of ebrû has been chronologically conveyed and detailed information about the origin of the word "ebrû" has been tried to be given. An inclusive narrative about the types, materials and especially the usage areas of ebrû art in the classical style is supported by visual contents. In the manuscripts, especially by evaluating its relationship with the art of binding, the field of Turkish decorative arts was emphasized and some works in the collections were examined.

Anahtar Kelimeler

Turkish bookbinding art, Turkish marbling art, manuscripts

Uses of marbling in Turkish bookbinding art and examples

Öz

Anahtar Kelimeler

Türk cilt sanatı, Türk ebrû sanatı, yazma eser, Turkish bookbinding art, Turkish marbling art, manuscripts

Kaynakça

• Arıtan, A. S. (1992). Konya Dışındaki Müze ve Kütüphanelerde Bulunan Selçuklu ve Selçuklu Uslûbunu Taşıyan Cild Kapakları.
• Arıtan, A. S. (1993). Çiltçilik. İstanbul: İslam Ansiklopedisi.
• Arıtan, A. S. (2002). Türk Ebrû San’atı ve Günümüzdeki Ebrû Uygulamaları,. Konya.
• Arıtan, A. S. (2006). Kitap San’atlarımızın Değerlendirilmesi Bağlamında Türk Cild San’atı’nın Geleceği. 9 Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu. 1, s. 26. İzmir: Tubitak-Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Aslanapa, O. (1982). Osmanlı Devri Cild Sanatı. Türkiyemiz, 12-17.
• Ayvazoğlu, B. (1982). Aşk Estetiği. Ankara: Birlik Yayınları.
• Barutçugil, H. (2005). Suyun Rüyası Ebru - Yaşayan Gelenek. İstanbul: Ebristan Yayınları.
• Barutçugil, H. (2007). Türklerin Ebru Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Binark, İ. (1975). Eski Kitapçılık Sanatlarımız. Ankara: Ayyıldız Matbaası .
• Boydak, F. Ş. (2016). Fâtih Devri Cild Sanatı . V. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi (s. 235). içinde Isparta.
• Çığ, K. (1971). Türk Kitap Kapları. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık .
• Dere, Ö. F. (2007). Ebrû Sanatı. İstanbul: İSMEK.
• Derman, M. (1977). Türk Sanatında Ebrû. İstanbul: Akbank.
• Elhan, S. (1997). Ebrû Sanatı. Türkiyemiz(80), 47-53.
• Elias, J. J. (2016). Güzellik, İyilik ve Hayret. N. Kançal-Ferrari, & A. Taşkent içinde, Tasvir Teori ve Pratik Arasında İslam Görsel Kültürü (s. 21-35). İstanbul: KLASİK.
• Eriş, M. N. (2007). Mustafa Esat Düzgünman ve Ebrû. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.
• Mesera, G. (1991). Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları .
• Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul.
• Ovalıoğlu, İ. (2007). Osmanlı Belgelerinde Ebrû ve Etiket Arşivin Rengi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları .
• Özçimi, M. (2010). Ebrû. İstanbul: Bilim Kültür Sanat Dernegi Yayınları.
• Özen, M. E. (1998). Türk Cilt Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları .
• Özkeçeci, İ. Ö. (2014). Türk Sanatında Tezhip. İstanbul: YAZIGEN Yayıncılık.
• Özönder, H. (2003). Ansiklopedik Hat ve Tezhip Sanatları Deyimleri, Terimleri Sözlüğü. Konya: Sebat Ofset Matbaacılık.
• Pakalın, M. Z. (1993). Kumlu Ebrû. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlügü, 1, 322. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sakin, N. (2012). Kayseri Râşid Efendi Kütüphanesi'ndeki Yazma Eserlerde Bulunan Ebrû Örnekleri . Kayseri.
• Sakıp Sabancı Müzesi Kitap Sanatları ve Hat Koleksiyonu. (2022, 11 11). Sakıp Sabancı Müzesi : https://www.sakipsabancimuzesi.org/koleksiyonlar-ve-arastirmalar/koleksiyonlar/329/266 adresinden alındı
• Sönmez, G. (2007). Gelenekselden Günümüze Ebru. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Sungur, N. (1994). San’at ve Kimya Bir Arada: Ebrû. Bilim ve Teknik, 54.
• T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. (1997). Başbakanlık Osmanlı Arşivindeki Belge Türleri, Padişah El Yazıları ve Belge Restorasyonu. İstanbul: T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ .
• Tanarslan, T. (1986). Bir Ebrûcu Gözüyle Ebrû. Antika(36), 12-16.
• Tanındı, Z. (2009). Kitap ve Cildi. G. R. Halil İnalcık içinde, Osmanlı Uygarlığı (s. 841-863). İstanbul: T.C. Kültür Turizm Bakanlığı