Arap dilinde siyak (bağlam): Dil dışı bağlam örneği

Yıl 2023, Sayı: 32, 1181 - 1196, 21.02.2023

Halil İbrahim Kocabıyık

https://doi.org/10.29000/rumelide.1252871

Öz

Siyak (bağlam), gerek kadim gerekse modern dönemlerde dille ilgili araştırma ve incelemelerde büyük bir öneme haiz olmuştur. Araştırmacılar, daima siyaka dair bilgi sahibi olmayı önermişler ve ondan yoksun kalındığı taktirde metinlerin doğru bir şekilde yorum ve analizinin yapılamayacağını vurgulamışlardır. Bağlam, dahili (lugavi) ve dil dışı bağlam olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Dahili bağlam, kelime, kelimelerin oluşturduğu ilk cümle, bunu takip eden diğer cümle ve cümlelerin oluşturduğu metni kapsamaktadır. Dil dışı bağlam ise kelamın manasına katkı sağlayan yaş, cinsiyet, ülfet, toplumsal, eğitim ve kültürel aidiyeti, mütekellimden kaynaklanan dil dışı işaretler, örf ve adetler, kurallar ve değerler, dini, siyasi, sosyal ve tarihi alakaların tamamı mananın oluşmasına yardımcı olmakta ve metni çevreleyen koşulları kapsamaktadır. Diğer bir ifadeyle dil dışı bağlam, konuşmacı, dinleyici, söze dahil olan herkesi ve onların çevrelerini, sosyal durumlarını, kültürlerini, sahip oldukları inanç ve fikirlerini, mimiklerini ve imalarını sözü ifade etme hususunda dil dışı unsurların tamamını ihtiva etmektedir. Bu araştırmada anahtar lafızlardan olan siyak kelimesi tanımlandıktan sonra onun bölümleri olan dahili ve dış bağlam konusuna değinilecektir. Çalışmanın ilerleyen bölümlerinde temel kurallar üzerine inşa edilen dış bağlamın; modern bilim insanları, mütekaddim âlimleri, belâgat, nahiv, usul ve tefsir âlimleri arasındaki önemine değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili, belâgat, siyak, dâhili bağlam, dil dışı bağlam

Siyak (context) in Arabic language: Asample of non-linguistic context

Öz

Siyak (context) has been of great importance in language studies and analyses, both in ancient and modern times. Researchers have always recommended to have information about siyak (context) and they have emphasized that if we lack the information about it, the texts cannot be correctly interpreted and analyzed. Context is divided into two parts as linguistic (lugavi) and non-linguistic context. The linguistic context includes the word, the first sentence formed by the words, the following other sentences and the text formed by the sentences. In the non-linguistic context, age, gender, intimate knowledge, social and cultural affiliation that contribute to the meaning of the word, non-linguistic signs based on theologians, customs and traditions, rules and values, religious, political, social and historical relevance all contribute to the formation of meaning and non-linguistic context includes the conditions surrounding the text. In other words, the non-linguistic context includes all the non-linguistic elements in expressing the speaker, listener, everyone involved in the speech and their environment, social situations, cultures, beliefs and ideas, gestures and implications. After the siyak, one of the key words in this study, is defined, its parts, linguistic and non-linguistic context, will be mentioned. In the following parts of the study, the importance of the non-linguistic context, which is built on basic rules, among modern scientists, predecessor scholars of rhetoric, syntax, method and tafsir (interpretation) will be mentioned.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, rhetoric, linguistic context, non-linguistic context

Kaynakça

• Ababine, Y. (2005).’Ilmu’l-Lugati’l-Mu’asır: Mukaddimat ve Tatbikat. Ürdün: Dâru’l-Kütübi’s-Sekafe.
• Abdulkâhir el-Cürcânî, E. B. (1992). Delâilu’l-İ‘câz fî ‘İlmi’l-Muânî. thk. Mahmut Muhammed Şâkir Ebû Fehr. Kahire: Dâru’l-Medenî Becde.
• Abduttevvab, R. (1991). el-Medhal ila İlmi’l-Luga ve Menahicu’l-Bahsi’l-Lugavi. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî.
• Alsalıh, A. (2022). Dil Dışı Bağlamın Gramatik Tartışma Üzerindeki Etkisi Zemahşerî ve Ebû Hayyân Üzerine Bir İnceleme. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Doktora Tezi.
• Âmidî, A. M. (ts). el-İhkâm. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî.
• Bişr, K. (1994). ’Ilmu’l-Lugati’l-İçtimâ’ıyyu Medhal. Kahire: Dâru’s-Sekâfeti’l-’Arabiyye.
• Bucâdi, H. (2009). Fi’l-Lisâniyyât’t-Tedavuliyye me’a Muhaveletin Te’siliyye fi’d-Dersi’l-’Arabiyyi’l-Kadîm. Cezayir: Beytu’l-Hikme li’n-Neşr ve’t-Tevzî’.
• Câbiri, M. ’A. (2009). Binyetu’l-Akli’l-’Arabi Dirâse Tahlîliyye Nakdiyye li-Nazmi’l-Ma’ârifeti fi’s-Sekâfeti’l-’Arabiyye. Beyrut: Merkezu Dirâseti’l-Vahdeti’l-’Arabiyye.
• Cadurrab, M. (1985). ’Ilmi’l-Luga Neş’etuhu ve Tadavvuruhu. Kahire: Dâiru’l-Meârif.
• Câhız, E. O. A. (2002). el-Beyân ve’t-Tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dârun ve Mektebetu’l-Hilâl.
• Câhız, E. O. A. (1965). Hayevân. thk. Abdusselâm Muhammed Harun. Kahire: Matba’atu Mustafa el-Babi el-Halebi.
• Casim, M. H. (2014). Eseru’s-Siyaki’l-Harici fi Tevcihi’d-Delâleti’t-Terkibiyye leda Müfessiri’l-Kur’âni’l-Kerîm. Mekke: Mecelletu Cami’ati Ummi’l-Kura.
• Cassâs, E. B. A. (1994). el-Fusûl fi’l-Usûl. Kuveyt: Vuzâratu Evkâfi’l-Kuveytiyye.
• Cevherî, E. N. İ. (1987). es-Sıhâh. thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn.
• Cevziyye, E. A. Ş. (2002). İ’lâmu’l-Muvakki’în ’an Rabbi’l-’Âlemîn. thk. Meşhur b. Hasen Al Selman. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî.
• Cüveynî, M. H. A. (1997). el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye.
• Dede, H. (2021). Sarf İlminde el-Mâzinî ve et-Tasrîf Adlı Eseri. ed. Ali Sevdi - Mehmet Nuri Ayyıldız. Ankara: Sonçağ Akademi, 1. Basım.
• Dineveri, İ. K. - İbn Müslim, E. M. A. (ts). Edebu’l-Kâtip. thk. Muhammed ed-Dali. Müessesetü’r-Risâle.
• Ekin, Y. (2013). “Siyâk Kavramının Semantik Analizi”. Dicle Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1.
• Ezherî, E. M. M. (2001). Tehzîbu’l-Luga. thk. Muhammed ‘Ivaz Mur‘ıb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’-‘Arabî.
• Fadl, S. (1992). Belâgatu’l-Hitab ve ’Ilmu’n-Nass. Kuveyt: Silsiletu ’Âlemi’l-Ma’rife.
• Gazzalî, E. H. M. (1993). el-Mustafa fî ’İlmi’l-Usûl. thk. Muhammed Abdusselam Abduşşafi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye.
• Ğavil, M. İ. (2011). es-Siyak ve Eseruhu fi’l-Ma’na. Bingazi: Akadimiyyetu’l-Fikr’l-Cemahiri.
• Halîl, A. (2007). Dilâltu’s-Siyak Beyne’l-Kudema ve’l-Muhdesin: Dirase Lugaviyye Nahviyye Dilaliyye. İskenderiye: Dâru’l-Vefa.
• Hasneyn, S. S. (ts). ed-Dilâle ve’n-Nahv. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb.
• Hassan, T. (1994). el-Lugatu’l-’Arabiyetu Ma’naha ve Mebnaha. Dâru’s-Sekâfe.
• Husâmeddîn, K. Z. (2005). et-Tahlîlu’d-Dilâliyyu İcrââtuhu ve Menâhicuhu. Kahire: Dâru Ğarîb.
• İbn Abdisselâm, E. M. İ. (1987). el-İlmam fî Beyâni Edilleti’l-Ahkâm. thk. Ramazan Muhtar İbn Ğarbiyye. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye.
• İbn Cinnî, E. F. O. (ts). el-Hasâis. 3 Cilt. el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme li’l-Küttâb.
• İbn Hişâm, C. E. (ts). Şuzuru’z-Zeheb fî Ma’rifeti Kelâmi’l-’Arab. thk. Abdulgâni ed-Dakr. Dimeşk: eş-Şeriketu’l-Mutehhide li’t-Tevzi’.
• İbn İsa, A. (2018). “Mustalahu’t-Tedâvuliyye fi’d-Dirâseti’l-’Arabiyyeti’l-Mu’âsıra Beyne’t-Telakki ve’t-Te’sis”. el-Mecelletu’l-Akademiyye li’d-Dirâseti’l-İctima’iyye ve’l-İnsaniyye 20.
• İbn Kuteybe, E. M. A. (1973). Te’vilu Muşkili’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Mektebu Dâri’t-Turas.
• İbn Manzûr, C. M. (1990). Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Teymiyye, E. A. T. (1995). Mecmûu Fetâvâ. thk. Abdirrahman b. Muhammed Kâsım. Medine: Mecme’u’l-Melik Fahd li-Tıbâ’ati’l-Mushafi’ş-Şerif.
• İbnü’l-Esîr, M. M. Ş. (1979). en-Nihâye fi ğarîbi’l-hadîsi ve’l-eser. Beyrut: el-Mektebetü’l-ilmiyye.
• Îyd, B. (2008). Mukaddime fi Nazariyyeti’l-Belâgati’n-Nebebiyye: Siyak ve Tevcihu Delâleti’n-Nass. Medine: Belnesiyye li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1. Basım.
• Laynz, J. (1997). el-Luga ve’l-Mana ve’s-Siyak. çev. Abbas Sadık el-Vahhab. Bağdat: Dâru’ş-Şuûni’s-Sekâfeti’l-’Amme.
• Matlub, A. (1996). Mu’cemu’l-Mustalahâti’l-Belâğiyye. Beyrut: Mektebetü Lübnan.
• Mustafa, A. K. (2007). ed-Dilâletu’s-Siyakıyye ’Inde’l-Lugaviyyin. Londra: Dâru’s-Seyyab li’t-Tıba’a ve’n-Neşr.
• Mutayrî, A. (2008). es-Siyâku’l-Kur’anî ve eseruhû fi’t-tefsir. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi.
• Müberred, E. A. M. (1994). el-Muktedab. thk. Muhammed Abdulhalik ’Udayme. Kahire: Lecnetu İhyâ’i’t-Turâsi’l-İslami.
• Nahle, M. A. (2002). Afak Cedîde fi’l-Bahsi’l-Lugaviyyi’l-Mu’âsır. İskenderiye: Dâru’l-Ma’rifeti’l-Câmi’ıyye.
• Nâsıf, M. (1978). “el-Luga ve’t-Tefsîr ve’t-Tevâsul”. Silsiletu ’Âlemi’l-Ma’rife 193.
• Nehr, H. (1988). ’İlmu’l-Lugati’l-İctima’i. Bağdat: Matba’atu’l-Cami’ati’l-Mustansırıyye.
• ’Osman, C. M. (2016). Nazariyyetu’s-Siyak ’Inde Firth. Libya: Cami’atu’l-Esmeriyye.
• Radi, A. (2003). Nazariyyetu’l-Luga fi’n-Nakdi’l-Edebi. Kahire: el-Meclisu’l-A’la li’s-Sekafe.
• es'Sa'rân, M. (ts). ’Ilmu’l-Luga Mukaddime li’l-Kârii’l-’Arabî. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-’Arabiyye.
• Sekkâkî, E. Y. S. (1987). Miftâhu’l-‘Ulûm. thk. Ne‘îm Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye.
• Selame, Î. A. (2016). Karinetu’s-Siyak ve Devruha fi’t-Tak’idi’n-Nahvi ve’t-Tevcihi’l-İ’rabi fî Kitâbi Sîbeveyhi. Kahire: Câmiatu Ayni’ş-Şems.
• Sîbeveyhi, E. B. H. (1988). el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî.
• Süyûtî, E. F. C. (1947). el-İtkan fî ’Ulumi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyye li’l-Kitâb.
• Şatıbî, E. İ. (1975). el-Muvafakat fî Usûli’ş-Şeri’a. thk. Abdullah Derraz. Beyrut: Dâiru’l-Meârif.
• Şenuka, S. (ts). el-Medârisu’l-Lisâniyyât. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Turas.
• Temizer, A. (2014). Kur’an Tefsirinde Karîne. İstanbul: Pasifik Ofset.
• ’Ukkâşe, M. (ts). en-Nazariyyetu’l-Bragmatiyyetu’l-Lisâniyye et-Tedavuliyye: Dirâsetu’l-Mefâhim ve’n-Neş’et ve’l-Mebâdiu.
• Ullman, S. (ts). Devru’l-Kelime fi’l-Luga. thk. Kemal Muhammed Bişr. Kahire: Mektebetu’ş-Şebab.
• Uzeri, S. S. (2015). es-Siyak ’Inde’l-Usûliyyin ve Eseruhu fî Dilâleti’l-Umum. Saltanatu Amman: Câmi’atu’s-Sultan Kabus.
• Ünal, M. (2019). Mustafa Haşim Efendi'nin Divan-ı Manzumesi, Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Ünal, M. (2020). Türk-İslam Edebiyatı, İstanbul: Lisans Yayınları.
• Ünal, M. (2016). Osmanlı Türkçesi Grameri Sözlüğü, Isparta: Elya Yayınları.
• Ünal, M. (2013). Seyyid Murad-ı Buhari Külliyat-ı, İstanbul: Kutup Yıldızı Yayınları.
• Yıldırım, S. (2016). “İbn Dakîki’l-Îd’e Göre Hadislerin Doğru Anlaşılmasında Siyâkın Rolü”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2, 97-125.
• Zemahşerî, E. K. C. (1998). Esâsu’l-belâga. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye.