O dehâ öyle toplamış ki bizi”: Yahya Kemâl’in “Itrî” şiirinde musiki ve kimlik bağlamında kültürel estetik anlayışı

Yıl 2023, Sayı: Ö12, 281 - 289, 23.07.2023

Kadriye Alev

https://doi.org/10.29000/rumelide.1330477

Öz

Mûsikî, dil ve din gibi kültürel bir kimlik göstergesidir. Nasıl ki her milletin kendini ifade etmede kullandığı bir dili, kültürüne kaynaklık eden bir dini varsa, duygu ve düşüncelerini, duygusal kimliğini ses dünyası içinde biçimlendiren bir de müziği vardır. Bu ortak zevk ve melodiler dünyası, milli yapıyı kuvvetlendiren ve milli bütünleşmede rolü olan önemli dayanaklardandır. Mûsikî bu yönüyle toplumların kültürel estetik anlayışını şekillendirmede önemli bir yere sahiptir. “Itrî” şiiri Yahyâ Kemal’in 'dost ufku’nu kuşatan seçkin adlardan biridir. Itrî, Yahyâ Kemal’in sadece mûsikî ya da sanat düşüncesiyle ilgili olarak değil, aynı zamanda uygarlık kavrayışı ile de yakından ilgili bir ‘sembol ad’ olarak da okunabilir. Bir başka deyişle Yahyâ Kemal’in Itrî’si hem kişilik hem Itrî metni açısından bağlandığı idealin ses ve nağme şekliyle canlanmış halidir. Şiirinde Itrî’yi bir deha olarak tanımlayan Yahya Kemal, bu dâhiliğin kuşatıcılık ve toplayıcılık özelliğinden kaynaklandığına vurgu yapmıştır. Öyleyse bu toplama hasleti, hangi değerler üzerinde gerçekleşmiştir? Bir musikişinas olan Itrî’nin şahsında Yahya Kemal, Müslüman-Türk milletinin harcını yapan kültürel estetik değerlere dikkat çekerken Yahya Kemal’in kendisi de Itrî gibi bir misyon üstlenmekte midir? Bu anlamda Itrî’nin sesle gerçekleştirdiğini Yahya Kemal, sözle mi vücuda getirmektedir? Çalışmamızın amacı Yahya Kemal’in Itrî başlıklı şiirinde, Batılılaşmanın bir devlet politikası olarak yaşatıldığı erken dönem Cumhuriyet yıllarında Itrî ve onun şahsında toplanan kültürel estetik değerlerin yeniden üretilerek bu sayede kültürel hafızanın hangi yollarla diri tutulabileceğine, bu bağlamda Yahya Kemal’in bir sanatçı olarak nasıl bir hassasiyet içinde olduğuna dikkat çekmektir.

Anahtar Kelimeler

Yahya Kemal, Itrî, musiki

Kaynakça

• Akay, H. (2009a). Şiiri Yeniden Okumak. Akademik Kitaplar. İstanbul.
• Akay, H. (2009b). Şiire Yeniden Bakmak. Akademik Kitaplar. İstanbul.
• Ayvazoğlu, B. (2008) Yahya Kemal Eve Dönen Adam. Kapı Yayınları. İstanbul.
• Ayvazoğlu, B. (1997). Geleneğin Direnişi. Ötüken Neşriyat. İstanbul
• Beyatlı, Y, K. (1998). Kendi Gök Kubbemiz. İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları. İstanbul.
• Çakır, Ö. (2008). “Yahya Kemâl’de Tarih ve Şiir”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2(2). 125-150.
• Çelik, Y. (2002). Sanat ve Edebiyatta Temel Kavramlar. Nehir Yayınları. İstanbul.
• Dinçer, M,B. (tarihsiz). “Atatürk ve Türk Musikisi”. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/101193, Erişim tarihi: 16.07.2023
• Kaplan, M. (1994). Şiir Tahlilleri 1. Dergâh Yayınları. İstanbul.
• Kierkegaard. (1990). Korku ve Titreme-Diyalektik Lirik. (çev): Düzen, N, E. Ara Yayınları. İstanbul.
• Odabaşı, F. (2006). “Dil-Kültür Bağlamında Müzik Dili ve Bunun Sosyal Bütünleşmedeki Yeri”. İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 4. 255-264.
• Tanpınar, A, H. (1995). “Yahya Kemal”. Dergâh Yayınları. İstanbul.
• Uludağ, S. (2002). “Din Musiki ilişkisi Üzerine”. Köprü. Uludağ Üniversitesi. İlahiyat Fakültesi.79.
• Çağlar, B, K. (2000). “Yahya Kemal’le Birkaç Saat”. (içinde) Yahya Kemâl İçin Yazılanlar. (haz: Kâzım Yetiş). Cilt:2. İstanbul Fetih Cemiyeti. İstanbul.
• Özcan, N. (2023). "Itrî Efendi, Buhûrîzâde", TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/itri-efendi-buhurizade (28.05.2023)
• Çınarlı, M. (2000). “Yahya Kemal’in Şiirlerinde Türk Musikisi”. (içinde) Yahya Kemâl İçin Yazılanlar. (haz: Kâzım Yetiş). İstanbul Fetih Cemiyeti. İstanbul.