Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Edebî Tercüme ve Batılılaşma İlişkisi (1864-2022)

Yıl 2023, Sayı: Ö12, 290 - 312, 23.07.2023

Ferudun Ay

https://doi.org/10.29000/rumelide.1330487

Öz

Osmanlı Devleti, Batı’nın çok yönlü ve zengin kültür birikiminin önemini her anlamda ve alanda fark etmiş hatta Batılılaşmayı ayakta kalma olarak görmüştür. Batılılaşma önce idari, askerî, kültürel ve teknolojik alanlarda sonra hayat içinde belirgin biçimde kendini göstermiştir. Bu süreçte Batı’ya açılan en etkili argümanlardan biri de tercüme eserler olmuştur. Batılı eserlerin tercüme edilmesi Türk edebiyatında yeni edebî türlerin hızla gelişmesini sağlamıştır. Batıdaki eser tercümeleri ile edebiyatımıza giren edebî türler Batılılaşma yolunda Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi aydını ile okuyucusu üzerinde büyük etki yaratmıştır. Hiç şüphesiz ki Osmanlı’da olduğu gibi günümüzde de yeni aydın tipinin ortaya çıkmasında ve yeni edebî türlerin gelişmesinde tercümelerin etkisi hâlen devam etmektedir. Cumhuriyet dönemi eserlerinde de etkisi görülmektedir. Her ne kadar dil öğrenimi günümüzde Osmanlı dönemine göre çok fazla olsa da Batılı eserlerin tam anlaşılabilmesi için ve Batı dillerini bilmeyenler için tercüme, elzem ve zaruri bir alan olarak yerini korumaktadır. Bu ihtiyaç edebî tercümeler ve Batılılaşma olarak günümüzdeki türlerde de yoğun biçimde hissedilmektedir. Bu çalışmada Tanzimat edebiyatının başlangıcından günümüze kadar devam eden edebî tercümeler hakkındaki tespitler ve eleştiriler ortaya koyulmuştur. Daha sonra tercümeler hakkındaki bu görüşlerden hareketle edebî tercüme ve Batılılaşma ilişkisi incelenmiştir. Ayrıca inişli çıkışlı süreçlerden geçen edebî tercüme çalışmaları hakkındaki değerlendirmeler araştırmacılara sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, Türk Edebiyatı, Edebî Tercüme, Yeni Edebiyat, Edebiyat Tarihi

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (1999). Klasikler ve Tercüme. Ö. Yağcı içinde, Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Çevirileri Seçkisi (s. 238-240). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akbayar, N. (1985). Tanzimattan Cumhuriyet'e Çeviri. Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi (Cilt II, s. 447-448). içinde İstanbul: İletişim.
• Akünal, D. (1985). D. Akünal içinde, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi (Cilt II, s. 452-454). İstanbul: İletişim.
• Akyüz, K. (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 186-1923. İstanbul: İnkıâp Kitabevi.
• Ataç, N. (1941, Mayıs 19). İkinci Yıla Girerken. Tercüme, s. 1-3.
• Avşar Timuçin, B. A. (1999). Soruşturma Yanıtları. Ö. Yağcı içinde, Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Çevirileri Seçkisi (s. 423-425). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ay, F. (2021, 11 7). Yenileşme Dönemi Ediplerinin Gözüyle Osmanlı’da Tercüme Faaliyetleri (1860-1912). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi(19), s. 189-208.
• Aytaç, G. (1997). Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi. İstanbul: Gündoğan Yayınları.
• Aytaç, G. (2016). Edebiyat Üzerine. İstanbul: Hece Yayınları.
• Budak, A. (2008). Batılılaşma ve Türk Edebiyatı Lale Devri'nden Tanzimat'a Yenileşme. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Burian, O. (1999). Tercümeciliğimiz. Ö. Yağcı içinde, Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Çevirileri Seçkisi (s. 257-260). Ankara: Kültür Bakalnlığı Yayınları.
• Cemal, A. (1999). Yeni Bir Süreci Başlatırken. Ö. Yağcı içinde, Cumhuriyet Dönemi edebiyat Çevirileri Seçkisi (s. 435-443). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Devrim, İ. M. (1999). Edebi Tercüme. Ö. Yağcı içinde, Cumhuriyet Dönemi Çevirileri Seçkisi (s. 12-14). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Durmuş, P. D. (2018). Çeviri Sanatının Esasları (1. b.). İstanbul: Akdem Yayınları.
• Efendi, A. M. (2002). Menfa/ Sürgün Hatıraları (1. Baskı b.). (H. İnci, Dü.) İstanbul: Arma Yayınları.
• Enginün, İ. (1979). Tanzimat Devrinde Shakespeare Tercümeleri ve Tesirleri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Enginün, İ. (1999). Mukayeseli Edebiyat (2. b.). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Enginün, İ. (2007). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat'tan Cumhuriyet'e (1839-1923) (3. b.). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Enginün, İ. (2013). Abdülhak Hamid'in Hatıraları (2. Baskı b.). İstanbul: Dergah.
• Gariper, C. (2018). Türk Edebiyatının Yenileşmesinde Çevirinin Rolü ve Recep Vahyî’nin Batı Dillerinden Yaptığı Çeviriler. Aydın Türklük Bilgisi Dergisi(7), s. 11-28.
• Güntekin, R. N. (1999). Maarif Vekilliği Kitapları . Ö. Yağcı içinde, Cumhuriyet Dönemei Edebiyat Dönemi Seçkisi (s. 243-246). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Günyol, V. (1999). Türkiye'de Çeviri. Ö. Yağcı içinde, Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Çevirileri Seçkisi (s. 320-330). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gürçağlar, Ş. T. (2018). Türkiye'de Çevirnin Politikası ve Poetikası 1923-1960 (1. b.). İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Gürçağlar, Ş. T. (2021). Çevirinin ABC'si (2. b.). İstanbul: Say Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (1992). Batılılaşma" (Cilt V). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Hulisi, Ş. (1999). Tanzimattan Sonra Tercüme Faaliyetleri. Ö. Yağcı içinde, Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Çevirileri Seçkisi (s. 203-206). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• I. Türk Neşriyat Kongresi Tercüme Encümeni ve Raporu. (1999). Ö. Yağcı içinde, Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Çevirileri Seçkisi (s. 233-235). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnci Enginün, Z. K. (2011). Yeni Türk Edebiyatı Metinleri 1 Şiir (1860-1923) (Cilt I). İstanbul: Dergah.
• Kaplan, R. (1993, Mayıs 1). Klâsikler Tartışması (Başlangıç Dönemi). Türkoloji Dergisi(11), s. 161-208.
• Kayaoğlu, T. (1998). Türkiye'de Tercüme Müesseseleri. İstanbul: Kitabevi.
• Kudret, C. (2004). Türk Edebiyatında Hikaye ve Roman (1. b.). İstanbul: Dünya Yayınları.
• Macit, M. (2011). Tercüme Hareketleri. İslam Ansiklopedisi (Cilt 40, s. 498-504). içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Okay, O. (2008). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Mithat Efendi (4. b.). İstanbul: Dergah.
• Okay, O. (2010). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı (2. b.). İstanbul: Dergah. 2010 tarihinde alındı
• Okay, O. M. (1988). Edebiyatımızın Batılılaşması Yâhut Yenileşmesi. O. Okay içinde, Büyük Türk Klasikleri (Cilt VIII). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Özkırımlı, A. (1999). Çeviri. Ö. Yağcı içinde, Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Dönemi Çevrileri Seçkisi (s. 217-226). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özön, M. N. (1999). Batı Dilerinde Şiir Tercümeleri. Ö. Yağcı içinde, Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Çevirileri Seçkisi (s. 207-210). Ankara: Kültür Balanlığı Yaınları.
• Perin, C. (1946). Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri (1. b.). İstanbul: Pulhan Matbaası.
• Rasim, A. (1980). Matbuat Hatıralarından Muharrir, Şair, Edib (1. b.). (K. Yetiş, Dü.) İstanbul: Tercüman. 1980 tarihinde alındı
• Rasim, A. (1983). Anılar ve Söyleşiler. (N. Erten, Dü.) İstanbul: Can Matbaa.
• Rıfat, M. (2021). Çeviriyi Düşünmek. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (2014). Edebî Çeviri ve Eleştiri 1 Türçe-Almanca /Almanca Türkçe Çeviri Ataölyesi. (M. Y. Sağlam, Dü.) Ankara: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Tanpınar, A. H. (2005). Edebiyat Üzerine Makaleler (5. b.). İstanbul: Dergah.
• Tanpınar, A. H. (2008). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi (4. b.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tarakçıoğlu, A. Ö., & Fidan, G. (2021). Çevirizm "Çeviri Tarihi Üzerine Bir Deneme". İstanbul: Kopernik.
• Uşaklıgil, H. Z. (2008). Kırk Yıl (1.Basım b.). (N. Ö. Akın, Dü.) İstanbul: Özgür Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2014). Türkiye'd Çağdaş Düşünce Tarihi (2. b.). İstnabul: Türkiye İş Bankası.
• Ülken, H. Z. (2020). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü (3. b.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yıldız, S. (2006). Tanzimat Dönemi Edebiyatı (2. b.). Ankara: Nobel Yayın.
• Yılmaz Aydoğdu, N., & Kara, İ. (2005). Namık Kemal Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri Bütün Makaleleri 1 (1. b.). İstanbul: Dergah.
• Yılmaz, D. (2002). Roman Kavramı ve Türk Romanının Doğuşu. İstanbul: Ozan Yayıncılık.
• Yuva, G. (2011). Modern Tüğrk Edebiyatının Fransız Kaynakları (1. b.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yücel, H. A. (1940, Mayıs 19). Tercüme, 1(1), s. 1-2.
• Yücel, H. Â. (1999). I. Kurulış Yılları: Tercüme Bürosu, Klasikleri Çevrilmesi. Ö. Yağcı içinde, Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Çevirileri Seçkisi (s. 229-230). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.