Anadolu ağızlarında somutlama yoluyla yapılan cinsiyet organı adlandırmalarında başvurulan hedef alanlar

Yıl 2023, Sayı: 36, 185 - 195, 21.10.2023

Gülsüm Yurtoğlu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1369074

Öz

Organ adları temel sözcükler arasında değerlendirilen, değişime büyük ölçüde direnç gösteren adlardır. Göz, burun, kulak, baş, ayak gibi temel organ adları dil ailelerinin tespitinde dahi kullanılabilen, dillerde kullanım sıklığı gösteren, yan anlamlar kazanan, deyim ve atasözlerinde kullanılan adlardır. Ancak daha önceki çalışmalarda yan temel sözcükler arasında değerlendirilen cinsiyet organı adlarında aynı durum görülmemektedir. Ölçünlü dilde cinsiyet organları Latince vulva/vajina ve penis sözcükleriyle ifade edilirken ağızlarda bu organlar için kullanılan belirli bir sözcük yoktur. Mahremiyetin dil üzerindeki etkisi dolayısıyla cinsiyet organı adları yaygınlık kazanamamakta ve bu organlar için örtmece, argo gibi ulamlara ait sözcükler kullanılmaktadır. Bu durum cinsiyet organı adlarında, diğer organ adlarında görülmeyen bir fazlalığa neden olmaktadır. Bu çalışmada Derleme Sözlüğü’nde (DS) yer alan, somutlama yoluyla yapılan cinsiyet organı adlandırmalarında hangi yollara başvurulduğu gösterilmek istenmiştir. Adlar tür ve cinse göre sınıflandırılmış ve adlandırmalarda başvurulan hedef alanlar tespit edilmiştir. Elde edilen veriler 4 ana sınıfta incelenmiştir. Sınıfların ilk ikisi insanların cinsiyet organı için kullanılan adlardan ve hayvanların cinsiyet organı için kullanılan adlardan oluşmaktadır. Diğer ikisi ise hem hayvan hem insan erkek cinsiyet organı için kullanılan adlar ve türün belirtilmediği, erkeklerin cinsiyet organı için kullanılan adlardan oluşmaktadır. Çalışma sonucunda cinsiyet organlarını adlandırmada, örtmece ve argo ulamlarına başvurularak, genellikle araç-gereç adlarından, hayvan adlarından ve diğer organ adlarından yararlanıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Derleme Sözlüğü, mahremiyet, organ adları, temel sözcük

Kaynakça

• Aksan, D. (1987). Türkçenün Gücü, Türk Dilinin Zenginliklerine Tanıklar. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aktunç H. (1998). Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla). 1. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Civek, F. E. (2023). Derleme Sözlüğünde Argo Unsurlar (4.5.6. Ciltler) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karabük Üniversitesi, Karabük.
• Devellioğlu F. (1980). Türk Argosu - İnceleme ve Sözlük. 6. Baskı. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doerfer, G. (1981). Temel sözcükler ve Altay dilleri sorunu. (Çev. Semih Tezcan). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 28-29 (1980-1981), 1-16.
• Ercilasun, A. B., Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Gökdağ, B. A., Şimşek, Y. (2015). Temel sözcükler bağlamında Türkçenin görünümü. VII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri (16-18 Ekim 2014) 1, 183-221.
• Güler Ç. (2014). Anatomi Sözlüğü. 2. Baskı. Ankara: Palme Yayıncılık.
• Kurt, B. (2017). Yazıtlardan Günümüze Organ Adları ve Bunların Türkiye Türkçesi Ağızlarına Yansımaları. DEDE KORKUT Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6 /12, 48-61.
• Sarıkaya, M., Seyfeli, M. (2004). Kırşehir Abdal/Teber dili ve Anadolu, Azerbaycan, Özbekistan gizli dilleriyle ilgisi. TÜBAR, 17, 243-278.
• Şentürk, Ş. (2019). Derleme Sözlüğü’ndeki Örtmeceler Üzerine Dilbilimsel Bir İnceleme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Manisa.
• TDK. (2019). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-VI. Ankara: TDK Yayınları.
• Tietze, A. (2016). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati I, IV. Ankara: TÜBA.
• https://www.nisanyansozluk.com/(Erişim Tarihi: 26.04.2023)
• https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 10.02.2023-21.05.2023)