Yabancılaştırma efektlerinin sinemasal dile etkileri: Woody Allen ve “Annie Hall” üzerine bir inceleme

Yıl 2023, Sayı: 36, 842 - 860, 21.10.2023

Pınar Tınaz

https://doi.org/10.29000/rumelide.1369121

Cited By: 2

Öz

Klasik Anlatı yapısı, Aristoteles’den günümüze geçerliliğini korumakta, popüler sinema çerçevesinde değerlendirilen eserlerde başat olarak kullanılmaktadır. Temeli özdeşleşmeye dayanan, olayların neden – sonuç ilişkileri ile ilerlediği geçişli bir anlatı yapısını benimseyen ve seyirciyi anlatı karşısında pasif kılan bu yapı, Alman oyun yazarı Bertolt Brecht tarafından eleştirilmiştir. Brecht’in Epik Tiyatro Kuramı, seyircinin anlatıya dışarıdan bakabildiği, dolayısıyla eleştirel düşünebildiği yeni bir anlayış yaratmıştır. Brecht kuramında, yabancılaştırma efektleri, epizotik anlatım, sosyal gestuslar, göstermeci oyunculuk ve anlatımcı yapıya yaslanarak seyircinin aktifleştirilebileceğini savunur. Brecht’in görüşleri, öncelikle Fransız Yeni Dalga Sineması içinde karşılık bulmuş; J.L Godard, F. Truffaut, A. Varda gibi yönetmenlerin filmlerinde etkisi açıkça gözlenmiştir. Sinema anlatısında dördüncü duvarın yıkılmasını ve seyircinin aktifleştirilmesini sağlayan yabancılaştırma efektleri, sıklıkla oyuncuların direkt seyirciye hitap ederek konuşması, diyalogların asenkron kaydedilmesi, çekim ekipmanının kadraj içinde bırakılması, filmsel mekan algısını bozacak kurgusal hataların özellikle planlanması, müzikte ve dekorda anlama zıt öğelerin kullanılması gibi yöntemler ile kendisini göstermekte, seyircinin özdeşleşme eğilimini sekteye uğratarak anlatının dışında kalmasını sağlamaktadır. Yabancılaştırma efektlerinin kullanımı, Avrupa sanat sineması ile sınırlı kalmamış, 1970’li yıllarda yükselişe geçen, New York merkezli Yeni Hollywood Sinemasında da anlatının eleştirel yapısını destekleyecek bir unsur olarak öne çıkmıştır. Klasik Hollywood sinemasının aksine, içinde yaşadıkları dünyaya eleştirel bir gözle bakan, biçimsel denemelere girişmekten çekinmeyen ve sinemayı sanatsal bir yaratıcılık alanı olarak benimseyen bu hareket içinde Dennis Hooper, John Cassavettes, Robert Altman, Mike Nichols gibi yönetmenler öne çıkmaktadır. Bu çalışmada, Yeni Hollywood Sineması içinde değerlendirilen Woody Allen’ın 1977’de çekmiş olduğu, New Yorklu genç bir kadının özgürleşme öyküsünü anlatan Annie Hall filmi, yabancılaştırma efektlerinin anlatıya etkileri çerçevesinde, dramatik çözümleme yöntemiyle incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yabancılaştırma Efekti, Bertolt Brecht, Yeni Hollywood Sineması, Woody Allen, Annie Hall.

Kaynakça

• Aristoteles. (1987). Poetika. Remzi Kitabevi
• Brecht, B. (1982). Oyunculuk Sanatı ve Dekor. Say Yayınları
• Brecht, B. (1997). Epik Tiyatro. Cem Yayınevi
• Crowdus, G. (1992). Çev. Odabaş, B. Bir Yeni Amerikan Sineması mı?. Marmara İletişim Dergisi - 1 (211-220)
• Dorsay, A. (1997). Yüz Yılın Yüz Yönetmeni. Remzi Kitabevi
• Hosle, V. (2001) Versuch über das Komische. Beck München
• Kurt, L. M. (2017). Kamuya Mal Olmuş Kişi Kavramı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 66(3), 581-604
• Oluk Ersümer, A. (2013). Klasik Anlatı Sineması. Hayalperest Yayınları
• Özmen, Ö. (2020). Bertolt Brecht’in Epik Tiyatrosunda Gestus Kullanımının İşlevi. İçinde Ü. Deveci ve A. Akgöl (Ed.), Edebiyatta Jest ve Mimik (315-325). Kitabevi
• Parkan, M. (1983). Brecht Estetiği ve Sinema. Dost Kitabevi
• Sözen, M. (2013). Sinemasal Dramaturgi ve Örnek Bir Çözümleme. Art-E, 11, (100 – 119)
• https://www.researchgate.net/profile/Mustafa_Sozen/publication/322919106_Sinemasal_Dramaturgi_Ve_Ornek_Bir_Cozumleme/links/5a761d10a6fdccbb3c07aafb/Sinemasal-Dramaturgi-Ve-Ornek-Bir-Coezuemleme.pdf
• Tosun, A.F. (2022). Amerikan Sinemasında Farklı Yönelimler: Yeni Hollywood Sineması ve Easy Rider Filmi Örneği, ODÜSOBİAD 13 - 1 (187 – 210)
• Uslu, A. (2017). Richard Wagner’in Siyasal Düşünceleri: Modernite Eleştirisi ve Ulusal Sanat Anlayışı. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 37 - 1, (13–44) https://doi.org/10.16917/iusosyoloji.331330
• Vincenti, G. (1993). Sinemanın Yüz Yılı. Evrensel Yayınları
• Wedding, D. & Nıemıec, R.M (2015) Sinema ve Akıl Sağlığı. Kaknüs Yayınları
• Yanat Bağcı, Y. (2021). Senaryonun Yapısı. Platon Yayınevi