Graham Greene'in Stamboul Train adlı romanı ile İstanbul Treni başlıklı Türkçe çevirisindeki özel ad göstergeleri ve tarihsel göstergelerin çeviri göstergebilimi bağlamında çözümlenmesi

Yıl 2023, Sayı: 36, 1254 - 1274, 21.10.2023

Ozan Erdem Güzel

https://doi.org/10.29000/rumelide.1369161

Öz

Bu makalede, Graham Greene'in Stamboul Train adlı romanındaki kent uzamına ilişkin "özel ad göstergeleri" ve "tarihsel göstergeler"in erek metne nasıl aktarıldığını hem kent göstergebilimi hem de çeviri göstergebilimi kapsamında incelemek amaçlanmaktadır. Kaynak metin olarak Greene'in Stamboul Train adlı romanı ve erek metin olarak da bu romanın Mehmet Harmancı tarafından İstanbul Treni başlığıyla yapılan Türkçe çevirisi, çalışmanın inceleme nesnesini oluşturmaktadır. Çalışmada incelenen kaynak metin, romanın Penguin Books tarafından 1987 yılında yayımlanan versiyonu; erek metin ise Everest Yayınları tarafından 2004 yılında yayımlanan versiyonudur. Çeviri bakımından en güç metinler arasında yer alan yazınsal metinlerin doğru yorumlanıp anlamlandırılması için göstergebilimin sunduğu çözümleme yöntemi çevirmenlere yol gösterebilir. Çünkü çevirmen, kaynak metindeki örtük göstergeler ve/veya karmaşık yazınsal anlam evrenini çeviri göstergebilimi yaklaşımı sayesinde yöntemli bir okuma yoluyla irdeleyerek kaynak dil ve kültüre ilişkin göstergeleri minimum yitimle erek dile aktarma olanağına kavuşur. Anlamsal açıdan çok katmanlı bir nitelik taşıyan ve bu nedenle de birbirinden farklı yorumlara açık kentsel göstergeleri inceleyen ve göstergebilimin bir alt araştırma alanı olan kent göstergebilimi, bu göstergeleri taşıdıkları anlam ve yorum zenginliği çerçevesinde çözümler. Bu makalede Greene'in adı geçen İngilizce romanı ve Türkçe çevirisindeki kente ilişkin göstergeler, Sündüz Öztürk Kasar'ın çeviri göstergebilimine kazandırdığı kent göstergeleri tipolojisinde yer alan "özel ad göstergeleri" ve "tarihsel göstergeler" ile yine Öztürk Kasar'ın "Çeviride Anlam Evrilmesi Dizgeselliği" başlığı altında sunduğu "anlam evirici eğilimler" çerçevesinde incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Graham Greene, İstanbul Treni, göstergebilim, çeviri göstergebilimi, kent göstergebilimi

Kaynakça

• Barthes, R. (1993). Göstergebilimsel serüven (2. Baskı). (Mehmet Rifat ve Sema Rifat, Çev.). Yapı Kredi Yayınları (Orijinal eserin basım tarihi 1985, 1. Baskı).
• Barthes, R. (1996). Göstergeler imparatorluğu (1. Baskı) (Tahsin Yücel, Çev.). Yapı Kredi Yayınları (Orijinal eserin basım tarihi 1970, 1. Baskı).
• Berk, F. M. (2009). Küçük Asya. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 12(1-2), 263-278.
• Coquet, J.-C. ve Öztürk Kasar, S. (2003). Söylem, göstergebilim ve çeviri. (1. Baskı). Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi.
• Çakıcı, M. (2021). Rus ruletini alışkanlık hâline getiren yazar Graham Greene hakkında 5 tuhaf bilgi. KayıpRıhtım. https://kayiprihtim.com/liste/graham-greene-hakkinda-bilgi/
• Gorlée, D. L. (2000). Göstergebilim ve çeviri sorunu: Charles S. Peirce’ün göstergebiliminden özel alıntılarla. (1. Baskı) (Mine Mutlu, Çev.). Günce Yayın ve Eğitim Ltd. Şti.
• Greene, G. (1987). Stamboul train. Penguin Books.
• Greene, G. (2004). İstanbul treni (1. Baskı). (Mehmet Harmancı, Çev.). Everest (Orijinal eserin basım tarihi 1987, 21. Baskı).
• Greene, G. (2011). Meselenin kalbi (1. Baskı). (Mina Urgan, Çev.). İletişim (Orijinal eserin basım tarihi 1948, 1. Baskı).
• Güzel, O. E. (2022). Ayşe Kulin'in Nefes Nefese adlı romanının ve İngilizce çevirilerinin kent göstergebilimi bağlamında göstergelerinin çözümlenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi] Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Kılıçaslan, G. (2015, 25 Kasım). İstanbul treni - Graham Greene. https://gurkankilicaslan.com/istanbul-treni-graham-greene/
• Kourdis, Evangelos. 2015. Semiotics of translation: An interdisciplinary approach to translation. International Handbook of Semiotics. (Petre Pericles Tryfonas, Ed.): 303-320. DOI: 10.1007/978-94-017-9404-6_13.
• Önal, M. (2022). Jeopolitik ve jeofilozofik açıdan Anadolu. Geçmişten geleceğe Küçük Asya Anadolu (2. Baskı, s.1-16) içinde. Paradigma Akademi.
• Öztürk Kasar, S. (2009). Pour une sémiotique de la traduction. In C. Laplace, M. Lederer & D. Gile (Eds.), La traduction et ses métiers. (pp. 163-175). Lettres modernes Minard, Coll.
• Öztürk Kasar, S. (2017). Göstergeler, anlam arayışı ve çeviri . Çeviri göstergebilimi çerçevesinde yazınsal çeviri için bir metin çözümleme ve karşılaştırma modeli (1. Baskı, s. VII-XI) içinde. Eğitim Yayınevi.
• Öztürk Kasar, S. (2020a). Çeviri göstergebilimi ile kent göstergebiliminin bütünleşik bağlamında özde çeviri kavramının incelenmesi. Dünya Dilleri, Edebiyatları ve Çeviri Çalışmaları Dergisi, 1(1), 1-25.
• Öztürk Kasar, S. (2020b). De la désignification en traduction littéraire: Les Gens d'en face de Georges Simenon dans le contexte turc du point de vue de la sémiotique de la traduction. Parallèles, (32), 154-175.
• Öztürk Kasar, S. (2021). Çevirmek, anlamı eğip bükme sanatı mıdır? Söylem, anlam ve çeviri üzerine disiplinlerarası tartışmalar (1. Baskı, s. 19-44) içinde. Anı Yayınları.
• Öztürk Kasar, S. ve Çelik, K. (2021). Bir özde çeviri örneği The City of the Sultan and Domestic Manners of the Turks in 1836 ve aslına çevirilerinde kenti temsil eden göstergelerin aktarımı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 23(Haziran), 1067-1084.
• Öztürk Kasar, S. ve Gülmüş Sırkıntı, H. (2021). Çeviri göstergebilimi bağlamında bir özde çeviri örneği: The Clown and His Daughter. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 23(Haziran), 1042-1057.
• Öztürk Kasar, S. ve Güzel, O. E. (2022). Ayşe Kulin'in Nefes Nefese adlı romanı ile İngilizce çevirilerinin kent göstergebilimi ve çeviri göstergebilimi odağında çözümlenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 27(Nisan), 869-890.
• Öztürk Kasar, S. ve Tuna, D. (2015). Yaşam, yazın ve yazın çevirisi için gösterge okuma. Frankofoni Ortak Kitap. (No: 27), 457-482.
• Tuna, D. ve Kuleli, M. (2017). Çeviri göstergebilimi çerçevesinde yazınsal çeviri için bir metin çözümleme ve karşılaştırma modeli (1. Baskı). Eğitim Yayınevi.
• https://en.wikipedia.org/wiki/St._Martin%27s_Day (Erişim Tarihi: 02.07.2023).
• https://germanfoods.org/german-food-facts/martinstag-st-martins-day/ (Erişim Tarihi: 02.07. 2023).
• http://sosyolojisi.com/graham-greene-kimdir-hayati-kitaplari-eserleri-hakkinda-bilgi/33340. html (Erişim Tarihi: 01.07.2023).
• https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 01.07.2023).
• https://tr.traasgpu.com/i%CC%87rlandada-saint-martin-guenue-kaziniz-pisirildiginde/ (Erişim Tarihi: 02.07.2023).
• https://tuerkei.diplo.de/tr-tr/themen/willkommen/05-vorweihnachtliches-martinsfest/1793772 (Erişim Tarihi: 02.07.2023).
• https://tureng.com/tr/turkce-ingilizce/bide%20one's%20time (Erişim Tarihi: 21.07.2023).
• https://vasistdas.de/almanyada-sankt-martin/ (Erişim Tarihi: 02.07.2023).
• https://www.aydin.edu.tr/haberler/Pages/sultanahmet-camii-tarih%C3%A7esi-ve-restorasyonu. aspx (Erişim Tarihi: 09.07.2023).
• https://www.britannica.com/story/whats-the-difference-between-great-britain-and-the-united-kingdom (Erişim Tarihi: 21.07.2023).
• http://www.dildernegi.org.tr/TR,274/turkce-sozluk-ara-bul.html (Erişim Tarihi: 22.07.2023).
• https://www.encyclopedia.com/people/literature-and-arts/english-literature-20th-cent-present-biographies/graham-greene (Erişim Tarihi: 01.07.2023).
• https://www.fatih.bel.tr/tr/main/rehber?Category=12&SubCategory=435 (Erişim Tarihi: 09.07.2023).
• http://www.fatih.gov.tr/sarniclarimiz (Erişim Tarihi: 09.07.2023).
• https://www.saffetemretonguc.com/sultanahmet-camii-ve-meydani/ (Erişim Tarihi: 09.07.2023).
• https://www.seslisozluk.net/God-forsaken-nedir-ne-demek/ (Erişim Tarihi: 09.07.2023).
• http://www.sessiztarih.net/2020/06/kucuk-asya-neresidir.html (Erişim Tarihi: 02.07.2023).