Çeviri odaklı derlemlerin metin türü tabanlı bir modelle yeniden kavramsallaştırılması

Yıl 2023, Sayı: 36, 1494 - 1514, 21.10.2023

Sevda Pekcoşkun Güner

https://doi.org/10.29000/rumelide.1369185

Öz

Derlem, dijital ortamda saklanabilen ve üzerinde işaretlemeler yapılabilen büyük çaplı metin yığınlarını barındıran bir yapıdır. Kişisel bilgisayarların yaygınlaşmaya başladığı dönemden bu yana dil öğrenimi ve dilbilim alanlarında yaygın olarak kullanılan derlemler, son dönemde çeviribilim araştırmalarının da ayrılmaz bir parçası haline gelmiş ve alanda merkezi bir konuma yerleşmiştir. Çeviribilimde derlemler, terim çıkarımı yanında, çeviri metinlerin özelliklerini, çevirmenin biçemini, çeviri yöntemlerini ve sözcük düzeyindeki örüntüleri belirlemek gibi farklı araştırma amaçlarıyla kullanılabilmektedir. Bu çalışmada öncelikle derlemler ve çeviribilimdeki uygulama alanları ele alınacaktır. Ardından, çeviri araştırmaları ve uygulamalarında sıklıkla kullanılan genel başvuru derlemleri, özel amaçlı derlemler, paralel derlemler, karşılaştırılabilir derlemler ve kendin oluştur derlemleri temel hatlarıyla açıklanacaktır. Bunun yanında, ele alınan her bir derlem türünün çevirmen ve araştırmacılara sağladığı avantajlardan söz edilecektir. Çalışmada ayrıca çeviri amaçlı derlemleri sınıflandırmak için alanyazında önerilen üç temel tipoloji gözden geçirilecek ve bu tipolojilerin kısıtlılıkları saptanmaya çalışılacaktır. Çalışmanın öncelikli amacı, çeviri odaklı derlemler tasarlanırken metin türü temelli yenilikçi bir yaklaşımın benimsenmesiyle esneklik ve devingenliğin sağlanabileceğini göstermektir. Derleme eklenecek metin türlerini betimlemek ve aralarındaki ilişkileri ortaya koymak için metinlerin çeviri odaklı özniteliklerine yoğunlaşan Biçimsel Kavram Analizi çerçevesinden yararlanılmıştır. Gerçekleştirilen analiz ile çeviri odaklı derlemlerde yer alabilecek altı metin türü ve özellikleri saptanmıştır. Çalışma kapsamında, bu metin türlerini merkeze alan ve derlem tabanlı çeviri araştırmaları için sistematik bir metodoloji olarak kullanılabilecek olan bir derlem modeli önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çeviribilim, derlem, derlem tipolojisi, biçimsel kavram analizi, paralel derlem

Kaynakça

• Alhassan, A., Sabtan, Y. M., & Omar, L. (2021). Using parallel corpora in the translation classroom: moving towards a corpus-driven pedagogy for Omani translation major students. Arab World English Journal (AWEJ), 12(1), 40–58.
• Alotaibi, H. M. (2017). Arabic-English parallel corpus: A new resource for translation training and language teaching. Arab World English Journal (AWEJ), 8 (3), 319-337.
• Aston, G. (1999). Corpus use and learning to translate. Textus, 12, 1000-1025.
• Baker, M. (1993). Corpus linguistics and translation studies: Implications and applications. M. Baker, G. Francis ve E. Tognini-Bonelli (Ed.), Text and technology: In honor of John Sinclair içinde (ss. 233-250), John Benjamins.
• Baker, M. (1995). Corpora in translation studies: An overview and some suggestions for future research, Target, 7(2), 223-243.
• Baker, M. (1996). Corpus-based translation studies: the challenges that lie ahead. H. Somers (Ed.), Terminology, LSP and translation içinde (ss. 175-186). John Benjamins.
• Bermúdez Bausela, M. (2016). The importance of corpora in translation studies: a practical case. A. Pareja-Lora, C. Calle-Martínez, & P. Rodríguez-Arancón (Ed.), New perspectives on teaching and working with languages in the digital era içinde (ss. 363-374). Dublin: Research-publishing.net.
• Bowker, L. (1998). Using specialized monolingual native-language corpora as a translation resource: A pilot study. Meta, 43(4), 631-651.
• Burki, A. (2006). Using Corpora in ELT: A Few Ideas. Proceedings of the 14th Annual KOTESOL International Conference, Seoul, Korea, 37-48.
• Chesterman, A. (2004). Beyond the particular. In A. Mauranen, & P. Kujamäki (Ed.), Translation universals. Do they exist? içinde (ss. 33-50). John Benjamins.
• Chesterman, A. (2010). Why study translation universals? Acta Translatologica Helsingiensia, 1, 38-48.
• Fantinuoli, C. (2016). Revisiting corpus creation and analysis tools for translation tasks, Cadernos de traduçao, 1, 62-87.
• Gallego-Hernández, D. (2015). The use of corpora as translation resources: A study based on a survey of Spanish professional translators. Perspectives, 23(3), 375-391.
• Granger, S. (2003). The international corpus of learner English: a new resource for foreign language learning and teaching and second language acquisition research. Tesol Quarterly, 37(3), 538-546.
• Granger, S. (2010). Comparable and translation corpora in cross-linguistic research. Design, analysis and applications. Journal of Shanghai Jiaotong University, 2(1), 14-21.
• Güner, E. S. (2019). Automatic term extraction using machine translations. Mine Yazıcı ve Edip Serdar Güner (Ed.), Turkish Studies in Technical Translation içinde (ss. 109-135). Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Hu, K. (2011). Introducing corpus-based translation studies. Springer.
• Jantunen, J. (2002). Comparable corpora in translation studies: Strengths and limitations. SKY journal of linguistics, 15, 105-117.
• Laviosa, S. (2002). Corpus-based translation studies: Theory, findings, applications. Rodopi.
• Makhatadze, M. (2019). The corpus: An authentic and handy tool for teaching English as a foreign language. Proceedings of the 2nd International Symposium for Students and Young Researchers InterCulturalia, Romania, 1, 87-95.
• Malamatidou, S. (2017). Corpus triangulation: Combining data and methods in corpus-based translation studies. Londra ve New York: Routledge.
• McEnery, T., & Wilson, A. (2001). Corpus Linguistics: An Introduction. Edinburgh University Press.
• Miangah, T. M., & Dehcheshmeh, M. M. (2007). Using specialized monolingual corpus in translating political texts: A pilot study. Iranian Journal of Translation Studies, 4(16). https://journal.translationstudies.ir/ts/article/view/108
• Mohammed, T. A. S. (2022). The use of corpora in translation into the second language: A project­based approach. Frontiers in Education, 7.
• Pekcoşkun Güner, S. (2018). Derlem tabanlı yaklaşımların çeviribilimdeki yeri ve önemi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Vigier Moreno, F. (2016). Teaching the use of ad hoc corpora in the translation of legal texts into the second language. Lang. Law/Linguagem e Direito, 3(1), 100–119.
• Xiao, R. (2010). Corpus creation. N. Indurkhya, F. J. Damerau (Ed.), Handbook of natural language processing içinde (ss. 147-165). CRC Press.
• Yu, R. (2020). Application of parallel corpus in translation teaching. 2nd International Education Technology and Research Conference (IETRC 2020), 736-741.
• Zanettin, F. (2002). Corpora in translation practice. E. Yuste-Rodrigo (Ed.), Language Resources for Translation Work and Research, LREC 2002 Workshop Proceedings içinde, 10-14.
• Zanettin, F. (2012). Translation-driven corpora: Corpus resources for descriptive and applied translation studies. Londra ve New York: Routledge.
• Zufferey, S. (2020). Introduction to corpus linguistics. John Wiley & Sons