Yenişehir Kentinin sosyal hayat ve eğlence kültürünü bir şehrengiz metni üzerinden okumak

Yıl 2023, Sayı: 36, 583 - 597, 21.10.2023

Aslı Aytaç

https://doi.org/10.29000/rumelide.1369537

Öz

Kültürel birer belge olarak değerlendirilebilecek şehrengiz metinleri, ün yapmış çarşı esnafını kayıt altına almasının yanı sıra ait olduğu dönemin yaşayışı, doğal güzellik ve mimarî özellikleri hakkında da ilk elden bilgiler sunmaktadır. Bu metinler, sosyo-kültürel yapıya ışık tutması ve halkın konuşma diline ait özellikleri içermesi bakımından da önemli bir yere sahiptir. XVIII. yüzyıl divan şairlerinden Vahîd-i Mahtûmî’nin Lâlezâr (Yenişehr-i Fenâr) adlı şehrengizi, bugün Yunanistan topraklarında olan Yenişehir (Larissa) kenti hakkında kaleme alınmıştır. Mesnevî nazım şeklinde yazılan eser toplam 524 beyit içermektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nun renkli ve ihtişamlı Lâle Devri döneminde kaleme alınan Yenişehir şehrengizi, içerisinde çarşı esnafından yer verdiği isimler ve özelliklerinin yanında, dönemde Yenişehir’in sosyo-kültürel yapısını ve günlük halk yaşantısını göstermesi bakımından da dikkate değer bir eserdir. Lâlezâr vasıtasıyla, halkın eğlenmek ve güzel vakit geçirmek adına şehrin belli bölgelerinden yararlanarak meydana getirdiği türlü günlük aktiviteler, halkın doğadan faydalanma şekli ve sosyal hayat anlayışları canlı tablolarla gözler önüne serilmektedir. Amacımız, XVIII. yüzyılda yazılmış bir şehrengiz metninden elde edilen verilerle, dönemin gündelik sosyal yaşayışı ve eğlence kültürü hakkında bilgi sahibi olmaktır. Şehrin sosyal merkezlerinin özellikleri ve buralarda gerçekleştirilen etkinliklerin incelenmesiyle, dönemin Osmanlı toprağı olan bir kentinde sosyal hayat aktiviteleri ile güzel vakit geçirme ve eğlenme biçimleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vahîd Mahtûmî, şehrengiz, sosyal hayat, eğlence kültürü, Lâlezâr

Kaynakça

• Akbayar, Nuri. (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî, 3. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey (1995). Bir Zamanlar İstanbul. Haz. Niyazi Ahmet Banoğlu. Tercüman 1001 Temel Eser.
• Devellioğlu, Ferit. (2000). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Horata, Osman. (2007). Vahîd Mahtûmî. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. Ankara: AKM Yayınları, 8/ 486-487.
• Horata, Osman. (2009). Has Bahçede Hazan Vakti-XVIII. Yüzyıl Son Klasik Dönem Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kahraman, Bahattin. (2012). Vahîd-i Mahtûmî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 42/ 436-437.
• Kahraman, Bahattin. (1995). Vahîd Mahtûmî, Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Eserlerinin Tenkitli Metni, 2 Cilt. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Kaplan, Yunus (2010). Türk Hamam Kültürünün Divan Şiirine Yansımaları. A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 44/ 131-155.
• Karacasu, Barış. (2007). Türk Edebiyatında Şehr-engîzler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 5 (10)/ 259-313.
• Kâtib Çelebi. (2017). Keşfü’z-zünûn. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Kaya, Bayram Ali. (2010). Şehrengiz. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 38/ 461-462.
• Kesik, Beyhan. (2014). Vahîd/Mahtûmî, Mehmed Mahtûmî Ağa. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim Tarihi: 07.08.2023. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vahid-mahtumi-mehmed-mahtumi-aga
• Kiel, Machiel. (2013). Yenişehir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 43/ 473-476.
• Kocatürk, Vasfi Mahir. (1967). Türk Edebiyatı Antolojisi. Ankara: Edebiyat Yayınevi Yayınları.
• Köprülü, M. Fuat. (2004). Saz Şairleri. I-V. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Levend, A. Sırrı (1984). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
• Levend, A. Sırrı. (1958). Türk Edebiyatında Şehrengizler ve Şehrengizlerde İstanbul. İstanbul: Baha Matbaası Yayınları.
• Öztekin, Özge. (2006). Divanlardan Yansıyan Görüntüler-18. Yüzyıl Divan Şiirinde Toplumsal Hayatın İzleri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Pakalın, M. Zeki. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları.
• Sakaoğlu, Necdet. & N. Akbayar (1999). Binbir Gün Binbir Gece Osmanlı’dan Günümüze Eğlence Hayatı. İstanbul: DenizBank Yayınları.
• Sevengil, R. Ahmet.(1985). İstanbul Nasıl Eğleniyordu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. (1998). Vahid Mehmed (Mahtûmî). İstanbul: Dergâh Yayınları, 8/ 499.
• Üngün, Sevim. (1967). Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetihnâmesi. İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi. XVII (22)/ 169-180.