17. Yüzyıl âşıklarından Gevherî’nin şiirlerinde ateş metaforu

Yıl 2023, Sayı: 36, 598 - 624, 21.10.2023

Asli Bali

https://doi.org/10.29000/rumelide.1369541

Cited By: 1

Öz

Ateş, insanlık tarihinin ve kültürünün değişip gelişmesinde önemli roller üstlenir. Ateşin insan hayatındaki yeri ve önemi zamanla edebi eserlerde yer almasını sağlamıştır. Âşık şiirinde de çeşitli ve geniş çağrışımlar yüklenen metaforlardan biri ateştir. Gerek yakıcılığı, rengi, parlaklığı yönünden gerekse ısı ve aydınlık kaynağı olarak âşık ve sevgili ile ilgili farklı hallerin ifadesinde özellikle aşkı ve ayrılık acısını anlatmada sıkça kullanılır. Metin merkezli yöntemle inceleme yapılan bu çalışmada Gevherî’nin şiirlerinde tespit edilen ateş ve ateşle ilişkili söz varlıklarını içeren örnekler incelenmiştir. Bu örnekler; Şükrü Elçin tarafından yayımlanan ve ekleriyle birlikte 945 şiirden oluşan Gevherî Divanı’na ek olarak, Harid Fedaî’nin kişisel kütüphanesinde bulunan bir cönkte yer alan Gevherî’ye ait 54 şiirin yanı sıra bir 19. yüzyıl el yazma mecmuasında yazıya geçirilen ve Gevherî’ye ait olduğu düşünülen 7 şiir incelenerek tespit edilmiştir. İncelenen şiirlerde ateş metaforu ve bu metafor ile ilgili çağrışımlar tespit edilmiş, ateşin diğer kelimelerle olan anlam ilgileri de dikkate alınarak, ateş etrafında şekillenen benzetme ve hayal unsurları değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında incelenen şiirlerde yer alan ateş metaforunun daha çok ateşin acı veren, tüketen, yakan, yok eden anlam alanı içinde kullanıldığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

XVII. yüzyıl, Âşık şiiri, Gevherî, ateş, yanmak

Kaynakça

• Artun, E. (2008). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi Yayınları.
• Bachelard, G. (1995). Ateşin Psikanalizi (Çev. Aytaç Yiğit). Ankara: Bağlam Yayınları.
• Bachelard, G. (2008). Mumun Alevi. (Çev. Ali Işık Ergüden). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Elçin, Ş. (1998), Gevherî Divânı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Eliade, M. (1993). Mitlerin Özellikleri. (Çev. Sema Rifat), İstanbul: Simavi Yayınları.
• Karasoy, Y., Yavuz, O., Yılmaz, İ. (2017), “Gevherî Divanına Katkılar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.42, s.1-22.
• Nayir Ekinci, H. (2017), “Divan Şiirinin Ateşten Kıyafetleri”, International Journal of Language Academy, S.5/1, s.401-409.
• Ögel, B. (1971), Türk Mitolojisi (Cilt 1), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Pala, İ. (2015). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. (25 b.). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Saraıvanova, İ. (2007), “Barışın Güzel Yüzü Aşk: Bir XIX. Yüzyıl Elyazma Mecmuasında Gevherî’nin Bilinmeyen Şiirleri Üzerine Düşünceler”, ICANAS 38 Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül 2007. Ankara.
• Tanyu, H. (1991). “Ateş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 4, s. 52-5) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Uludağ, S. (1996). Tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları.