Mitolojiden ideolojiye, çatışma unsurundan ortak değere: 1990-2022 yılları arasında Nevruz kutlamalarının karşılaştırılması

Yıl 2023, Sayı: 36, 625 - 634, 21.10.2023

Ahmet Erman Aral

https://doi.org/10.29000/rumelide.1369543

Öz

Mitler, M. Eliade’nin popüler ifadesiyle, bir gerçekliğin veya şeyin nasıl hayata geçtiğini anlatan yaratılış öyküleridir. Öte yandan temsil ve uygulamanın yanında mit ve ritüelleri de kapsayan yönüyle daha geniş bir çerçevedeki kültürel miras, ise somut ve somut olmayan boyutuyla toplumların kuşaktan kuşağa aktarılan kültürel birikimidir. Nevruz’un mit ve ritüellerden oluşması ve görece modern bir çerçevede “kültürel miras” olarak kabul edilmesi, Nevruz’un neyi ifade ve temsil ettiğini ve bunların ne ölçüde değiştiğini anlamayı gerektirir. Bu çalışmanın amacı, 1990’lı yıllardan itibaren Türkiye’nin sosyal, kültürel ve siyasi hayatında bir çatışma unsuru olarak beliren Nevruz’un, 2010’dan itibaren Türkiye toplumunu etrafında toplayan birleştirici bir unsura dönüşmeye başlarken uğradığı anlam değişimini ulusal ve uluslararası gelişmelerin ışığında değerlendirmektir. Bu makalede, literatür taramasıyla ulaşılan kaynaklar içerik analiziyle değerlendirilmiş ve Nevruz’un anlamında, temsilinde ve uygulanmasındaki değişimler, bu mirasın etrafındaki tahribat ve çatışma ortamıyla birlikte incelenmiştir. Çalışmanın neticesinde; Nevruz’un kökenine ilişkin tartışmaların, söz konusu bahar bayramının etrafındaki kimlik ve aidiyet iddialarının, bu bayramın yeni toplumsal ve siyasi ihtiyaçlara göre dönüştürülmesinin ve bu sürecin medya ve siyasetteki yansımalarının, bu bayramın sembolik anlamını kavramayı ve bayramı kutlama iradesini sürdürmeyi güçleştirdiği anlaşılmıştır. Türkiye’de son on yıllık süreçte halkın zihninde Nevruz’un önemli bir bahar bayramı olarak güçlenmesini destekleyecek gelişmeler yaşanmıştır. Ancak, 2009’dan beri UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi’ne çok uluslu statüde kayıtlı olan bu unsurun, 1990’lardan itibaren başlayan gelişmelerin toplumdaki ve siyasetteki süregelen etkileri nedeniyle, UNESCO listesinde yer almanın ifade ettiği diyalog, uzlaşma ve paylaşım ideallerini yeterince yansıtamadığı da tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nevruz, kültürel miras, çatışma, kimlik, ideoloji

Kaynakça

• Aksoy, G. (1998). Bir Söylence Bir Tarih: Newroz. Ankara: Yurt Yayınları.
• Anter, M. (1991). Hatıralarım. İstanbul: Aram Yayıncılık.
• Aydın, D. (2005). Mobilizing the Kurds in Turkey: Newroz as a Myth. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, E. (2016). İki Nevruz: 1992-2013 Nevruz Kutlamalarının Türkiye Medyasında Yansımalarının Karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aykan, B. (2012). “UNESCO ve Kültürel Mirasın Milliyeti.” Neye Yarar Hatıralar? Bellek ve Siyaset Çalışmaları. Ankara: Phoenix Yayınevi, 303-337.
• Aykan, B. (2014a). “Whose Tradition, Whose Identity? The Politics of Constructing ‘Nevruz’ as Intangible Heritage in Turkey”. European Journal of Turkish Studies 19: 2-20.
• Aykan, B. (2014b). “How Participatory is Participatory Heritage Management? The Politics of Safeguarding the Alevi Semah Ritual as Intangible Heritage”. International Journal of Cultural Property 20(4): 381-405.
• Çay, A. (1995). “Ergenekon Destanı ve Nevruz Bayramı”. Millî Folklor 25: 2-7.
• Çay, A. (2012). Nevruz-Türk Ergenekon Bayramı (9. baskı). İstanbul: İleri Yayınları.
• Çetin, İ. (1996). “Nevruz ve Nevruz Kutlamasına Bir Örnek.” Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 325-328.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). “Yapısal ve İşlevsel bakımdan Geleneksel Bayramlar Bağlamında Nevruz ve Hıdrellez”. Türk Bilig Türkoloji Araştırmaları 1(1): 51–59.
• Demirer, Y. (2012). Tören, Simge, Siyaset. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Eagleton, T. (2011). İdeoloji. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Genç, R. (1995). “Türk Tarihinde ve Kültüründe Nevruz”. Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri. Ankara, 15-25.
• Gramsci, A. (2011). Hapishane Defterleri. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Hobsbawm, E. (2006). “Gelenekleri İcat Etmek.” Geleneğin İcadı. Çev. Mehmet Murat Şahin. ed. Eric Hobsbawm ve Terence Ranger. İstanbul: Agora Kitaplığı, 1-18.
• Hür, A. (2015). Söylence, Bayram ve Serhildan Olarak Newroz. 21 Temmuz 2023 tarihinde https://www.duzceyerelhaber.com/ayse-hur/33289-soylence--bayram-ve-serhildan-olarak-newroz adresinden alındı Karaman, R. (1999). “Türkiye’de Nevruz Kutlamaları”. Millî Folklor 42: 39-52.
• Kınacı, C.; Balcı, F. (2020). “Geleneğin İcadı ve Yeniden Canlandırılması Tartışmaları Ekseninde Bir Kazak Geleneği: Amal Merekesi-Körisüv Küni (Amal Bayramı/Görüşme Günü). Millî Folklor 125: 46-59.
• Kuutma, K. (2019). “Afterword. The Politics of Scale for Intangible Cultural Heritage Identification, Ownership and Representation”. Politics of Scale: New Directions in Critical Heritage Studies. ed. Tuuli Lähdesmäki, Suzie Thomas, Yujie Zhu. New York ve Oxford: Berghahn Books, 156-170.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı (2015). Nevruz, Milli Piyango Biletlerine Şans Getiriyor. 11 Temmuz 2023 tarihinde https://aregem.ktb.gov.tr/TR-133011/nevruz-milli-piyango-biletlerine-sans-getiriyor.html adresinden alındı Lixinski, L. (2011). “Selecting Heritage: The Interplay of Art, Politics and Identity”. The European Journal of International Law. 22(1): 81-100.
• Mead, M. (1940). “Social Change and Cultural Surrogates”. Journal of Educational Sociology, 14(2): 92-109.
• Mead, M. (1978). Culture and Commitment: The New Relations Between the Generations in the 1970s. New York: Columbia University Press.
• Oğuz, M. Ö. (1999). “Mit Yoksullaşması ve ‘Bayram Dede’ Miti”. Millî Folklor 53: 5-9.
• Oğuz, M. Ö. (2005). “Somut Olmayan Kültürel Miras: Türkiye’de Nevruz/Yenigün”. Millî Folklor 65: 5-16.
• Oğuz, M. Ö. (2013). “Kültürün Küreselleşmesi Açısından Sevgililer Günü ve Nevruz.” Küreselleşme ve Uygulamalı Halk Bilimi (2. baskı). Ankara: Akçağ Yayınları, 142-148.
• Özmen, Ş. Y. (2017). “Türk Basınında Nevruzun Bağlamsal İzleri.” Gümüşhane Ü. İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi. 5(2): 873-900.
• Rayman, H. (2002). “Nevrûz ve Türk Kültüründe Renkler”. Millî Folklor 53: 10-15.
• Sakaoğlu, S. (1995). “Konya’da 1918 Yılı Ergenekon Bayramı.” Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildirileri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 89-93. Smith, L. (2006). Uses of Heritage. London: Routledge.
• Tural, M. A. (2000). “Millî Mücadele ve Atatürk Devrinde Nevruz Kutlamaları”, Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/milli-mucadele-ve-ataturk-devrinde-nevruz-kutlamalari/ [Erişim Tarihi: 11.07.2023].
• Tural, S. (1995). “Başbakan Prof. Dr. Tansu Çiller’in Açış Konuşması.” Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildirileri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 3-4.
• Tural, S. ve Kılıç, E. (1996). Nevruz ve Renkler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Tural, S.; Elmas, K. (1996). “Cumhurbaşkanı Sayın Süleyman Demirel’in Açış Konuşması.” Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1.
• TÜRKSOY (2019). TÜRKSOY Nevruz Kutlamaları Avrupa Başkentinde. 11 Temmuz 2023 tarihinde https://www.turksoy.org/haberler/2019-03-25-turksoy-nevruz-kutlamalari-avrupa-baskentinde adresinden alındı