بازتاب اندیشه¬های رندی و ملامتی در اشعار حافظ

Yıl 2023, Sayı: 36, 1222 - 1240, 21.10.2023

Aydın Eryılmaz Ali Taher

https://doi.org/10.29000/rumelide.1369581

Öz

انديشة حافظ شالوده¬هاي استواري دارد كه شرح و گزارش شعر حافظ بدون دخالت دادن آنها، به نتيجة مطلوب و موجهي دست نخواهد يافت. اين بنيان¬ها كه در حقيقت همان دغدغه¬ها و دل مشغولي¬هاي روزانة حافظ است و استخوان بندي تفكر او را تشكيل مي¬دهند، در شعر حافظ متعدد است. از میان این اندیشه¬ها، بازتاب اندیشه¬های رندی و ملامتی در شعر وی فراوان است. خواجه در اشعارش اغلب از خود به عنوان رندي پاك باخته و بي¬نياز ياد كرده كه با همه هشياري و دانايي به آداب و رسوم و مقررات اجتماعي بي¬اعتناست. وي از ريا و تزوير زاهدان دروني در رنج و اضطراب است و حتي صوفيان ريايي را كه به طريقت حافظ انتساب مي¬ورزند ولي اهل ظاهر بوده و در ژنده پوشي و قلندري تظاهر مي¬كنند سخت سرزنش مي¬كند و در اشعار خود دام حيله و تزوير اين ظاهر پرستان را پاره مي¬سازد. همچنین حافظ شیرازی در سروده¬های فراوانی اندیشه¬های اساسی ملامتیه را بیان کرده است. او در این اشعار با به کار بردن الفاظی چون باده-خواری و تظاهر به آن، بت¬پرستی و نظر بازی و معاشرت با زیبارویان و غلامان زیبارو و ترسابچگانی که خدمت خرابات می¬کنند، خود را معتقد به آیین رندی می¬داند. در این پژوهش به بیان اندیشه¬هایی می¬¬پردازیم که حافظ در قالب اندیشه¬های رندی و ملامتی خود به آنان اشاره نموده است.

Anahtar Kelimeler

حافظ، دیوان اشعار, اندیشه رندی و ملامتی, تظاهر به باده خواری، ریا

Kaynakça

• Attâr Nişâbûrî, Şeyh Feruddin, (1370), Tezkirat’ul Evliya, Tahran: Gencine.
• Bin Munevver, Muhammed, (1354), Esraru’l Tevhid Fi Makâmat’ul Şeyh Ebû Sa’id, be-Küşeş-i Zebihullah Sefâ, Çâpi Sevvom, Tahran: Suhen.
• Dergâhî, Muhammed, (1372), Taliyedâri-yi Tarikat, Tahran: Setârgân ve Hacû-i Kermânî.
• Deşti, Ali, (1260), Kâh-i Ebda’, Endişehâ-i Gunegun-i Hafız, Bonyad-i Ferheng-i İran.
• Gâni, Kâsım, (1300), Tarih-i Tasavvuf der-İslam ve Tevaturat ve Tehulat-i Ân, Çâp-i Nohum, Dû Cildi, Tahran: Zevvâr.
• Hafız, Şemsedin Muhammed, (1378), Divân, Çâp-i Çiharom, be-Küşeş-i Sefer Sadık, Neyad, Tahran: Katre.
• Hicviri, Ali bin Osman, (1366), Keşfu’l Mahcub, ba-Küşeş-i Muhammed Abbas, Tahran: Emir Kebir.
• Humayunferh, Rükneddin, (1354), Hafız-i Harabati, Çaphane-i Ufk ve Çaphane-i Kaviyan.
• Hürremşâhî, Behaeddin, (1362), Zihn ve Zebâni Hafız, Tahran: Nû.
• Hürremşâhî, Behaeddin, (1373), Hafıznâme, Şerh-i Elfaz ve A’lâm ve Mefâhim-i Kilidi ve Ebyât-i Düşvâr-i Hafız, Dû Cildi, Bahş-i Evvel, Tahran: İlmî Ferhengî.
• Hürremşâhî, Behaeddin, (1383), Hafız Hafız-i Mast, Tahran: Katre.
• Kâşâni, İzzeddin Mahmud, (1385), Mashabu’l Hidaye ve Miftahu’l Kifaye, Çâp-i Dovom, bâ-Mukaddime, Tashih ve Tuzihat-i İffet Kerbasi ve Muhammed Rıza Berziger Haliki, Tahran: Zevvâr.
• Murtazi, Menüçehr, (1365), Mekteb-i Hafız, Çâp-i Dovom, Tahran: Tus.
• Nicholson, Reynolds, (1361), İslam ve Tasavvuf, Tercume-i Muhammed Hüseyin Nihavendi, Tahran: Tahuri.
• Purnâmdâriyâ, Doktor Taki, (1382), Gomşade-i Leb-i Deryâ, Te’mül-i der-Ma’ni ve Suret-i Şi’r-i Hafız, Tahran: Suhen.
• Recaî, Ahmed Ali, (1340), Ferheng-i Eş’âr-i Hafız, Tahran: Emir Kebir.
• Şefi’i Kedkeni, Muhammed Rıza, (1387), Kalenderiye der-Tarih, Çâp-i Dovom, Tahran: Suhen.
• Zerrinkub, Abdulhüseyin, (1373), Ez Kuçe-i Rindân, Tahran: Emir Kebir.
• بن منوّر، محمد،(1354،چ3)، اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابوسعید، به کوشش ذبیح الله صفا، تهران : امیرکبیر.
• پورنامداریان، دکتر تقی،(1382)، گمشده لب دریا: تأملی در معنی و صورت شعر حافظ، تهران: سخن.
• حافظ، شمس الدّين محمّد، (1378،چ4)، ديوان، به کوشش صفر صادق نژاد، تهران: قطره .
• خرمشاهی، بهاءالدین،(1362)، ذهن و زبان حافظ، تهران: نو
• خرمشاهی، بهاءالدین،(1373)،حافظ نامه، شرح الفاظ و اعلام و مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ دو جلد بخش اول.،تهران: علمی و فرهنگی
• خرمشاهی، بهاءالدین،(1382)، حافظ حافظة ماست، تهران: قطره.
• درگاهی، محمود، (1373)، طلايه دار طريقت ، تهران: ستارگان و خواجوی کرمانی.
• دشتی، علی،(1360)، کاخ ابداع، اندیشه‌های گوناگون حافظ: بنیاد فرهنگ ایران.
• رجايي،احمدعلی،(1340)، فرهنگ اشعارحافظ، تهران: زوّار.
• زرّین کوب ، عبدالحسین ، (1373)، از کوچه¬ی رندان، تهران: امیرکبیر.
• شفیعی کدکنی، محمد رضا، ، (1387)، قلندریه در تاریخ، چ2، تهران : سخن.
• عطّار نیشابوری، شیخ فریدالدین، (1370) ، تذکرة الاولیاء ، تهران: گنجینه .
• غنی، قاسم، (1300، چ9)، تاريخ تصوّف در اسلام و تطورات و تحولات آن، دوجلدی ، تهران: زوّار.
• کاشانی، عزالدّین محمود، (1385، چ2)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، با مقدّمه، تصحیح و توضیحات عفّت کرباسی و محمّد رضا برزگر خالقی ، تهران: زوّار.
• مرتضوي، منوچهر،(1365،چ2)، مكتب حافظ، تهران: توس.
• نيكلسون، رینولد، (1361)، اسلام و تصوف، ترجمۀ محمد حسین مدرس نهاوندی، تهران: طهوری.
• هجویری، علی بن عثمان، (1366)، کشف المحجوب، به کوشش محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
• همایونفرخ، رکن الدین ،(1354)، حافظ خراباتی، چاپخانه افق و چاپخانه‌ کاویان.