Âşık Abdil’in şiir evreninde dinî tasavvur ve didaktik söylem

Yıl 2023, Sayı: 36, 715 - 729, 21.10.2023

Ömer Kırmızı , Tugba Gönel Sönmez

https://doi.org/10.29000/rumelide.1372399

Öz

Kökenini ve ilhamını İslamiyet öncesi sözlü şiir geleneğinden alan ve yüzyıllardır içinde bulunduğu sosyokültürel şartlara göre şekillenip gelişen âşıklık geleneği, günümüzde icra ortamlarının değişmesiyle özüne bağlı kalmakla beraber kendini güncellemektedir. Geleneğin bu yüzyıldaki durumunun tespit edilmesinde yaşayan âşıkların ve eserlerinin incelenmesi önem arz etmektedir. Bu bağlamda Silifkeli Âşık Abdil, çalışmamızın odak noktasını oluşturmaktadır. Âşık Abdil, yaşadığı yörenin sosyokültürel şartlarından ötürü çocukluk çağlarından itibaren şiirle meşgul olmuş, usta-çırak geleneği içerisinde yetişmemesine rağmen geleneğin güçlü temsilcilerini okuyarak öğrenmiş ve onları kendisine usta kabul etmiştir. Müzik aleti olarak kaval çalan âşık; Uzun Mehmet, Âşık Ali, Kara Fevzi ve Âşık Velittin gibi âşıklarla yakın ilişkiler geliştirmiş, aynı meclislerde bulunarak atışmalar yapmıştır. Çalışmamızda, Âşık Abdil’in literatür taraması ile saha araştırmasından hareketle tespit edilen şiirlerinde yer alan dinî muhteva unsurları, biyografik bağlamından hareketle ele alınmış; şiir evreninden dörtlüklerle örneklendirilmiştir. İçerik incelemesi temelinde tespit edilen dinî temalar, âşık edebiyatı şiir geleneği bağlamında metin merkezli bir bakış açısıyla biyografik bağlam dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Günümüz âşıklık geleneğinin mahallî temsilcilerinden biri olan Abdil’in sanatını çağdaş terim, kavram ve konularla güncelleyerek geliştirdiği görülmektedir. Âşığın ilk şiirlerinde görülen lirik anlatım ve buna bağlı kullanılan aşk, ayrılık, eleştiri ve doğa sevgisi gibi temaların, aşığın olgunluk dönemine erişmesi ile birlikte yerini didaktik bir üsluba ve iman, ibadet, ahiret inancı, Allah ve peygamber sevgisi, cennet, cehennem, dua ve teslimiyet gibi dinî temalara bıraktığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak âşığın şiirlerinde tasavvufi neşveye rastlanmasa da onun şiirlerinde derin bir manevi arayış, Allah’a olan sevgi ve bağlılığın sıklıkla ele alındığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Âşık Edebiyatı, Şiir Geleneği, Mersin/Silifke, Âşık Abdil, Dinî Tasavvur, Didaktik Söylem

Kaynakça

• Artun, E. (2008). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi.
• Artun, E. (2011). Âşık Edebiyatı Metin Tahlilleri. Adana: Karahan Kitabevi.
• Balkaya, A. (2014). “Halkbilim Kuramları Işığında Âşıkların Şiirlerini Yazıya Geçirmeme Nedenleri Üzerine Düşünceler”, Karadeniz Dergisi, 22: 25-36.
• Çıblak, N. (2008). Âşık Şiirinde Taşlamalar. Ankara: Ürün Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2007). Âşık Tarzı Edebiyat Geleneği ve İstanbul. İstanbul: 3F Yayınları.
• Durbilmez, B. (2013). “Halk Bilimi Araştırmalarının 100. Yılında: ‘Halk Bilimi’ ile ‘Edebiyat’ın Ortak Alanları ve ‘Halk Edebiyatı’ Üzerine Bir Değerlendirme, Millî Folklor, 12 (99): 101-112.
• Durbilmez, B. (2016). Âşık Edebiyatı ve Taşpınarlı Halk Şairleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Durbilmez, B. (2019). Derviş Tarzı Türk Edebiyatı ve Sıdkı Baba Dîvânı. İstanbul: Bilge Kültür- Sanat Yayınları.
• Düzgün, D. (2006). “Âşık Edebiyatı”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. (Ed. M. Öcal Oğuz). Ankara: Grafiker Yayınları, 169-212.
• Ekici, M. (2011) “Âşıklık Geleneğinin Güncel Sorunları”. Yaşayan Âşık Sanatı Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi (THBMER) Yayınları, 17-23.
• Günay, U. (1999). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kartal, A. (2023). “Çobanlıktan Ozanlığa Bir Kalem Şairi : Ozan Seyfi ve Şiirleri”, Selçuk Türkiyat, (58) : 111-134.
• Kaya, D. (2003). “Başlangıçtan Günümüze Âşık Edebiyatı”. Âşık Edebiyatına Giriş. Bişkek: Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, 3-8.
• Köprülü, F. (1999). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: TTK Basımevi.
• Oğuz, M. Ö. (2001). Halk Şiirinde Tür, Şekil ve Makam, Ankara : Akçağ Yayınları.
• Özkırımlı, A. (1990). Türk Edebiyatı Ansiklopedisi. C.4, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Peker, S. (2022). “Aksaraylı Âşık Türyan Gözüm’ün Sanat Anlayışı ve Destanları Üzerine Bir Değerlendirme”, Selçuk Türkiyat, (55) : 135-149.
• Sakaoğlu, S. (1998). “Türk Saz Şiiri”, Türk Dünyası El Kitabı. C. III, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 282-304.
• Söylemez, İ. (2017). Türk İslâm Edebiyatında Manzum Kırk Hadisler. Doktora Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tavşancıl, E. ve Aslan, E. (2001). İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Abdil Yıldırım, Mersin/Ovacık Köyü, 1946, ilkokul, çoban [23.12.2018 tarihinde Ömer Kırmızı tarafından yapılan görüşme].
• URL-1: https://www.youtube.com/watch?v=yf2ızbulofw&t=632s (Erişim Tarihi 25.06.2023)
• URL-2: https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdil-abdil-yildirim (Erişim Tarihi 25.06.2023)