Dede Ömer Rûşenî Divanında yer alan ayet iktibasları

Yıl 2023, Sayı: 36, 1153 - 1163, 21.10.2023

Ahmet Kara

https://doi.org/10.29000/rumelide.1372418

Öz

Türk İslam Edebiyatı alanında yazılan şiirlerde içerik yani anlatılmak istenen konunun, şiirin şekline oranla daha geniş, büyük bir öneme sahip olduğu bilinmektedir. Türk İslam Edebiyatı, başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere, hadisler, menkıbeler, kıssalar, tasavvuf gibi birçok dinî kaynaktan aldığı bilgilerle oluşmaktadır. Kaynaklık etmesi bakımından Kur’an-ı Kerim’in ve hadislerin mutasavvıf şairlerin şiirlerinde kullanımı oldukça fazladır. Kur’an-ı Kerim ve hadislerin şiirlerde kullanımı iktibas sanatını meydana getirmiştir. Sözü pekiştirmek, ifadeye canlılık kazandırmak için birçok şair iktibas sanatını kullanmış ve şairler manzum olarak ortaya koydukları eserlerde genellikle kaynak olarak iktibaslara başvurmuştur. Türk İslam Edebiyatı’nda ortaya konan şiirlerde teceddüd olarak adlandırdığımız yenileşme dönemine kadar âyet ve hadislerin nakıs ya da tam şekliyle uygulanıp kullanılması iktibas olarak adlandırılmıştır. Türk İslam Edebiyatı’nın oluşumunda ve şekillenmesinde dinî içerikli öğeler önemli bir yere sahiptir. Allah tarafından belirlenmiş evrensel hükümleri içeren İslamiyet, Türk İslam Edebiyatı’nın muhtevasını oluşturan ögelerin en önde gelen kaynağıdır. Dinî unsurlar arasında yer alan âyetler birçok mutasavvıf şair tarafından tam veya nakıs bir şekilde edebî sanat olarak kullanılmıştır. Şairler, Kur’ân-ı Kerîm’den iktibas ve telmih yoluyla yararlanmış, hem lafzî hem de anlamsal açıdan beyitlerde bu ıstılaha yer vermiştir. Mutasavvıf bir şair olan Dede Ömer Rûşenî’nin eserlerinin genelinde olduğu gibi divanında da şiirlerini yazmasındaki temel unsur tasavvufi düşüncelerini ortaya koymaktır. Bu çalışmada 15. yüzyıl mutasavvıf şairlerinden olan Dede Ömer Rûşenî’nin divanında yer alan ayet iktibasları üzerinde durulacak ve şairin bu iktibasları ne şekilde kullandığı hakkında bilgiler verilecektir. Şairin divanı incelendiğinde genel olarak şiirlerinde nakıs iktibaslara başvurduğu görülmektedir. En çok iktibas yaptığı âyet ise Necm suresi 17. âyet olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dede Ömer Rûşenî, İktibas, Âyet, Türk İslam Edebiyatı

Kaynakça

• Aktan, M. Felat (2020). “Şaban Kâmî’nin Divanında Âyet İktibasları ve Telmih Örnekleri”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3, 517-538.
• Çelik, Nilüfer (2001). “Fuzuli’nin Türkçe Divanında Geçen Âyetler ve Yorumları”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 6, s.s. 132-148.
• Ekici, Hasan (2018). “Hasan Hilmî Edirnevî Divanı ve Divanı’nda Âyet İktibasları”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 35, s.s. 621-644.
• Erkul, Rasih (2017). “Birrî Mehmed Dede Divânı'nda Ayetlerden İktibâslar”. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 15, S. 3, s.
• Güngör, Zülfikar (2011). “Gülzâr-ı Ma’nevî’de Âyet İktibasları Üzerine Değerlendirmeler”, İbrahim Tennurî Sempozyumu Kayseri, s.s. 238-247.97-104
• Keleş, Reyhan (2016). Divan Şiirinde Ayet ve Hadis İktibasları, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Kuzubaş, Muhammet (2003). “Divan Şiirine Kaynaklık Etmesi Bakımından Kur’ân”, Diyanet İlmî Dergi, Yaz, s.s. 101-116.
• Külekçi, Numan (1999). Edebî Sanatlar, II. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Mermer, Ahmet (2009). Eski Türk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları,
• Nalçacıgil Çopur, Emel (2019). İktibas Sanatı ve Mazmun, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi (Online) , (10) , 165-179.
• Saraç, M.Yekta (2006). İktibas Klâsik Edebiyat Bilgisi- Belâgat, Gökkubbe Yayınları, İstanbul.
• Tavukçu, Orhan Kemal (2000) , Dede Ömer Rûşenî Hayatı, Eserleri ve Dîvânının Tenkitli Metni, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Uzun, Mustafa İsmet (2000). “İktibas” DİA, C.22, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları”, İstanbul.
• Yeniterzi, Emine (1993). Divan Şiirinde Naʻt. Ankara: TDV Yayınları.
• http://www.kuranmeali.com [Erişim: 16.06.2023]
• https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/diyanet-isleri-baskanligi-meali [Erişim: 16.06.2023]