Çeviribilimde James S. Holmes’ü yeniden anlamak: Viyana Çevresi’nin mantıksal pozitivizmi bağlamında Holmes’ün ampirizm konseptinin incelenmesi

Yıl 2023, Sayı: 36, 1599 - 1610, 21.10.2023

Mustafa Kartal Çelikay

https://doi.org/10.29000/rumelide.1372502

Öz

James S. Holmes ismi çeviribilim içerisinde gerek alanın kurucuları arasında yer alması gerekse de alanın hem kuramsal hem de uygulamalı alanda gelişimine dair önemli saptamalarda bulunması ile önemli bir konumda bulunmaktadır. Ancak mevcut literatür tarandığında Holmes’ün ağırlıklı olarak 1972 tarihli Çeviribilimin Adı ve Doğası isimli çalışmasına sıkışıp kaldığı gözlemlenebilmektedir. Bu çalışmada Holmes’ün tüm yayınlarını içeren Çevrilmiş! Edebi Çeviri ve Çeviribilim Üzerine Makaleler isimli kitabı detaylıca incelenmiş ve onun alan için yaptığı ampirik bir disiplin tanımının altında önemli bir boyutta 20. yüzyıl bilim ve bilim felsefesi anlayışının şekillenmesinde gözle görülür bir rolü olan Viyana Çevresi’nin mantıksal pozitivizm akımının yattığı saptanmıştır. Bu iddianın en önemli dayanağı Holmes’ün kendisinin bizzat verdiği örnekte Carl G. Hempel’i kullanmış olmasıdır. Hempel’in kendisi de Viyana Çevresi’nin önemli bir üyesi olarak dikkat çekmektedir. Çalışmadaki ana iddianın bir başka dayanak noktasını ise Viyana Çevresi’nin birçok farklı disiplinden bilim insanı ve filozofu ortak bir amaç uğruna birleştirme amacına paralel olacak bir şekilde Holmes de çeviribilim için benzer amaçlar doğrultusunda dönemin en önemli isimlerini Amsterdam’da düzenlediği sempozyumlarda bir araya getirmiştir. Holmes birleşilmiş bir hareket alanını, kullanılacak ortak bir mantık dilinde görmüştür. Bu yüzden Holmes’ün 1972’deki çalışmasının dışındaki çalışmalarında kullandığı sembolik formülizasyon dili, Viyana Çevresi’ndeki anahtar figürlerin kullandığı mantık diliyle karşılaştırılmış ve bu noktada da önemli benzerlikler saptanmıştır. Holmes’ün bilimsel kökenlerinin incelenmesi neticesinde onu alan içerisinde yeniden anlamak, onun her zaman asıl amacı olan meta-kuramsal tartışma zemininin kurulabilmesini de sağlayacaktır. Böylelikle kendisinin de zamanında öngördüğü ve hâlâ günümüz çeviribilim içerisindeki çalışmalarda görülebilen bazı sorun saptamalarının da giderilebileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çeviribilim, James S. Holmes, Viyana Çevresi, mantıksal ampirizm, bilim felsefesi

Kaynakça

• Alhussein, A. (2020). Target-cultural ‘facts’ – Do they really exist? A critical assessment of Toury’s Descriptive Translation Studies. Transletters. International Journal of Translation and Interpreting 4 (2020) 1-21.
• Bhaskar, R. (1979). The Possibility of Naturalism, A Philosophical Critique of the Contemporary Human Sciences. Suusex: The Harvester Press Limited.
• Cevizci, A. (2018). Felsefe Tarihi. İstanbul: Say Yayınları.
• Chesterman, A. (2019). Consilience or fragmentation in Translation Studies today? Slovo.ru: baltijskij accent, Vol. 10, no. 1, p. 9—20. doi: 10.5922/2225-5346-2019-1-1.
• Collins, R. (2020). Dünya Felsefe Tarihinin Oluşumu, Filozoflar Birbirlerini Nasıl Etkiledi? (Çev. T. Göbekçin). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Echeverri, Á. (2017). About maps, versions and translations of Translation Studies: a look into the metaturn of translatology. Perspectives, 25(4), 521-539. doi:10.1080/0907676X.2017.1290665.
• Erkıpçak, H. T. (2019). Viyana Çevresi Program Yazıları. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Frank, P. (2017). Bilim felsefesi – Bilim ile felsefe arasındaki bağ. (Çev. D. Kadıoğlu). İstanbul: Say Yayınları (Özgün çalışma 1962).
• Hempel, C. G. (1965). Aspects of scientific explanation an other essays in the philisophy of science. New York: The Free Press.
• Hempel, C. G. (1967). Fundamentals of Concept Formation in Empirical Science. International Encyclopedia of Social Science, Foundations of the Unity of Sciences, II, Fasc. 7. Chicago: University of Chicago Press.
• Holmes, J. S. (1994). Translated! Papers on Literary Translation and Translation Studies. (2. Edition). Amsterdam: Rodopi.
• Honderich, T. (1995). The Oxford Companion to Philosophy. New York: Oxford University Press Inc..
• İşcen, İ. (2002). Çevrim Kuramı - Çeviribilim'in Temelleri Üzerine. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• İşcen, İ. (2010). Çeviri ve “Düşünce” Çeviribilim İçinde Söylem ve Çeviribilimsel Gerçeklik. Hacettepe Üniversitesi Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi. Sayı 20. 1-16.
• İşcen, İ. (2022). Çeviri Olgusu ve Gözlemlenebilir Nesne Sentezi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (2), 30-39. DOI: 10.55044/meusbd.1072610.
• İscen, İ. (2023). Çevrimsel olgu ve çeviribilimsel metodoloji: çeviribilimsel nitelikli bir metodoloji üzerine irdeleme. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi - Istanbul University Journal of Translation Studies, Advance Online Publication. https://doi.org/10.26650/iujts.2022.1181666.
• Siever, H. (2015). Übersetzungswissenschaft: Eine Einführung. Tübingen: Narr Francke Attempto.
• Špirk, J. (2009). Anton Popovič’s contribution to translation studies. Target 21:1 (2009), 3-29. DOI 10.1075/target.21.1.01spi. John Benjamins Publishing Company.
• Stolze, R. (2008). Übersetzungstheorien: Eine Einführung (5. ed.). Tübingen: Narr Francke Attempto.
• Toury, G. (1995). Descriptive Translation Studies - and Beyond. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Wittgenstein, L. (1961). Tractatus Logico-Philosophicus. London: Routledge & Kegan Paul.
• Yıldırım, C. (2014). Bilimsel Düşünme Yöntemi. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Yıldırım, C. (2016). Bilim Felsefesi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Zwischenberger, C. (2019). From inward to outward: the need for translation studies to become outward-going, The Translator, 25:3, 256-268, DOI:10.1080/13556509.2019.1654060.