Abdülhak Hâmid’in Finten adlı oyununda kötü kadın tipi ve felsefi huzursuzluk

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 390 - 400, 23.10.2023

Refika Altıkulaç Demirdağ

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379174

Öz

Abdülhak Hâmid Tarhan Tanzimat ikinci dönem önemli yazarlarından biri olup oynanması için değil okunması için yazdığını söylediği tiyatro eserlerinde resmettiği kadın kahramanlar ve kadınlar hakkında ortaya attığı fikirler ışığında “feminist” bir yazar olarak betimlenmiştir. Hâmid’in çeşitli elçiliklerde görev yapmış olması, çeşitli milletlerden kadınları tanımasını sağlamış ve zaman zaman gerçek kadınlardan ilham alarak kahramanlarını şekillendirmiştir. İngiltere’de tanıdığı bir kadından ilham alarak yazdığı söylenilen Finten adlı oyununda Tanzimat Edebiyatının iyi ve kötü kadın tiplerini kullanmayı tercih ettiği görülebilirse de bu kadın karakter, dönemin kötü kadın tipi kalıplarının ötesinde özellikler sergiler. Özellikle felsefi konuları dile getirişi Hâmid’in metafizik konulara yaklaşımının izlerini taşır. Finten’in karşıtı rolünü üstlenen Bılanş, yüzeysel özelliklerle resmedildiği için Tanzimat Döneminin iyi kadın tiplerinden biri olarak öne çıkar. Oysa Finten, düşünceleri, meseleleri kavrayışı ve kavgalarıyla bir karakter derinliğine sahiptir. Finten’in, varlık-yokluk, ölüm-ahiret gibi meseleleri oyun içinde sıkça tartıştığı, psikolojik huzursuzluğunun temelinde bu felsefi karmaşanın olduğu görülmektedir. Hâmid’in “mezar” fikrinin ve tezatlarının Finten’i ve onun hırçın, öfkeli tabiatını şekillendirdiği söylenebilir. Şair, Tanzimat Dönemi yazarlarının sadece cinsi ihtirasları olan ahlaksız kötü kadın tipinin ötesinde bir kadın tipi tercih ederek felsefi huzursuzluğu olan bir karakter yaratmayı tercih etmiştir. Bütün bunların yanı sıra bu çalışmada, Hâmid’in kendi şairane felsefi huzursuzluğunu bir oranda Finten’e yansıttığı iddia edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Abdülhak Hâmid, Finten, ölüm, mezar, huzursuzluk

Kaynakça

• Akıncı, G. (1954). Abdülhak Hâmit Tarhan: Hayatı, Eserleri ve Sanatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Altıkulaç Demirdağ, R. (2010). Abdülhak Hâmid’in Eserlerinde Millî ve Felsefî Unsurlar. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• And, M. (1972). Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu 1839-1908. Ankara: Mars Matbaası.
• Demircan, A. (2003). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Aydınlık Bir Yüz: Abdülhak Hâmid Tarhan. Ankara: Bilkent Üniversitesi Yayımlanmamış Master Tezi.
• Ebuzziya Tevfik. (2006). Yeni Osmanlılar İmparatorluğun Son Dönemindeki Genç Türkler. Haz. Şemsettin Kutlu. İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Enginün, İ. (1998). Duhter-i Hindû, Finten. Abdülhak Hâmid Tarhan Tiyatroları 3. Hazırlayan: İnci Enginün. İstanbul: Dergâh Yayınları, 7-33.
• Ezik, A. (2021). Yüzyılların Sahne Büyücüsü: Ayşegül Yüksel ile Söyleşi IV. Sanat Kritik. 5 Temmuz 2021. https://sanatkritik.com/soylesi/yuzyillarin-sahne-buyucusu-aysegul-yuksel-ile-soylesi-iv/
• Gürsoy, B. (1981). Abdülhak Hâmid Tarhan’ın Tiyatro Eserlerinde Kadın. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Kaplan, M. (1987). Finten Piyesinde Çatışan Şahıslar Değerler ve Hayaller. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 2. Ankara: Dergâh Yayınları, 144-152.
• Kara, M. (2019). Modern Türk Şiirinde Felsefî Bir Kavram Olarak Endişe (1860-1896). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Karaburgu, O. (2018). Abdülhak Hâmid Tarhan'ın Tiyatro Eserlerinde Kadın. 2.Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Sempozyumu, Antalya, Türkiye, 7-8 Aralık 2018, cilt.3, 847-854.
• Kebeli, S. (2015). Ottoman Reflections on Gender, Class and Race in Victorian England: Abdülhak Hamid Tarhan’s Finten. University of Washington. Interdisciplinary Ph.D. Program in Near and Middle Eastern Studies.
• Kılıçbay, M. A. (1983). Osmanlı Aydını, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, cilt: I. İstanbul: İletişim Yayınları, 55-60.
• Mardin, Ş. (1983). Tanzimat ve Aydınlar. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, cilt: I, İstanbul: İletişim Yayınları, 46-54.
• Mermer, K. (2010). Tanzimat'tan Cumhuriyet'e değişen paradigmada metafizik farklılık: Abdülhak Hâmid Tarhan. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları (Türk-İslâm Edebiyatı) Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Nahid Sırrı. (1937). Abdülhak Hâmid’in Tiyatro Eserleri. Ülkü. 56, 122.
• Safi,İ. (2004). Arşiv Belgelerine Göre Abdülhak Hâmit Tarhan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Soydaş, H. (2021). Abdülhak Hâmid Tarhan’ın Paris Yaşamının Divâneliklerim Yahut Belde Adlı Eserine Yansımaları. Selçuk Türkiyat. (52), 115-142.
• Şehabeddin Süleyman (1329). Abdülhak Hâmid hayatı ve sanatkâr. İstanbul: Cihan Matbaası.
• Tanpınar, A. H. (1969). Edebiyat Üzerine Makaleler. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Tarhan, A. H. (1997). Makber. Abdülhak Hâmid Tarhan Bütün Şiirleri 2. Hazırlayan: İnci Enginün. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tarhan, A. H. (1998). Finten. Abdülhak Hâmid Tarhan Tiyatroları 3. Hazırlayan: İnci Enginün. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tarhan, A. H. (2002), Tarık yahut Endülüs’ün Fethi. Abdülhak Hâmid Tarhan Tiyatroları 5. Hazırlayan: İnci Enginün. İstanbul: Dergâh Yayınları.