“Doğanın Sesi”: İslam ve ekoloji bağlamında İbrahim Tenekeci’nin şiirleri

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 438 - 448, 23.10.2023

Zehra Yazbahar

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379180

Öz

Çevre sorunlarının yanında insan ile tabiat ilişkisine ve tabiatın sürdürülebilirliğine odaklanan ekoeleştiri, tabiat bilincinin artmasına bağlı düşünsel ve sanatsal bir platform olarak öne çıkar. Geleneksel eleştirinin sınırlarını zorlayan bu kuram hem tabiatın dengesini hem de insan ve çevresindeki ilişkiyi anlamaya ve anlatmaya çalışır. Bunu yaparken de tabiatın insanoğlunun yaşamındaki yerine dikkat çekip çevre sorunlarına farkındalık yaratmayı amaçlar. Diğer bir ifadeyle insanın çevresiyle etkileşimi üzerinde duran ekoeleştiri, çevreyi koruma adına çevre hareketlerini destekleyerek ve uygulanabilir çevre politikalarının oluşturulmasına katkıda bulunarak çevre bilinç düzeyini ve çevresel duyarlılığı arttırmayı hedef edinir. İnsan ve tabiatın birbirine bağlı olduğunu göstermek isteyen birçok sanatkâr da eserlerinde çevreyle ilgili konuları mercek altına alır. Ekolojik yıkım ve bu yıkımın sebep olduğu problemleri irdeleyen kimi sanatkârlar, edebiyatın gücünü kullanarak tabiata yönelik algıları olumlu yönde değiştirmeyi ister. İbrahim Tenekeci de artan çevresel tahribatın sonuçlarını ele alan, aynı zamanda insanın tabiatla uyumlu yaşaması gerektiğine inananlar arasındadır. Tabiatı ilahî bir kaynak olarak nitelendiren Tenekeci, edebiyat aracılığıyla tabiatın yaşamın önemli bir parçası olduğunun vurgusunu yapar. Bazı şiirlerinde çevresel meseleleri sorgulayan şair için tabiat, tefekkür sahasıdır. Bu çalışmada şiirlerini yazarken sosyal, toplumsal, kültürel, siyasal ve özellikle dinî unsurlardan beslenen Cumhuriyet Dönemi sanatkârlarından İbrahim Tenekeci’nin şiirleri ekolojik açıdan incelenerek çevre sorunları; tabiatın yaşamdaki rolü; insanın, toplumsal yapının ve kültürün tabiatla münasebeti şairin bakış açısından verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Tenekeci, ekoeleştiri, İslam ve ekoloji, tabiat, çevre

Kaynakça

• Bayazıt, E. (2009). Şiirler. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Bookchin, M. (2017). Toplumsal ekolojinin felsefesi-diyalektik doğalcılık üzerine. (R. G. Öğdül, Çev.). İstanbul: Sümer Yayıncılık.
• Clarke, L. (2007). Canlı Evren: Celaleddin Rumî’nin Mesnevî’sinde doğa. R. C. Foltz, F. M. Denny, A. Baharuddin (Haz.), İslam ve ekoloji-bahşedilmiş bir emanet (67-87). (N. Elhüseyni, Çev.). İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Dindar, G. (2012). Derin ekoloji hareketi ve ekoeleştiri: bir garip şair Orhan Veli. S. Oppermann (Ed.), Ekoeleştiri-çevre ve edebiyat (59-92). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Foltz, R. C.; Denny, F. M. ve Baharuddin, A. (Haz.). (2007). İslam ve ekoloji-bahşedilmiş bir emanet. (N. Elhüseyni, Çev.). İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Garrard, G. (2016). Ekoeleştiri-ekoloji ve çevre üzerine kültürel tartışmalar. (E. Genç, Çev). İstanbul: Kolektif Kitap.
• Gonagova, Y. (2020). Ekoeleştiri bağlamında Buket Uzuner’in “tabiat dörtlemesi” serisindeki üç roman üzerine bir değerlendirme (Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Haq, S. N. (2007). İslam ve ekoloji: yeniden ulaşma ve yorumlama arayışı. R. C. Foltz, F. M. Denny, A. Baharuddin (Haz.), İslam ve ekoloji-bahşedilmiş bir emanet (129-153). (N. Elhüseyni, Çev.). İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Karakoç, S. (2012). Ateş Dansı-Şiirler VIII. İstanbul: Diriliş Yayınları.
• Keleş, R. (2019). 100 soruda çevre-çevre sorunları ve çevre politikası. İzmir: Yakın Yayınları.
• Oppermann, S. (2012). Ekoeleştiri: çevre ve edebiyat çalışmalarının dünü ve bugünü. S. Oppermann (Ed.), Ekoeleştiri-çevre ve edebiyat (9-57). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Oppermann, S. (Ed.). (2012). Ekoeleştiri-çevre ve edebiyat. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Özbudun, S.; Sarı, C. ve Demirer, T. (2006). Kıyamete çeyrek kala!-ekoloji yazıları. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Şen, A. (2016). Popüler sinemada ekoeleştiri: “Avatar” ve “Açlık Oyunları” (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Tenekeci, İ. (2018). Görmeden Ölmek. İstanbul: Profil Kitap.
• Tenekeci, İ. (2019a). Giderken Söylenmiştir. İstanbul: Profil Kitap.
• Tenekeci, İ. (2019b). Ağır Misafir. İstanbul: Profil Kitap.
• Tenekeci, İ. (2019c). Peltek Vaiz. İstanbul: Profil Kitap.
• Tenekeci, İ. (2020). Üç Köpük. İstanbul: Profil Kitap.
• Yılmaz, H. (2012). “Queer” ekoeleştiri: “queer” ve ekolojinin potansiyel gelişimi. S. Oppermann (Ed.), Ekoeleştiri-çevre ve edebiyat (207-238). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Andı, F. (2013). “Beton duvarlar arasından açan çiçek”: modern kente ve kentleşmeye karşı Erdem Bayazıt’ın şiiri. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (1), 79-92. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/72990.
• Bulut, F. (2020, Haziran). Ekoeleştiri kuramı ışığında Ayla Kutlu’nun “Huvava: İlk Çevre Koruyucu” adlı eserine bakış. Turkish Studies-Language and Literature, 15(2), 625-638. http://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.41650.
• Bülbül, A. (2023, 10 Mayıs). İbrahim Tenekeci ile muhayyel bir söyleşi. Konya Bakış. Erişim Tarihi: 16.07.2023, https://konyabakis.com/yazarlar/ahmet-bulbul/ibrahim-tenekeci-ile-muhayyel-bir-soylesi-662.
• Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’an-ı Kerim. Erişim Tarihi: 30.07.2023, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Nis%C3%A2-suresi/619/126-ayet-tefsiri.
• Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’an-ı Kerim. Erişim Tarihi: 30.07.2023, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Nis%C3%A2-suresi/533/40-ayet-tefsiri.
• Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’an-ı Kerim. Erişim Tarihi: 30.07.2023, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Enf%C3%A2l-suresi/1187/27-ayet-tefsiri.
• Hacımüftüoğlu, E. (2016, 4-6 Kasım). Kur’an’a göre insan-çevre ilişkisi. 3rd International Symposium on Environment and Morality, Alanya, Türkiye. https://isem.info/PastConferences/ISEM2016/ISEM2016/papers/6-ISEM2016ID77.pdf.
• Sazyek, H. ve Sürücü, Y. (2018). Cahit Külebi’nin şiirlerine ekoeleştiri çerçevesinden bakmak. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (36), 25-38. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/645774.
• Sönmezışık, B. (2013, 7 Temmuz). Vasat bir şair ama iyi bir insandı desinler. Yeni Şafak. Erişim Tarihi: 16.07.2023, https://www.yenisafak.com/hayat/vasat-bir-sair-ama-iyi-bir-insandi-desinler-538275.
• Tenekeci, İ. (2012, 18 Ağustos). Tabiatı duyguya çevirmek… . Yeni Şafak. Erişim Tarihi: 16.07.2023, https://www.yenisafak.com/yazarlar/ibrahim-tenekeci/tabiati-duyguya-cevirmek-33664.
• Tenekeci, İ. (2019, 30 Ocak). Zararın neresindeyiz?. Yeni Şafak. Erişim Tarihi: 16.07.2023, https://www.yenisafak.com/yazarlar/ibrahim-tenekeci/zararin-neresindeyiz-2049101.
• Terler, R. (2014). İbrahim Tenekeci röportajları. Erişim Tarihi: 16.07.2023, http://recepterler.blogspot.com/2014/04/ibrahim-tenekeci-roportajlar.html.
• Yazıcılar, S. R. (2013, 31 Ağustos). Sevmeye tabiattan başla!”. Genç. Erişim Tarihi: 30.07.2023, https://gencdergisi.com/6010-sevmeye-tabiattan-basla.html.