Şahsiyet eğitimi yönüyle siyasetnameler ve Manisalı Ahmed Esad Efendi’nin Nasîhatü’l-mülûk Tercümesi

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 534 - 567, 23.10.2023

Erdoğan Taştan , Orhan Gazi Gökçe

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379190

Öz

Türk-İslam eğitim geleneği; duyguların tekâmülü, kendilik bilgisi ve şahsiyet olgunluğu üzerine kuruludur. Bilginin öğrenilmesi kadar onun içselleştirilmesi ve olumlu davranışa dönüşmesi temel bir gaye olarak benimsenir. Bu gayeye münasip olarak Türk düşüncesine zemin teşkil eden metinler arasında zikredebileceğimiz siyasetnameler, eğitim bilimleri açısından da son derece önemli kaynaklardır. Siyasetnameler temelde ideal bir şahsiyet olarak insanı yaşatmak, onu terbiye edip iyi bir insan olarak yetiştirmek, aynı zamanda devleti adalet ve emniyet temelleri üzerinde yüceltmek maksadıyla dönemin âlim, ârif ve kimi zaman da tecrübeli devlet adamları tarafından kaleme alınmıştır. Bu metinler, ilk muhatapları olan sultan kadar ikinci yahut yaygın muhatapları açısından da bağlayıcıdır. Sultanın idealize edilmiş vasıfları benzer şekilde toplumun her bir ferdinin sahip olması istenen vasıflar olarak kabul edilir. Siyasetnameler; tarih, siyaset bilimi, sosyoloji gibi alanlara da önemli bir kaynaklık teşkil eder. Bu metinler her ne kadar devlet yönetimine ilişkin din, töre ve tarihî tecrübelerden esinlenen nasihatleri barındırsa da muhatabı insan olduğu için öncelikle onun şahsiyetini inşa etmeyi hedefler. Nitekim devlet aygıtı onu yöneten insanların şahsiyeti ve iradesiyle istikamet kazanır. Bu yönüyle siyasetnamelerde geleneksel terbiyenin esas ve yöntemlerinin izlerini sürmek mümkündür. Siyasetnamelerde öngörülen prensipler ve model olarak ortaya konulan meziyetler, günümüz eğitim düşüncesi açısından da ilham vericidir. Çalışmada en önemli siyasetnamelerinden biri olarak kabul edilen İmâm Gazâlî’nin (ö.505/1111) Nasîhatü’l-mülûk isimli eserinin 19. yüzyılın ilk yarısında Manisalı Ahmed Esad Efendi tarafından yapılan tercümesinin örnekliğinden yararlanılmıştır. Hususen bu çalışma nihai olarak bahsi geçen tercümede şahsiyet eğitimine ilişkin öne çıkan kavramları içerik çözümlemesi yöntemiyle tahlil etmeyi ve buradan hareketle siyasetnamelere ilişkin farklı bir bakış açısı yakalamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Şahsiyet eğitimi, siyasetname, ahlak, Nasîhatü’l-mülûk

Kaynakça

• Akyüz, Yahya (2012). Türk eğitim tarihi, İstanbul: Pegem Akademi Yayınları.
• Âşık Çelebi (2017). Tercüme-i Tıbrü’l-Mesbûk Fî Nasâyihi’l-Vüzerâ Ve’l-Mülûk, Haz. F. Kılıç, T. Bülbül, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Avcı, Casim (2006). "Nasîhatü’l-mülûk", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 32. İstanbul, s.411.
• Ayverdi, İlhan (2010). Misalli büyük Türkçe sözlük. Cilt: 1. İstanbul: Kubbe Altı Yayınevi.
• Beill, Brigitte (2003), İyi çocuk, zor çocuk "Doğru davranışlar çocuklara nasıl kazandırılır?" çev. Cuma Yorulmaz. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Binbaşıoğlu, Cavit (1982). Eğitim düşüncesi tarihi, Binbaşıoğlu Yayınları: Ankara.
• Black, Antony (2010). Siyasal islam düşüncesi tarihi, çev. Sevda&Hamit Çalışkan, Ankara: Dost Yayınevi.
• Bursevî, İsmail Hakkı (2011). Kelimeler Arasındaki Farklar, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Ceyhan, Âdem (2022). 19. Asırda Bir Müderris, Müftü, Mütercim ve Şair: Manisalı Ahmed Esad Efendi. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches], 5(1), 27-55. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/estad/issue/69613/1096706
• Çamdibi, H. Mahmut (1994). Şahsiyet Terbiyesi ve Gazâlî, İstanbul: Marmara İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Davutoğlu, Ahmet (1994). "Devlet", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 9. İstanbul, s.234-240.
• Devellioğlu, Ferit (1970). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük, İstanbul: Türdav Yayınları.
• Dinçer, Ömer (2019). Siyasetnameleri Yeniden Okumak Bir Yönetim Bilimci Gözüyle Geleneksel Siyasi Düşünce, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Ebû Mansur es-Seâlibi (1997). Hükümdarlık sanatı, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Fazlıoğlu, İhsan (2021). Akıllı Türk Makul Tarih, İstanbul: Ketebe Yayınları
• Filiz, Lütfi (2013). Noktanın sonsuzluğu. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Garden, Kenneth (2020). İslâm’ın İlk Müceddidi Gazâlî ve İhyâu Ulûmi’d-dîn’i, İstanbul: Klâsik Yayınları.
• Gazâlî (1998). et-Tibrü’l-mesbuk fî nasihati’l-mülûk, haz. Ahmed Şemseddin, Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• Gökkaplan, Yusuf (2019). Netîcetü’s-Sülûk Fî-Terceme-i Nasîhati’l-mülûk (Metin-İnceleme-Dizin) (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürsoy, Kenan, (1995). Şahsiyet Eğitimi, Türkiye 1. Eğitim Felsefesi Kongresi Bildiri Metinleri’nde, Ed. H. Rahman Açar, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, 1995. s.255-263
• İbn Miskeveyh, (2013). Tehzibu'l Ahlak-Ahlak Eğitimi, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Karlığa, H. Bekir (1996). “Gazâlî: Eserleri”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt:13 İstanbul, s. 522- 524
• Kâtip Çelebi (2017). Keşfü’z-Zunûn I-II-III-IV-V, Çev. R. Balcı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Keyifli, Ş. (2013). Eğitim ve din eğitimi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 13(2), 31-54.
• Khismatulin, Alexey (2012). “Müslüman Ortaçağ’da Edebi Bir Sahtecilik: Gazâlî’nin Nasihat’ül Müluku’nun İkinci Kısmının Orijinalitesi Meselesi Hakkında Yeni Deliller”, 900. Vefât Yılında İmâm Gazâlî ed. İlyas Çelebi, İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, Nu: 271.
• Kömbe, İlker (2018). İslam Siyaset Düşüncesinde Siyaset Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 23(44).
• Lambton, Ann K. S. (2014). “Gazâlî’nin Nasîhatü’l-mülûk’unda Saltanat Teorisi”, trc. Seyfi Say, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1/2 (2014-Sonbahar): s. 209-220.
• Levend, Agah Sırrı (1963). Siyaset-nameler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 10, s.167-194.
• Manisalı Ahmed Esad Efendi (1836). Tercüme-i Nasîhatü’l-mülûk, Manisa İl Halk Kütüphanesi, nr. 45 Hk 5082.
• Muallimzâde Ahmed Edhemî (2022). Tercüme-i Nasîhatü’l-mülûk. Haz: Göker İnan. İstanbul: Klâsik Yayınları.
• Nizâmülmülk (2013). Siyasetname. 5. Baskı. Çev. M. T. Ayar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Oğuzkan, A. Ferhan (1981). Eğitim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Orman, Sabri (1986). Gazâlî, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Önder, Özgür (2014). Yönetimde Adalet ve Saadet Bir Nasihatname Geleneği Olarak Siyasetname, İstanbul: Lotus Yayınları.
• Öztürk, Zehra (2022). Netîcetü’s-Sülûk Fî-Nasîhati’l-mülûk (Metin Incelemesi-Tenkitli Metin). Yayımlanmamış doktora tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Platon (2010). Devlet, 20.Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Rousseau, J.J. (2006). Emile-Bir Çocuk Büyüyor, Haz.Ülkü Akagündüz, İstanbul: Selis Yay.
• Shayegan, Daryush (1991). Yaralı bilinç. İstanbul: Metis Yayınları
• Şemseddin Sami (2011). Kamûs-i Türkî. Haz. Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal. İstanbul: İdeal Yayıncılık.
• Tok, Turgut (2009). Nasihatü’l-mülûk (İnceleme- Metin-Dizin). İstanbul: Bilgeoğuz Yayınevi.
• Topçu, Nurettin (2010). Maarif Davası, Dergâh Yayınları. İstanbul.
• Tümer, Günay (1994). "Din", TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 9, İstanbul, s. 312-320.
• Türer, Celal (2014). Ahlaktan eğitime: Yine ahlak. Felsefe Dünyası, (60), s.5-29.
• Uğur, Ahmet (2001). Osmanlı Siyaset-Nameleri. İstanbul: MEB Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (2010). "Takvâ", TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 39, İstanbul, s. 484-486.
• Ülken, Hilmi Ziya (1961). “Gazâlî’nin Bazı Eserlerinin Türkçe Tercümeleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.9, Sayı:1.
• Yazar, Sadık (2011). Gazzâlî’nin XIII-XIX. Yüzyıllar Arasında Batı Türkçesinde Tercüme Edilen Eserleri. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, (31), s.67-156.