7. sınıf Türkçe ders kitabındaki "Muhacir Osman" metni üzerine bir inceleme

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 687 - 718, 23.10.2023

Merve Ercan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379212

Öz

Ders kitapları, tematik bir yaklaşım çerçevesinde metinlerin bir araya getirilmesiyle oluşan öğretim araçları olarak tanımlanabilmektedir. Ana dili öğretimi açısından bakıldığında Türkçe ders kitaplarında hedef sınıf düzeyinin yaş ve gelişim özelliklerine uygun farklı türlerde metinlerin yer aldığı söylenebilir. Bu bağlamda Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin incelenmesi önemli görülmektedir. Araştırmada Millî Eğitim Bakanlığı Yayınlarına ait 7. sınıf Türkçe ders kitabında, "Millî Kültürümüz" temasında serbest okuma metni olarak yer alan Muhacir Osman metninin çeşitli unsurlar açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın amacı doğrultusunda, nitel araştırma geleneği içerisinde ele alınan durum çalışması deseninden yararlanılmıştır. Belirlenen alt amaçlar doğrultusunda araştırma verileri toplanmış ve betimsel analizle elde edilen veriler çözümlenmiştir. Araştırmanın sonuçlarına genel olarak bakıldığında; metnin iç yapı özelliklerinin sunumunda bazı eksiklikler olduğu, metnin okunabilirliğinin Ateşman (1997) formülüne göre "kolay" düzeye, Çetinkaya-Uzun (2010) formülüne göre ise "eğitsel" düzeye karşılık geldiği görülmektedir. Metnin resimlerinin tasarım açısından bazı hatalar içerdiği, resim-metin ilişkisinin bazı noktalarda göz ardı edildiği ve metnin resimlerinin çocuklarda estetik duyarlılığı geliştirmek için yeterli olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmada metnin özgün hâliyle yapılan karşılaştırması sonucunda; çeşitli farklılıkların olduğu, kısaltma işlemi yapılırken dikkat edilmesi gereken bazı noktaların göz ardı edildiği, ders kitabına alınacak metinlerin nitelikleri bağlamında her maddenin dikkate alınmadığı sonuçlarına da ulaşılmıştır. Son olarak ise ilgili metnin bulunduğu temanın konu önerileriyle ve iletileriyle uyumlu olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe ders kitabı, metin, çocuk edebiyatı

Kaynakça

• Ali, R. (2015). Batı Trakya'da Türk Edebiyatı'na Gönül Verenler. Bengü Yayınları.
• Ateşman, E. (1997). Türkçede okunabilirliğin ölçülmesi. Ankara Üniversitesi Tömer Dil Dergisi. 58, 171-174.
• Aytan, T., & Güneş, G. (2017). Türkçe öğretim programına göre hazırlanan 5. Sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerin temaları ve türleri üzerine bir değerlendirme. Kesit Akademi Dergisi, (11), 256-275.
• Baki, Y. (2019). Türkçe dersi 8. sınıf kitabındaki metinlerin okunabilirliği. Journal of Language Education and Research, 5(1), 30-46. https://doi.org/10.31464/jlere.528298.
• Baş, B., & İnan Yıldız, F. (2015). Türkçe 1 sınıf ders kitabının resim metin ilişkisi açısından değerlendirilmesi. International Online Journal of Educational Sciences, 7(1).
• Bayraktar, İ., & Durukan, E. (2016). Türkçe ders kitaplarında metin sadeleştirme üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(3), 1356-1369
• Bora, A. & Arslan, M. A. (2021). Türkçe ders (5, 6, 7, 8) kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik yönünden incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (Teke) Dergisi, 10 (1), 222-236.
• Canale, G. (2021). The language textbook: representation, interaction and learning. Language, Culture And Curriculum, 34(2), 113–118. https://doi.org/10.1080/07908318.2020.1797080.
• Canlı, S. (2015). Türkçe ders kitaplarına seçilecek metinlerin belirlenmesinde çocuğa görelik ilkesi. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 1(1), 98-123.
• Canlı, S. (2020). 5. Bölüm çocuk edebiyatı ürünlerinin taşıması gereken özellikler. İçinde Karagül, S., & Şen, E. (Ed.), Çocuk Edebiyatı Okuma Kültürünün Temelleri (ss, 109-154). Nobel Akademi Yayıncılık.
• Coşkun, E., & Taş, S. (2008). Ders kitaplarına metin seçimi açısından Türkçe öğretim programlarının değerlendirilmesi/Evaluation of Turkish curriculums in terms of text selection for textbooks. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(10), 59-74.
• Creswell, J.W. (2021). Nitel araştırma yöntemleri. Siyasal Kitabevi.
• Çakır, P. (2013). Türkçe ders kitaplarındaki öykülerin çocuğa görelik ilkesi açısından incelenmesi. Electronic Turkish Studies, 8(1), 1171-1180.
• Çalışkan, G. (2016). Türkçe dersi öğretim programı ve Türkçe ders kitapları: 5. Sınıf Türkçe ders kitabına yönelik bir inceleme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 4 (2), 200-214.
• Çarkıt, C., & Bahadır, H. İ. (2022). Ortaokul Türkçe ders kitapları millî mücadele ve Atatürk teması metinlerinin okunabilirlik düzeyleri üzerine bir inceleme. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 11(1), 103-111. https://doi.org/10.30703/cije.949768.
• Çetinkaya, G. (2010). Türkçe metinlerin okunabilirlik düzeylerinin tanımlanması ve sınıflandırılması [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Çetinkaya, G. ve Uzun, L. (2010). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik özellikleri. İçinde Ülper, H. (Ed.), Türkçe Ders Kitabı Çözümlemeleri (ss. 141-153). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Çıplak, G. & Balcı, A. (2022). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik özelliğinin incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (30), 170-187. https://doi.org/10.29000/rumelide.1193033.
• Demirel, Ş. (2021). Çocuk edebiyatı ve çocuğa görelik. İçinde Demirel, Ş., & Seven, S. (Ed.), Çağdaş Çocuk Edebiyatı (ss. 19-37). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Demirel, Ş., & Deniz, H. (2021). 5. Sınıf Türkçe ders kitabındaki şiirlerin çocuğa görelik ölçütlerine göre incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 10(2), 720-740.
• Demirel, Ş., Kökçü, Y., & Akbaba, R. S. (2018). 5. sınıf Türkçe ders kitabının resim-metin ilişkisi açısından incelenmesi. Adıyaman University Journal of Educational Sciences, 8(2), 224-243. https://doi.org/10.17984/adyuebd.447349.
• Durukan, E. (2014). Metinlerin okunabilirlik düzeyleri ile öğrencilerin okuma becerileri arasındaki ilişki. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(3), 68-76.
• Funk, H. (2012). Four models of language learning and acquisition and their methodological implications for textbook design. Electronic Journal of Foreign Language Teaching, 9(1), 298-311.
• Gökgül, M., & Bayram, B. (2022). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki serbest okuma metinlerinin okunabilirlik düzeyleri. Asya Studies, 6 (21), 85-96. https://doi.org/10.31455/asya.1118710.
• Güneş, F. (2013). Türkçe’de metin öğretimi yerine metinle öğrenme. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11), 603-637.
• Güneş, F. (2022). Ders kitaplarının özellikleri ve incelenmesi. Sınırsız Eğitim ve Araştırma Derneği Yayınları.
• İşcan, A., & Cımbız, A. T. (2018). Ortaokul 5. Sınıf Türkçe ders kitabındaki resimlerin metinlerle uyum düzeyinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 250-272. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2018..-380009.
• İşcan, A., & Karadağ, K. (2021). İlkokul 4. sınıf Türkçe ders kitabındaki resimlerin metinlerle uyumunun incelenmesi. Academia Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 196-215.
• İşeri, K. (2020). Türkçe ders kitabında resimler. İçinde Ülper, H. (Ed.), Türkçe Ders Kitabı Çözümlemeleri 5. Baskı (ss. 83-91). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Karakaş Doğan, B. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının çocuğa görelik unsurları açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Karakuş, N. (2020). Nicelik ve nitelik açısından çocuk edebiyatı ürünleri. İçinde Tiryaki, E.N., & Uysal, B. (Ed.), Çocuk Edebiyatı (ss. 123-140). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karatay, H. (2018). Çocuk edebiyatı metinlerinde bulunması gereken özellikler. İçinde Şimşek, T. (Ed), Kuramdan Uygulamaya Çocuk Edebiyatı El Kitabı (ss, 79-127. Grafiker Yayınları.
• Karatay, H., Bolat, K. K., & Güngör, H. (2013). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik ve anlaşılabirlirliği. The Journal Of Academic Social Science Studies, 6(6).
• Kılıç, D. (2021). Ders kitabının öğretimdeki yeri. İçinde Demirel, Ö. & Kıroğlu, K. (Ed), Ders Kitabı İncelemesi 5. Baskı (ss. 38-48). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Koç, R., & Kıymaz, M. S. (2013). 6, 7 ve 8. Sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan tiyatro metinleri ile bu metinlerin orijinallerinin karşılaştırılması üzerine bir inceleme. Journal Of Social Sciences/Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 821-849.
• Kökçü, Y. (2021). Çocuk kitaplarının biçim ve içerik özellikleri. İçinde Demirel, Ş. & Seven, S. (Ed.), Çağdaş Çocuk Edebiyatı (ss, 1-86). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Kurtoğlu Zorlu, Ö. (2021). Metinlerin temalara uygunluğu bakımından Türkçe ders kitapları üzerine bir inceleme. International Journal of Social Sciences and Education Research, 7 (1), 1-11. https://doi.org/10.24289/ijsser.797498.
• Küçükavşar, A., & Hasırcı, S. (2013). Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerin çocuğa göreliği/the appropriateness of the poems in turkish textbooks to children. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(24), 57-76.
• Lüle Mert, E. (2011). 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin metinsellik ölçütlerine uygunlukları. Dil Dergisi, (153), 7-23.
• Lüle Mert, E. (2012). İlköğretim 6., 7. ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan öykülerin çocuk yazınının temel ilkeleri bağlamında incelenmesi. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 73-93.
• Lüle Mert, E. (2020). Çocuk edebiyatı. Sonçağ Akademi.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2006). İlköğretim (6, 7, 8. Sınıflar) Öğretim Programı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2021). Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği. 15 Mayıs 2023 tarihinde https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_10/15214644_derskitaplari_yonetmeligi.pdf adresinden erişildi.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2022). Taslak Ders Kitabı ve Eğitim Araçları ile Bunlara Ait Elektronik İçeriklerin İncelenmesinde Değerlendirmeye Esas Olacak Kriterler ve Açıklamaları. 28 Nisan 2023 tarihinde https://kitapinceleme.meb.gov.tr/De%C4%9Ferlendirmeye%20Esas%20Olacak%20Kriterler%20ve%20A%C3%A7%C4%B1klamalar%C4%B1.pdf adresinden erişildi.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2021). Türkçe 7. Ders Kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Mirzaoğlu, V. (2017). Ortaokul 7. Sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerin çocuk edebiyatı bağlamında incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Siirt Üniversitesi.
• Ogur, E. (2022). 2021-2022 öğretim yılında okutulan 7. Sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik yönünden incelenmesi. Turkısh Studıes-Educatıonal Scıences, 17(5).
• Oğuzkan, A.F. (2021). Çocuk edebiyatı (11. Baskı). Anı Yayıncılık.
• Okur, A., & Arı, G. (2013). Readability of texts turkish textbooks in grade 6, 7, 8. Elemantary Education Online, 12(1), 202-223.
• Oral, B. (2021). Ders kitaplarının öğretim programlarına uygunluğu. İçinde Demirel, Ö., & Kıroğlu, K. (Ed), Ders Kitabı İncelemesi (ss. 72-94). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Özbay, M. (2003). Türkçe öğretiminde hedef-araç ilişkisinin ders kitabı örneğinde değerlendirilmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, (13), 59.
• Özbay, M., & Çeçen, M. A. (2012). Türkçe ders kitaplarında (6-8. sınıflar) yer alan metinlerin tür ve tema açısından incelenmesi/a study of texts in turkish language 6, 7, 8th grade text books in point of type and theme. Dil ve Edebiyat Egitimi Dergisi, 1(1), 67.
• Özçetin, K. & Karakuş, N. (2020). 5. Sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik yönünden incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 5 (1), 175-190.
• Özdemir, S. (2016). Beşinci sınıf Türkçe ders kitabındaki öyküleyici ve bilgilendirici metinlerin okunabilirlik durumu. Sınırsız Eğitim ve Araştırma Dergisi. 1 (1), 33-46.
• Özdemir, S. (2021). Kuramdan uygulamaya Türkçe ders kitabı incelemeleri (3. Baskı). Anı Yayıncılık.
• Özden, M., & Saban, A. (2019). Nitel araştırmalarda paradigma ve teorik temeller. İçinde Saban, A., & Ersoy, (Ed.), Eğitimde Nitel Araştırma Desenleri 3 Baskı (1-29). Anı Yayıncılık.
• Patton, M.Q. (2018). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. (Çev. M. Bütün ve S.B Demir). Pegem Akademi.
• Pilav, S., & Oğuz, M. (2013). Türkçe ders kitaplarında yer alan metin türleri üzerine bir araştırma. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 16-30.
• Pilten, G. (2021). Çocuk kitaplarında bulunması gereken nitelikler. İçinde Şahin, A. (Ed.), Çocuk Edebiyatı (ss. 99-130). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Sağlam, D., İnce, M. & Eker, C. (2018). Ortaokul 5. sınıf Türkçe ders kitabının okunabilirlik düzeyi ve yaş düzeyine uygunluk açılarından değerlendirilmesi. Turkish Studies Educational Sciences, 13(11), 1139-1151.
• Sever, S. (2003). Çocuk ve edebiyat. Kök Yayınları.
• Sever, S. (2008). Çocuk ve edebiyat. Tudem Yayınları.
• Sever, S. (2015). Çocuk Edebiyatı ve Okuma Kültürü. Tudem Yayınları.
• Solak, M., & Derya Yaylı, (2009) “İlköğretim ikinci kademe Türkçe kitaplarının türler açısından incelenmesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(9), 444-453.
• Solar, B. (2010). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin çocuğa göreliğinin değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Sur, E. (2023). Türkçe ders kitaplarına yönelik hazırlanan çalışmalardaki eğilimler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 12(1), 194-220. https://doi.org/10.7884/teke.5615.
• Temizyürek, F. (2010). Türkiye’de okuma seferberliği çerçevesinde seçilen kitapların kelime-cümle uzunlukları ve okunabilirlik açısından incelenmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, (27), 645-654.
• Temizyürek, F., Şahbaz, N.K., & Gürel, Z. (2016). Çocuk edebiyatı. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Türkben, T. (2018). Beşinci sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinin metinsellik ölçütleri açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 6(4), 961-986.
• Türkben, T. (2019). Türkçe ders kitaplarındaki metin resimlerinin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 650-672. https://doi.org/10.17679/inuefd.547841.
• Üründü, V. (2011). 6?8. sınıf Türkçe ders kitaplarının tema ve metin türü yönünden incelenmesi] [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], İnönü Üniversitesi.
• Yalçın, A., & Aytaş, G. (2017). Çocuk edebiyatı. Akçağ Yayınları.
• Yaylı, D. (2020). 2. Bölüm Türkçe öğretim programları ve ders kitapları. İçinde Ülper, H. (Ed.), Türkçe Ders Kitabı Çözümlemeleri (ss. 23-40). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yılmaz, O., & Yakar, Y. M. (2018). Türk çocuk edebiyatında sorun odaklı yaklaşım. Çocuk ve Medeniyet, 3(6), 29-42.
• Yin, R.K. (2018). Case study research and applications (Sixth Edition). SAGE Publications.
• Yurt, G., & Arslan, M. (2014). 7. sınıf Türkçe ders kitaplarının şekil-içerik-metin yönünden incelenmesi: zambak ve pasifik yayınları örneği. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(1), 317-327.
• Zorbaz, K. (2007). Türkçe ders kitaplarındaki masalların kelime – cümle uzunlukları ve okunabilirlik düzeyleri üzerine bir değerlendirme. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 3 (1), 87-101.