Bulgarca ve Türkçede paronimler

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 1147 - 1166, 23.10.2023

Sadık Hacı

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379320

Öz

Paronimler birbirine ses bakımından yakın ancak farklı anlamları olan kelimelerdir. Paronimler bir dilin zenginliğini ve karmaşıklığını gösteren dil bilgisel ögelerdir. Genellikle paronimler dil içi araştırmalarda incelenmektedirler. Yabancı dil öğrenmede ve çeviride kaynak ve hedef dili iyi bilinmelidir. Dolayısıyla karşılaştırılmalı dilbilim çalışmaları da bu açıdan çok önemlidir. Karşılaştırmalı dilbilimde paronimler incelenmeli ve yalancı eş değerlik oluşturabilecek bu sözcüklere dikkat edilmelidir. Paronimler için Türkçede farklı adlandırmalar mevcuttur. Bazı uzmanlar paronimleri “okşar, yalancı eş değerler, çevirmenin yalancı arkadaşları veya eş köklü sözcükler” terimleriyle adlandırmaktadırlar. Paronimler sesteş ve eş anlamlı sözcüklerle karıştırılmamalıdır. Bazı benzer yönleri olsa da ayrı bir sözcük grubu olarak incelenmektedir. Paronimler yapı bakımından eş köklü sözcüklerden oluşabildikleri gibi farklı kökenli sözcükler de paronim çiftleri oluştururlar. Slav dillerinde paronimlere büyük önem verilmekte ve paronim çiftlerini gösteren sözlükler hazırlanmıştır. Türkçede şimdiye kadar böyle bir sözlük hazırlanmamıştır. Slav dillerinde paronimleri çeşitli özelliklerine göre gruplandırılmış sınıflandırma çalışmaları mevcuttur. Osmanlı İmparatorluğu’nun Bulgaristan topraklarını ele geçirdiği 14. yüzyılın son yıllarından günümüze kadar Bulgarcaya birçok Türkçe kelime girmiştir. Bulgarcada varyantlarıyla birlikte yaklaşık on beş bin Türkçe kökenli sözcük mevcuttur. Bu sözcükler zamanla anlam daralmasına, genişlemesine veya farklı alanda kullanılmaya başlanmasıyla günümüz Türkçedeki eş köklü olduğu sözcükler arasında paronimlik oluşmuştur. Dolayısıyla iki dil arasındaki benzer gözüken sözcükler aslında anlam olarak birbirlerinden uzaklaşmış olabilirler. Bulgarcadan Türkçeye veya Türkçeden Bulgarcaya çeviri yapan kişiler bu yalancı eş değerlere daha fazla dikkat etmelidir. Bu konuda katkı sağlamak için çalışmanın sonunda kısa Bulgarca-Türkçe Paronimler Sözlüğü’ne yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bulgarca, Türkçe, Paronim, Eş köklü Sözcükler, Yalancı Eşdeğerler

Kaynakça

• Acaroğlu, M. Türker (2016). Türkçeden Bulgarcaya Geçen Kelimeler Sözlüğü. Trakya Üniversitesi Yayınevi. Edirne.
• Andreychin, L. et al. (1954). Savremenen balgarski ezik - Uchebnik za parvi kurs na uchitelskite instituti. Narodna prosveta. Sofiya.
• Andreychin, L. et al. (2008), Balgarski talkoven rechnik. Nauka i izkustvo. Sofiya.
• Belchikov, Yu. A, i M. S. Panyusheva (1969). Trudnyye sluchai upotrebleniya odnokorennykh slov russkogo yazyka. Sov. entsiklopediya. Moskva. https://archive.org/details/B-001-034-856-ALL/page/n3/mode/2up (erişim tarihi: 10.05.2023)
• Boyadzhiev, T. (2011). Balgarska leksikologiya. Universitetsko izdatelstvo “Sv. Kliment Ohridski”. Sofiya.
• Georgieva, Ts. (2021). Heteronimi i sinonimi v balgarskoto ezikoznanie. BAN. https://ibl.bas.bg/wp-content/uploads/2021/06/16_Georgieva_Sbornik_tom_1.pdf (erişim tarihi: 08.08.2023)
• Hacı, S. (2013). “Bulgarca-Türkçe Sesteş Sözcükler”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Batı Dilleri ve Edebiyatları Bulgar Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Imer, K., & Kocaman, A., & Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. İstanbul.
• Institut za balgarski ezik. (2023, Haz 15) Bulgarian National Corpus. http://search.dcl.bas.bg/
• Institut za balgarski ezik. (2023, Haz 15). Rechnik na balgarskiya ezik. http://ibl.bas.bg/rbe/lang/bg/
• Kalyuta, A.(2004). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Multilingual. İstanbul.
• Karaağaç, G. (2022). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara.
• Karasu, A. (2016). “Günümüz Bulgar Yazılı Basınında Türkçe Sözcüklerin Yeri ve Önemi”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Güz, (2016); (14) 17-38.
• Kolesnikov, N. P. (1974). Slovar paronimov. Izdatel'stvo Tbilisskogo universiteta. Tbilisi.
• Krasteva, V. (2003). Talkoven rechnik na turtsizmite v balgarskiya ezik. Sofiya.
• Ludger, J. (2007). Aristotle’s Categories, Topoi. 26, s. 153-158. https://link.springer.com/article/10.1007/s11245-006-9009-1 (erişim tarihi: 10.05.2023).
• Niami, E. (2020). Rechnik na paronimite vo makedonskiot jazik. Mi-An. Skopјe.
• Polat, S. (2022). Rusçada benzer sözcükler: Paronimler. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (31), 1605-1621. DOI: 10.29000/rumelide.1222383.
• Resulov, A. (1995). “Akraba Diller ve “Yalancı Eş Değerler” Sorunu”. Türk Dili 1995/II: 916-924.
• Robert, P. (1962). Dictionnaire alphabetique et analogique de la langue française. Société du Nouveau Littré. Paris.
• Rozental, D. 3. i M. A. Telenkova (1972). Spravochnik lingvisticheskikh terminov. Posobiye dlya uchitelya. Prosveshcheniye. Moskva.
• Rusinov, R., & Vasileva-Radoslavova S. (1984). Paronimi v balgarskiya ezik. Darzhavno izdatelstvo “Narodna prosveta”. Sofiya.
• Sultanzade, V. (2009). Turkish- Azerbaijani Dictionary of Interlingual Homonyms and Paronyms. LINCOM Studies in Asian Linguistics.
• Türk Dil Kurumu. (2023, Haz 15). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. www.sozluk.gov.tr
• Vardar, B. et al. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü̈. Multilingual. İstanbul.
• Vasileva, S. (1988). Rechnik na blizkozvuchashtite dumi (paronimite) v balgarskiya ezik. D-r Petar Beron. Sofiya.
• Vishnyakova, O. V. (1974). Paronimy v russkom yazyke. Vysshaya shkola. Moskva.
• Vishnyakova, O. V. (1984). Slovar paronimov russkogo yazyka. Ruskiy yazyk. Moskva.
• Yavuzarslan, P. (2010). “Yayın Değerlendirme “Sultanzade, Vügar (2009). Turkish- Azerbaijani Dictionary of Interlingual Homonyms and Paronyms.LINCOM Studies in Asian Linguistics. 184 pp.””. Bilig. Sayı 52: s. 231-242.
• Yazıcı Ersoy, H. (2012). Başkurt Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler. Gazi Kitabevi. Ankara.
• Yotov, P. (2023, May 24) Latin to Cyrillic online converter. www.2cyr.com
• Zhelezarova, R. (2016). Lingvistichni problemi i greshki v prevoda ot slavyanski ezitsi na balgarski. Sofiya: IK „Siluet“.
• --(2023, Ağu 20). Rechnik na balgarskiya ezik. www.rechnik.chitanka.info