Kur’ân-ı Kerim’deki kinayeli ifadeler ve Türkçe meallerdeki tercümeleri

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 1126 - 1146, 23.10.2023

Cumali Baylu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379418

Öz

Sözlükte bir şeyi örtmek ve gizlemek anlamlarına gelen kinaye kavram olarak, sözü gerçek anlamına da gelecek şekilde gerçek anlamının dışında kullanmak anlamına gelir. Kinayeli ifadelerin bir dilden başka bir dile aktarılmasında tercüme tekniklerine riayet edilmemesi durumunda aynı anlam hedef dilde ortaya çıkmayabilir. Kur’an-ı Kerim’i doğru anlamak için gerek Osmanlı döneminde gerekse Cumhuriyet döneminde birçok tercüme ve meal çalışması yapılmıştır. Günümüzde de bu faaliyetin devam ettiği, şahıslar ve kurumlar tarafından Kur’an-ı Kerim meallerinin yazıldığı görülmektedir. Gerek Arapçanın günümüze kadar ulaşan en eski yazılı metni olması gerekse içerdiği bir takım söz sanatları sebebiyle Kuran-ı Kerim’in Türkçeye aktarılmasında bazı zorluklarla karşılaşılmaktadır. Karşılaşılan zorluklardan birisi de mecaz ve kinayeli ifadelerin Türkçe karşılıklarının belirlenmesidir. Bu tarz ifadelerin hedef dile doğru aktarılması Kur’ân metninin doğru anlaşılması için son derece önemlidir. Bu noktada meal yazarları, kinayeli ifadeyi kelimesi kelimesine Türkçeye aktarmak veya Türkçede o ifadeyi karşılayan bir söz bulmak yolundan birisini tercih etmek durumunda kalmaktadır. Bu çalışma kapsamında, kurumlar ve şahıslar tarafından oluşturulan bazı Türkçe mealler seçilerek bu meallerde Kur’an-ı Kerim’deki kinayeli ifadelerin Türkçe karşılıkları incelenmiştir. Bu şekilde Türkçe meallerin kinayeli ifadeleri tercüme etmedeki usulleri belirlenmeye çalışılmış ve mealler arasında tercihler yapılarak ve gerektiği yerde tercüme önerilerinde bulunularak Kur’ân’da geçen kinayeli ifadeleri Türkçeye aktarma hususunda katkıda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Kinaye, Mecaz, Belagat, Kur’ân-ı Kerim, Meal

Kaynakça

• Altuntaş, H., & Şahin, M. (2011). Kur’an-ı Kerim Meâli. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ateş, S. (trs). Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli. Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Bayraklı, B. (2007). Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Meali. Bayraklı Yayınları.
• Bilgin, A. (2014). Kur’an’daki Deyimler ve Zemahşerî’nin Keşşâf’ı. Ankara Okulu Yayınları.
• Çantay, H. B. (1990). Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm (1-3). Mürşid Çantay Yayınları.
• Ebû Nasr Cevherî. (1987). Es-Sıhâh (1-7). Dâru’l-ilm.
• Âlûsî, M. (1996). Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî (1-16). Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye.
• el-Beyzâvî, N. (2008). Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl (1-2). Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye.
• Elmalılı, H. Y. (1993). Kur’an-ı Kerim ve Meali. Bahar Yayınları.
• Râzî, M. (2000). Mefâtîhu’l-ğayb (1-32). Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî.
• Erdoğan, M. (2010). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. Ensar Neşriyat.
• Sâbûnî, M. A. (2016). Safvetu’t-tefâsîr (1-3). Dâru’t-Tevfikiyye.
• Şevkânî, M. (1996). Fethu’l-kadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr (1-6). Dâru İbn Kesîr.
• Taberî, C. (2001). Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân (1-24). Dâru Hicr.
• Fikri Yavuz, A. (trs). Kur’an-ı Kerim ve Meâl-i Âlîsi. Sönmez Yayınları.
• Heyet. (2014). Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. TDV Yayınları.
• Heyet. (2018). Kur’an Yolu Meâli. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• İbn Manzûr. (1994). Lisânu’l-Arab. Dâru Sader.
• İslamoğlu, M. (2008). Hayat Kitabı Kur’an-Gerekçeli Meal Tefsir. Düşün Yayıncılık.
• Kanar, M. (2012). Türkçe—Farsça Sözlük. Say Yayınları.
• Kazvînî, C. (2009). Et-Telhîs fî ulûmi’l-belâga. Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye.
• Ömer, A. M. (2008). Mu’cemu’l-lugati’l-Arabiyyeti’l-mu’âsira. Dâru âlemi’l-kütüb.
• Öztürk, M. (2011). Kur’an-ı Kerim Meali (Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri). Düşün Yayıncılık.
• Sâfî, M. (1995). El-Cedvel fî i’râbi’l-Kur’ân (1-16). Dâru’r-Reşîd.
• Saraçbaşı, M. E., & Minnetoğlu, İ. (2002). Örnekli ve Açıklamalı Türkçe Deyimler Sözlüğü. Bilge.
• Ulugöl, F. (2020). Arap Dilinde Mebnî Kelime Türleri ve Mebnîlik İlletleri. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 6(2), 617-639.
• Yüksel, E. (2016). Mesaj-Kuran Çevirisi. Ozan Yayıncılık.
• Zemahşerî, M. (1408). El-Keşşâf an hakâiki ğavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fi vucûhi’t-te’vîl (1-4). Dâru’l-kitâbi’l-arabî.
• Zemahşerî, M. (1993). el-Mufassal fî san’ati’l-i’râb. Mektebetu’l-Hilâl.
• Kuran Meali (2023). https://www.kuranmeali.com
• TDK-Sözlük (2023). https://sozluk.gov.tr/