Âşık tarzı şiir geleneğinde akrostiş şiirler

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 585 - 609, 23.10.2023

Taha Tuna Kaya

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379421

Öz

Bu çalışma, âşık tarzı şiir geleneğinde üretilmiş olan akrostiş şiirlerin tespitini ve çeşitliliğini incelemeyi amaçlamaktadır. Akrostiş, dizelerde genellikle baş harflerin belirli bir düzen içinde sıralanarak anlamlı bir sözcük veya sözcük grubunun oluşturulduğu bir şiir biçimidir. Bu çalışmada, akrostişlerin Türk edebiyat tarihinde farklı dönemlerde ve kültürlerde nasıl kullanıldığı ele alınmış ve âşık tarzı şiir geleneğindeki yapısı örneklerle değerlendirilmiştir. Akrostiş şiirler, âşık tarzı şiir geleneği içerisinde kendine özgü bir yer bulmuştur. Bu şiirler, âşıkların duygu ve düşüncelerini yaratıcı bir şekilde ifade etmelerine olanak tanırken, aynı zamanda dilin sanatsal yönünü de vurgulamaktadır. Farklı akrostiş çeşitleri ve işlevleri, âşıkların yaratıcılığını zenginleştirir ve farklı temaların işlenmesine olanak sağlar. Çalışmada elifname ve alfabe düzenindeki şiirlerden, cümle akrostişlerine; akrostiş hükümlü koşmalardan, ayaklı koşmalara kadar çeşitli örnekler incelenerek bu şiir biçiminin geniş bir yelpazede nasıl kullanıldığı gösterilmektedir. Akrostişler, sadece dilin işlevlerini ve estetik özelliklerini vurgulamakla kalmaz, aynı zamanda okuyucunun zihinsel ve duygusal dünyasına zenginlik katar. Bu biçim, âşıkların söylemek ve vurgulamak istediklerini okuyuculara özgün bir şekilde iletmelerine yardımcı olur. Ayrıca, akrostişlerin halk kültürü içinde de farklı alanlarda kullanılması, bu şiir biçiminin geniş bir toplumsal etkileşim alanına sahip olduğunu gösterir. Sonuç olarak, âşık tarzı şiir geleneğinde akrostiş şiirler, dilin estetik ve duygusal işlevlerini vurgulayarak yaratıcılığı öne çıkaran önemli edebî eserlerdir. Hem yazarlar hem de okuyucular için zenginlik ve anlam katkısı sağlayan bu şiir türü, Türk edebiyatının çeşitli alanlarında etkili bir şekilde kullanılmıştır ve gelecekte de bu geleneğin bir parçası olarak varlığını sürdürecektir.

Anahtar Kelimeler

Âşık tarzı şiir, şiir, akrostiş

Kaynakça

• Acet, M. (2021). Köşe-i Bend: Şiirler. Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
• Açıköz, N. (2002). Muğla’da Eski Yazı Akrostişli Bir Mezar Taşı. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (8).
• Akrostiş. Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi: Devirler/ isimler/ eserler/ terimler, C. 4. (1977). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Arslan, M. (2018). Mihrî Hâtun Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Batislam, H. D. (2021). Lisân-ı Pepegî (Kekeme Dili) ile Yazılmış Bir Elifnâme Örneği. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, Prof. Dr. İ. Çetin Derdiyok Armağan Sayısı, 964-976.
• Bayrak, M. (2005). Alevî-Bektaşî Edebiyatında Ermeni Âşıkları (Aşuğlar). Öz-Ge Yayınları, Ankara.
• Boyraz, Ş. (2010). Furkanî’nin Şiir Evreni Bağlamında Bir Monografi Denemesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (1998, July 20). acrostic. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/art/acrostic
• Doğan, B. (2023). Kabuğundan Saçılan İnciler. Sivas: Vilayet Kitabevi.
• Dilçin, C. (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gökçimen, A. (2010). Türkmen Edebiyatında Elifname. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 17 (43), 105-120.
• https://gomurgenli.tr.gg/RAMAZAN-KABAKTEPE-h-DEN-%26%23350%3B%26%23304%3B%26%23304%3BR.htm (Erişim tarihi: 16.03.2023)
• Karataş, T. (2001). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Perşembe Kitapları.
• Kaya, D. (2002). Sivaslı Cefaî’nin Baş Kafiyeli Şiirleri. Millî Folklor, 14 (54), 107-110.
• Kaya, D. (2009). Sivas Halk Şairleri I. Sivas: Sivas Valiliği Yayınları.
• Kaya, D. (2010). Kaya Çiçekleri. İstanbul: Vilâyet Yayınları.
• Kaya, D. (2020a). Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaya, D. (2020b). Kısaslı Âşık Sefaî’nin Akrostiş Hükümlü Şiirleri. Bilimsel Eksen, (30), 30-43.
• Küçük, A. ve Yıldız, İ. (2022). Kalırsa Söz Kalır / Sezer Aslan (Âşık Mestî): Hayatı-Sanatı-Eserleri. Çanakkale: Paradigma Yayınları.
• Orhan, Y. A. (1999). Âşık Daimî Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Can Yayınları.
• Ozanlar Birliği Kültür Derneği Şiir Antolojisi. (2005). Ankara.
• Özen, K. (1983). Güldâne. Sivas.
• Öztoprak, N. & Özkat, M. (2021). Hâfız Cemâlî’nin “Silsile-nâme-i Tarîkat-ı Aliyye-i Uşşâkî” Adlı Muvaşşah Manzumesi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 26 (26), 448-490.
• Öztoprak, N. (2006). Bursalı Feyzi Efendi'nin Elifnameleri. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 35 (35), 135-167.
• Sakaoğlu, S. (1980). Sarıçiçek-Sivaslı Âşık Kul Gazi. Erzurum: Ticaret Matbaası.
• Tanpınar, A. H. (2001). Yahya Kemal. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tavukçu, O. K. (2008). Muvaşşah (Akrostiş). Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, ed. Emine Gürsoy Naskali – Erdal Şahin, 220-235. İstanbul: Picus Yayınevi.
• Temizkan, M. (2007). Türk Edebiyatında Harf Şiirleri ve Elif-nâmeler. İzmir: Külcüoğlu Kültür Merkezi Yayınları.
• Yekbaş, H. (2012). Divân Şairinin Sessiz ve Gizli Anlatımı: Muvaşşah. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7 (3), 2649-2700.
• Zencir, A. (2018). Âşık Dursun Burhani’nin Şiirlerindeki Söz Varlığı. İstanbul. (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi).