el-Câhız'a ait el-Hanîn ile'l-Evtân risâlesinin içerik analizi

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 1561 - 1576, 23.10.2023

Halis Dişci , Selçuk Pekparlatır

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379697

Öz

Arap edebiyatında el-hanîn ile’l-evtân ifadesiyle karşılık bulan vatan özlemi duygusu, Cahiliye döneminden modern döneme kadar pek çok edip tarafından nazım ve nesir türü ürünlerde işlenmiştir. Arap nesrinin önemli isimlerinden el-Câhız, kendi dönemine kadar bu temada söylenmiş olan en güzel edebi parçaları bir araya getirmeyi hedefleyerek el-Hanîn ile’l-evtân isimli bir risâle kaleme almıştır. Ancak bu risâlenin el-Câhız’a nispeti hususunda iki farklı görüş ortaya çıkmıştır. Kimileri risâlenin ona ait olduğunu kimileri ise ona ait olmadığını söylemişlerdir. Risâlenin hem bu nispet sorununu hem de muhtevasını incelemeyi hedefleyen bu çalışmada öncelikle genel hatlarıyla el-hanîn ile’l-evtân temasından söz edilmiştir. Ardından nispet sorunuyla alakalı ihtilafların serdedilmesi için uygun zemini hazırlayabilmek amacıyla söz konusu risâleye ait yazma nüshalar ve baskılardan bahsedilmiş, daha sonra nispet sorunu detaylıca ele alınmıştır. Çalışmanın devam eden kısmında ise el-Câhız’ın risâlesine aldığı vatan özlemi konulu edebi ürünler bir tasnife tabi tutulmuş ve her başlık altında en önemli parçalar aktarılmıştır. Risâlenin içerisindeki edebi ürünler dağınık bir vaziyette ve çok sayıda olduğundan dolayı, çalışmanın amacını aşmayacak bir kategorizasyona başvurulacak ve okuyucu vatan özlemi temalı bir edebi seçkiyle buluşturulacaktır. Söz konusu kategoriler ayetler, Peygamberlerle ilgili rivayetler, meseller, diğer milletlere ait sözler, filozof ve bilgelere ait sözler, Araplara ait sözler, müellifin kendisine ait sözler ve şiirler başlıklarından oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap edebiyatı, el-Câhız, el-Hanîn ile’l-Evtân, vatan özlemi, risâle

Kaynakça

• Ahmed, G. el-Hâcc. (1975). Mahtûta uhrâ fi’l-Mevsıl li risâleti’l-Hanîn ile’l-evtân. el-Mevrid, 2, 263-264.
• Avcı, C. (2009). Sugūr. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 37, ss. 473-474). TDV Yayınları.
• Behnâm, H. Ş. (2017). Rıhle mea’t-turâsi’l-Arabî. Al Manhal.
• Brockelmann, C. (1977). Târîhu’l-edebi’l-Arabî (5. bs, C. 3). Dâru’l-Maârif.
• el-Atıyye, H. (Ed.). (1987). Kitâbu’l hanîn ile’l-evtân. el-Mevrid, 16(1), 129-174.
• el-Câhız, E. O. (1424). El-Hayevân (2. bs, C. 3). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-Câhız, E. O. (1964). Resâ’ilu’l-Câhız (C. 1). Mektebetu’l-Hânecî.
• el-Câhız, E. O. (2018). El-Beyân ve’t-tebyîn (1. bs, C. 2). Dâru İbnu’l-Cevzî.
• el-Cebûrî, Y. V. (2007). el-Hanîn ve’l-gurbet fi’ş-şi’ri’l-Arabî: El-hanîn ile’l-evtân (1. bs). Dâru Mecdelâvî.
• el-Çelebî, D. (1927). Mahtûtâtu’l-Mevsıl. Matbaatu’l-Furât.
• el-Hamevî, Y. (1993). Mu’cemu’l-udebâ (1. bs, C. 5). Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• el-İsfahânî, er-R. (1420). Muhâdarâtu’l-udebâ (1. bs, C. 2). Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam.
• el-Meydânî, A. b. M. (t.y.). Mecmau’l-emsâl (1-2). Dâru’l-Marife.
• el-Fîrûzâbâdî. (2005). El-Kâmûsu’l-muhît (8. bs). Müessesetü’r-Risâle.
• es-Sendûbî, H. (1931). Edebu’l-Câhız (1. bs). el-Matba’atü’r-Rahmâniyye.
• İbn Dureyd. (1987). Cemheretu’l-luga (1. bs, C. 1). Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn.
• İbn Mesûd, G. b. A. (1995). Dîvânu Zirrumme (1. bs). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Kraus, P., & el-Hâcirî, T. (Ed.). (1943). Mecmû’u resâ’ili’l-Câhız. Matbaatu Lecneti’t-Te’lif ve’t-Terceme ve’n-Neşr.
• Kur’an-ı Kerim Meâli (H. Altuntaş & İ. Paçacı, Çev.). (2009). Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Pellat, C. (1984). Nouvel Essai d’inventaire de l’œuvre Ğāḥiẓienne. Arabica, 31(2), 117-164.
• Şeşen, R. (1970). Câhiz’ın Eserleri Hakkında Bâzı Yeni Malzemeler. Tarih Enstitüsü Dergisi, 1.
• Şeşen, R. (1993). Câhiz. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 7, ss. 20-24). TDV Yayınları.
• Şeşen, R. (2011). Câhiz’in Eserlerinin İstanbul Kütüphanelerindeki Yazma Nüshaları ve Bunlar Hakkında Bazı Yeni Malzemeler. Şarkiyat Mecmuası, 6, 113-134.