Devlet Tiyatrosu ve Habitus: Pıerre Bourdıeu Sosyolojisi Kapsamında Devlet Tiyatrosu Repertuvarındaki Çeviri Oyunlara Bakış

Yıl 2023, Sayı: 37, 469 - 484, 21.12.2023

Melda Enginsu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1397122

Öz

Bu çalışmada Pierre Bourdieu’nün sosyolojisi bağlamında tiyatro çevirisinin kültürel eyleyiciliği, Devlet Tiyatrosunun sahnelediği çeviri oyunların dil çeşitliliği ve kanon ile çağdaş eserlerin temalarına göre ele alınacaktır. Tiyatro çevirisi sadece Türkiye'de değil, küresel akademide de ihmal edilen bir alan olduğu için hem tiyatronun hem de çeviribilimin disiplinler arası yönlerinden yararlanmak daha fazla veri derlemek açısından önemlidir. Özellikle tiyatro çevirisi, tiyatro metni ve çeviri eleştirisinden çok daha fazlasını ele alan bir araştırma alanı olduğundan, tiyatronun disiplinler arası biçimini ve çeviriyi bir sanat eseri olarak ortaya çıkarmaktadır. Bu bağlamda Bourdieu’nün çalışma kapsamında ayrı başlıklar altında kuramsal çerçevede ele alınan alan, habitus ve sermaye kavramlarının oluşturduğu kuramsal çerçeve, çeviri tiyatro oyunlarının mümkün kıldığı kültürel eyleyicilik rolünü ve tiyatro alanında yarattığı habitusu incelemeye imkân tanımaktadır. 1949 yılında resmi olarak kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devlet Tiyatrolarının çeviri oyunlar ile oluşturduğu habitus, kuruluşu itibariyle üstlendiği tiyatro kültürü oluşturma, tiyatroya seyirci yetiştirme ve kültürel sınıf bilinci oluşturma görevleriyle şekillendirilmiştir. Bu bağlamda çalışmada kurulduğu tarihten günümüze değin repertuvarında çeşitli dillerden ve çeşitli temalarla çeviri oyun barındıran Devlet Tiyatrolarının, 2000 ile 2020 yılları arasında İstanbul Devlet Tiyatrosunda sahnelediği çeviri oyunların dil ve temalarına bağlı kültürel izdüşümü ile seyircilerin yeni ve güncel olan oyunlarla buluşturma misyonunun ne denli devam ettirildiği ortaya koyulacaktır.

Anahtar Kelimeler

tiyatro çevirisi, Pierre Bourdieu, Devlet Tiyatrosu, çeviri oyunlar, habitus

Kaynakça

• Arı, S. (2014). Çeviri Sosyolojisi. İstanbul: Aylak Adam.
• Boal, A. (2014). Ezilenlerin Tiyatrosu. Necdet Hasgül (çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bourdieu, P. (1993). “The Market of Symbolic Goods”. The Field of Cultural Production: Essays on Art and Literature. Randal Johnson (ed). New York: Colombia University Press. Pp. 112-141.
• Bourdieu, P. (2015). Pratik Nedenler: Eylem Kuramı Üzerine. Hülya Uğur Tanrıöver (çev.). İstanbul: Hil Yayın.
• Bourdieu, P. & Wacquant, L. (2021). Düşünümsel Sosyolojiye Davet. Nazlı Ökten (çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bourdieu, P. (2015). Devlet Üzerine. Aslı Sümer (çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bourdieu, P. (1986). “The Forms of Capital”. Handbook of Theory and Sociology of Education. Ricardson, J. (ed.). Westport: Greenwood. Pp.241-258.
• Bourdieu, P. (1976), "Systems of Education and Systems of Thought", R. Dale, M. MacDon¬ ald & G. Esland (Ed.), Schooling and Capitalism. Londra: Routledge and Kegan Paul.
• Bourdieu, P. (1977). Outline of a Theory of Practice, (R. Nice, Trans.). Cambridge: Cambridge University Press.
• Bourdieu, P. (2016). Seçilmiş Metinler. Levent Ünsaldı (çev). Ankara: Heretik.
• Bourdieu, P. (1984). Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. Richard Nice (çev). Cambridge: Harvard University Press.
• Chesterman, A. (2006). “Questions in the Sociology of Translation”. J. F. Duarte, A. A. Rosa, T. Seruya (trans). Translation Studies at the Interface of Disciplines, Amsterdam: Benjamins, s.11-12.
• Çapan, C. (2008). Değişen Tiyatro. İstanbul: Mitos Boyut.
• Demirel, E. B. (2014). “Çevirinin Bourdieu Sosyolojisiyle Yapılanan Yüzü, Çeviri Sosyolojisi”. Pierre Bourdieu. Cogito Dergisi, S: 76, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 402-416.
• Even-Zohar, I. (2002). “The Making of Culture Repertoire and the Role of Transfer”. Translations: (Re)shaping of Literature and Culture. Saliha Paker (Yay. Haz.). İstanbul: Boğaziçi University Press. pp.166-174.
• Göker, E. (2010). “Ekonomik İndirgemeci mi Dediniz?” Ocak ve Zanaat. Çeğin, G., Göker, E., Arlı, A., Tatlıcan, Ü. (der.). İstanbul: İletişim Yayınları, 277-302.
• Hanna, S. (2016). Bourdieu in Translation Studies: The Socio-Cultural Dynamics of Shakespeare Translation in Egypt. New York: Routledge.
• Jourdain, A. & Naulin, S. (2016/2020). Pierre Bourdieu’nün Kuramı ve Sosyolojik Kullanımları. Öykü Elitez (çev.). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Knöbl, H., J., W. (2019). “Yapısalcılık ve Pratiğin Kuramı Arasında: Pierre Bourdieu’nün Kültür Sosyolojisi”. Pierre Bourdieu’nün Mirası. S. Simon, B. S. Turner (eds). A. Kadir Gülen (çev). Ankara: Siyasal Kitap.
• Lefevere, A. (1998). “Translation Practice(s) and the Circulation of Cultural Capital: Some Aeneids in English”. Constructing Cultures: Essays on Literary Translation. Susan Bassnett & Andre Lefevere (eds.). Clevedon and Philadelphia: Multilingual Matters. pp. 41-56.
• Lefevere, A. Bassnett. S. (1998), Constructing Cultures: Essays On Literary Translation. Clevedon: Multilingual Matters.
• Simeoni, D. (1998). The Pivotal Status of the Translator’s Habitus. Target, 10 (1), pp. 1-39.
• Pavis, P. (1999). Sahneleme: Kültürler Kavşağında Tiyatro. Sibel Kamber (çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Pekman, Y. (2002). Çağdaş Tiyatromuzda Geleneksellik. İstanbul: Mitos Boyut.
• Petrikas, M. (2019). “Bourdieusian Concepts and the Field of Theatre Criticism”. Nordic Theatre Studies. Vol. 31, No. 1. pp. 38-57.
• Sanlı, S. (1988). “Tiyatroda Çevirinin Payı”. Metis Çeviri Dergisi. Sayı 2, Kış. s. 89-94.
• Shevtsova, M. (2002). Appropriating Pierre Bourdieu’s Champ and Habitus for a Sociology of Stage Productions”. Contemporary Theatre Review. No. 12:3, pp. 35-66.
• Zurbach, C. (2009). “The Theatre Translator As A Cultural Agent: A Case Study” Agents Of Translation. Milton, J., Bandia, P. (eds.). Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins Publishing Company. s. 279-300.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2002 https://teftis.ktb.gov.tr/TR-264533/devlet-tiyatrolari-gorev-ve-calisma-yonergesi.html
• Devlet Tiyatroları https://www.devtiyatro.gov.tr/DevletTiyatro/tr/Basdramaturgluk/9000