Toplum dilbilim penceresinden frankofoninin Tunus’taki durumu ve yerel dile etkisi

Yıl 2023, Sayı: 37, 107 - 130, 21.12.2023

Eyüp Acar

https://doi.org/10.29000/rumelide.1405716

Öz

Resmî dili Arapça olan Tunus, büyük bir dil zenginliği yanında büyük bir dil karmaşasına sahiptir. Bu durumun temelinde tarihi, siyasi, coğrafi, kültürel, ideolojik, politik birçok sebep yer almaktadır. Ülkenin tarihine bakıldığında birçok medeniyetin hȃkimiyet alanı olduğu görülebilir. Fenike, Kartaca, Roma, Bizans, Arap, İspanyol, Türk, İtalyan, Fransız bunlardan bazılarıdır. İslam inancının coğrafyaya hȃkim olması ile birlikte Araplaşan Tunus, 16. yy. sonunda Osmanlı hȃkimiyetine girmiştir. Üç asırdan fazla bir zaman devam eden Osmanlı hâkimiyeti döneminde ülkenin ana dili olan Tunus Arapçası ve ilim dili olan Klasik Arapça zarar görmemiş bilakis İslam’ın dili olması sebebiyle sahiplenilmiştir. 19. yy’ın ikinci yarısı itibariyle Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durum ve beraberindeki zorluklar Fransa’nın ülkede hȃkimiyet kurmasına neden olmuştur. Fransız hȃkimiyetinin ilk günlerinden itibaren Tunus insanına bir program dȃhilinde dayatılan Fransız dili, kendi dilinden uzaklaşıp kendine ait olmayan bir dili kullanan, benimseyen hatta özümseyen nesillerin yetişmesine sebebiyet vermiştir. Bu çalışmanın amacı Fransız idaresinin başladığı 1881 yılından bugüne geride kalan 142 yıllık zaman zarfı içerisinde Fransızcanın ülkedeki serüvenine bakıp bugünkü durumunu ortaya koymak ve nihayetinde yerel dile bulaşma seviyesini anlamaktır. Bütün bu çalışmaları yapabilmek sadece dilbilgisel yaklaşımlarla mümkün olamayacağı için olaylara ve olgulara toplum dilbilim penceresinden bakılmaya çalışılmıştır. Konuyu anlaşılır kılmak, frankofoninin ortaya çıkışını ve bugünkü durumunu gösterebilmek, elde edilen bulgularla sosyal olguyu daha iyi ifade edebilmek için makalede nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Söz konusu sosyal olgunun Tunus Arapçası üzerindeki etkisi sayısal olmayan veri tabloları ile gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kolonyalizm, Dil, Fransızca, Frankofoni, Tunus Arapçası

Kaynakça

• Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil. TDK.
• Aouina, H. (2013). Globalisation and language policy in tunisia: shifts in domains of use and linguistic attitudes. Linguistics Department, School of Humanities, Languages and Social Sciences, University of West of England.
• Aydın, T. (2013). Sömürgecilik ve Dil: Batı sömürgesinin Arap diline yaklaşımına dil-kimlik ilişkisi penceresinden bakış. Mukaddime, Sayı 7, ss 47-68.
• Bel’Kiry Najeh, L. (2021). A historical account of linguistic imperialism and educational policy in Tunisia: from the independence to the ‘jasmine revolution. Indonesian Tesol Journal, 3(1), 32-45
• Baccouche, T. (2000). Etudes linguistiques et développement, correspondances. Institut de Recherche sur le Maghreb Contemporaim (IRMC), N°62. 12-14.
• Bouzzemmi A. (2005). Linguistic situation in Tunisia: French and Arabic code switching. İnterlinguistica, 16(1), pp 217-223.
• Crystal, D. (2003). English as a Global Language. Cambridge University Press.
• Damnati, A. & Harida, A. (2020). السياسة االستعمارية الفرنسية في كل من تونس 1881- 1930-م و المغرب 1912-1930م (دراسة مقارنة)، جامعة 8 ماي 1945، قألمة..
• Ferro, M. (2002). Sömürgecilik Tarihi. İmge Kitabevi.
• Gökgöz, T. (2018). Bağımsızlık Sonrası Cezayir’de Edebi ve Kültürel Çevre (1962-2016). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Gökgöz, T. (2019). Fransız sömürgesi döneminde Tunus Zeytûne Üniversitesi ile Tunus gazetelerinin Cezayir kültürel yaşamı üzerindeki rolü. Nüsha (48), s. 181-202.
• Guellouz, M. (2016). The construction of “Tunisianity” through sociolinguistic practices from the Tunisian independence to 2016. Journal of Arabic and Islamic Studies 16.
• Kammoun, R. (2020). La place du français dans le plurilinguisme en Tunisie. dans Blanchet/ TalebIbrahimi, 21-44.
• Kaplan, M. (1993). Kültür ve Dil. Dergâh Yayınları.
• Karaağaç, G. (2002). Dil Tarih ve İnsan. Akçağ Yayınları.
• La Francophonie, (2022). La langue Française dans le monde 2022. Organisation İnternationale De La Francophonie, GPS.
• Loomba, A. (2000). Kolonyalizm Postkolonyalizm. Ayrıntı Yayınları.
• Mzoughi, İ. (2015). Intégration des emprunts lexicaux au Français en Arabe dialectal Tunisien. Université de Cergy.
• Öztürk, A. (2017). Modern dil teorileri ve toplumsal dizayn (politik dil sosyolojisine giriş). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Sayı 6, ss. 11-31.
• Phillipson, R. (1992). Linguistic İmperialism. Oxford: Oxford University Press.
• Romaine, S. (1995), Bilingualism. Blackwell publishers.
• Saussure, F. (1998). Genel Dilbilim Dersleri. (Çev: B. Vardar). Multilingual.
• Stiti, M. (2008). Tunus’un Fransızlar tarafından işgali Karşısında Osmanlı Siyaseti (1878-1888). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Stephen, H. (2002). Empire: A Very Short İntroduction. Oxford: Oxford UP, Print.
• Süverdem, F. B. & Ertek, B. (2020). İki dillilik ve iki kültürlülük: göç, kimlik ve aidiyet. The Journal of International Lingual Social and Educational Sciences, 6(2), 183-207.
• Touati, Z. (2011). Le statut et la place du français dans l'enseignement et la société en Tunisie, Presses Universitaires de Rouen et du Havre (PURH, Plurilinguisme, Politique linguistique et Education, pp.465-473.
• Vardar, B. (2001). Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri. TDK.
• Wright, S. (2004). Language Policy and Language Planning From Nationalism to Globalisation. Palgrave Macmillan.
• Abde’l-mevla, M. R. (2018, 11 Aralık). الفرنسية في تونس: غنيمة حرب أم تركة ثقيلة؟
• https://assafirarabi.com/ar/23242/2018/11/16/ الفرنسية في تونس غنيمة حرب أم تركة ثقيلة
• El Mekki E. (2018, 8 Ağustos). الفرنكفونيون في تونس..."أيتام فرنسا؟
• https://ultratunisia.ultrasawt.com/أمل-المكّي/مجتمع/تحقیقات/22- الفرنكفونيون في تونس..."أيتام فرنسا؟
• Güncel Türkçe Sözlük. Sömürgecilik. Sozluk.gov.tr. Erişim tarihi 20 Temmuz 2023, http://sozluk.gov.tr
• Jurisite. Constitution_2014. https://www.jurisitetunisie.com/tunisie/codes/Constitution_2014
• /Constitution_2014_Fr_JurisiteTunisie.pdf
• La Francophonie. https://www.francophonie.org/la-francophonie-en-bref-754
• Maʿmerî, H. (2020, 9 Eylül). اللغة الفرنسية في تونس اختيار أم تركة أم حتمية تاريخية؟.
• https://www.independentarabia.com/node/138416/ اللغة الفرنسية في تونس اختيار أم تركة أم حتمية تاريخية؟.
• Mesʿûd, F. (2021, 29 Eylül). إستبعاد اللغة الفرنسية شرط تفكيك الروابط اللامادية مع فرنسا
• https://www.lesemeurs.com/Article.aspx?ID=11450/
• Midou. (2020, 12 Nisan). أَلَمْ يَحِنْ الوقتُ لتركيز نظامنا التربوي على اللغة الإنجليزية؟
• https://barchanews.net/2020/04/12/ أَلَمْ يَحِنْ الوقتُ لتركيز نظامنا ال
• https://francophonie.org/sites/default/files/2023-03/Rapport-La-langue-francaise-dans-le-monde_VF-2022.pdf
• https://sommet-francophonie.challenges.fr/wpcontent/uploads/sites/20/2018/11/DISCOURS-BOURGUIBA.