Aka Gündüz’ün O Bir Devirdi Piyesinin Kurgusal Açıdan İncelenmesi

Yıl 2023, Sayı: 37, 485 - 494, 21.12.2023

Tolga Alver

https://doi.org/10.29000/rumelide.1405763

Öz

Erken Cumhuriyet Dönemi yazarları arasında yer alan Aka Gündüz, roman ve hikâyelerinin yanında dönemin konjonktörüne uygun piyesler de kaleme almıştır. Mavi Yıldırım, Beyaz Kahraman, Köy Muallimi gibi piyesleri yazan Aka Gündüz’ün önemli piyeslerinden birisi de 1938 yılında kaleme aldığı O Bir Devirdi piyesidir. Piyeste Cumhuriyet aydını olan emekli bir başöğretmenin Kurtuluş Savaşı esnasında yaşadığı olaylar anlatılır. Eser, yazar tarafından Cumhuriyet’in on beşinci yıl dönümü için yazılmış ve bu doğrultuda Cumhuriyet Halk Partisi tarafından bastırılmıştır. O Bir Devirdi piyesi bir giriş, dört perde ve dokuz tablodan oluşmaktadır. Eseri diğer dönem piyeslerinden ayıran unsur ise iç içe üç kurgudan oluşmasıdır. İlk kurgu başöğretmenin köy halkına yaptığı konuşma ile başlar. Ardından kendisine sorulan sorular üzerine esas kurguya dönülür. İkinci kurgu esas olayların anlatıldığı Kurtuluş Savaşı zamanlarıdır. Öğretmenin dönemin müftüsü ile yapmış olduğu mücadeleler okura aktarılır. Üçüncü kurgu ise ikinci kurgunun içerisine sıkıştırılmış bir tiyatro oyunudur. Oyun içinde oyun içeren üçüncü kurgu dönem piyeslerinde pek de görülmeyen bir alt kurmacayı okuyucuya sunar. Diğer taraftan Millî Mücadele dönemini kapsayan ikinci kurgu ve o kurgunun içerisine yerleştirilmiş üçüncü kurgu, dönemin yaşanmış bir olayından esinlenilmiştir. Taha Toros Arşivi’nden aktarılan bir gazete haberindeki olay yazar tarafından kurmaca bir metne dönüştürülmüştür. O Bir Devirdi piyesi hem üç ayrı kurgudan oluşması hem de gerçek bir olayın kurmacaya uyarlanması açısından dikkat çeken bir metindir. Bu çalışmada söz konusu piyes, kurgu açısından analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

kurgu, piyes, olay, Millî mücadele

Kaynakça

• Algan, H. (2011). Halkevlerinde inkılâp temsilleri (1932-1951). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü.
• And, M. (2014). Başlangıcından 1983’e Türk tiyatro tarihi. İletişim Yayınları.
• Ardalı Büyükarman, D. (2007). Türk tiyatro edebiyatında vatan kavramı. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Bakır, S. (2020). Orhan Kemalʹin hikâyeciliği: kurgu, teknik ve anlatım. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4(3), 402-430.
• Banarlı, N. S. (1998). Resimli Türk edebiyatı tarihi 2. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
• Baysal, E. (2022). Namık Kemal’in piyeslerinde kurgu, anlatıcı ve anlatım teknikleri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bartın Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Çıkla, S. (2002). Romanda kurmaca ve gerçeklik. Hece, 65/66/67, 111-129.
• Demir, A. (2009). Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’nda mekânın/mekân tasvirlerinin başlıca işlevleri. International Journal of Central Asian Studies, 13, 195-216.
• Erol, E. (2012) Cumhuriyet’in ilk yıllarında yazılan tiyatro eserlerinde Atatürk ve Atatürkçülük. Turkish Studies, 7(3), 1201-1213.
• Gündüz, A. (1938). O Bir Devirdi. Recep Ulusoğlu Basımevi.
• Güneş, M. (2009). Aka Gündüz’ün roman, hikâye ve tiyatrolarında sosyal meseleler (1909-1958). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Karadağ, N. (1989). Halkevleri oyun dağarcığı (1932-1951). Erdem, 5(13), 81-122.
• Oktay, M. (2008). Aka Gündüz’ün hayatı, sanatı ve eserleri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Okur, M. (2018). Halkevlerinin kültür faaliyetlerinde edebî metinlerin rolü. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 11(24), 385-398.
• Süphandağı, İ. (2020). Kurmacanın gerçekliği: Bir Adam Yaratmak Tiyatrosu’nda kurgu meselesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(3), 2923-2941.
• Sütçü, Ö. Y. (2020). Edebiyat, kurmaca ve gerçeklik. Beytulhikme, 3, 843-870.
• Şen, S. (1999). Atatürk, cumhuriyet ve tiyatro. Sanat Dergisi, 1, 23-30.
• Ulusoy Tunçel, A. (2013). Tiyatro eserlerinde oyun kişisi olarak “Atatürk”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 13(1), 105-149.
• Yurt, G. ve Coşkun, S. (2016). Cumhuriyet dönemi (1923-1950) tiyatro oyunlarında vatan meselesi bağlamında kadın. International Journal of Social Science, 47, 443-457.