Yunus Emre’de İnisiyatik Yolculuk: Üç Âlem Tasavvuru

Yıl 2023, Sayı: 37, 533 - 553, 21.12.2023

Suzan Orçan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1405766

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma Yunus Emre’nin şiirlerini üç âlem tasavvuru çerçevesinde çözümlemeyi amaç edinmektedir. Mitolojiden, eski destanlara ve masallara uzanan bir kapsayıcılıkla kullanımları tespit edilen üç âlem tasavvuru; yer altı, yeryüzü, gökyüzü bir başka ifadeyle cehennem, araf ve cennet şeklinde tasnif edilir. Dikey eksenli bir âlem tasavvurunu barındıran bu kozmik anlayış; inme, çıkma, yükselme şemasına sahiptir. İnisiyasyonun temel dinamiğini oluşturan bu şema, dikey yolculuk olarak nitelenmektedir. Evrensel bir sembolizme sahip olan bu tasavvurun izleklerini folklorda da edebî gelenekte de tespit etmek mümkündür. Böylesi geniş bir alana uzanan bu izleğin kendi içerisinde sahip olduğu bir çözümlemesi ve anlam ağı mevcuttur. Anlatı geleneğinde dışsal bir tezahür, fantastik bir yolculuk örneği sunan bu tasavvur, Yunus Emre’nin evreninde içsel yolculuğun, manevi tekâmül süreçlerinin merhalelerine dönüşmektedir. Dış gerçekliği, iç dünyanın bilinç düzeylerine aktaran, bilincin çeşitli seviyeleri arasındaki iniş çıkışları somut bir anlatım ve görsel tasvirlerle aktaran Yunus Emre, dış âlem-iç âlem denkliği ortaya koymaktadır. Bu manada Yunus Emre, tüm bu âlemler arasında geçişi temin edebilen bir eksen olarak, destansı bir kahramana dönüşmektedir. Bunun da ötesinde başlangıçtaki birliğe eriştiği için ölümsüzlüğü elde etmekte ve merkezde konumlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

inisiyasyon, yer altı, yeryüzü, gökyüzü, manevi yükseliş

Kaynakça

• Andersen, Hans Christian ( 2009). The Complete Fairy Tales. London: Wordsworth Editions.
• Alangu, Tahir (1961). Billur Köşk Masalları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Alighieri, Dante (2020a). İlahi Komedya Cehennem. ( Çev. F. Timur) 12. Basım. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Alighieri, Dante (2020b). İlahi Komedya Araf. (Çev. F. Timur) 10. Basım. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Alighieri, Dante (2020c). İlahi Komedya Cennet. (Çev. F. Timur) 9. Basım. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Armstrong, Karen (2013). “İman ve Modernlik”, Geleneğe İhanet Modernitenin Manevi Krizine Dair Makaleler. (Haz. H. Oldmeadow, çev. T. Uluç) İstanbul: İnsan Yayınları, ss. 105-121.
• Arslan, Mustafa (TY). “Türk Destanlarında Evren Tasarımı”, file:///C:/Users/User/Desktop/%C3%9C%C3%87%20ALEM%20TASAVVURU/arslan_evren_tasarimi.pdf, ss. 1-11.
• Bayat, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi 1, 2. Basım, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Boratav, Pertev Naili (2009). Az Gittik Uz Gittik, 5. Basım. Ankara: İmge Yayınları.
• Borella, Jean (2016). Dinsel Simgeciliğin Bunalımı. (Çev. L. F. Topaçoğlu) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Bütüner, Şahin (2020). Masal ve Mitoloji: Türk Masallarında Kültlerin Çözümlenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Coomaraswamy, Ananda K. (2007), Figures of Speech or Figures of Thought?, The Traditional View of Art, Second Edition, World Wisdom: Canada.
• Çelepi, Mehmet Surur (2016). “Türk Mistisizm Geleneğinde Yunus Emre’nin Sırra Ermesi”, Sosyal Ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt 17, Sayı 38. Ankara, ss. 111-134.
• Çobanoğlu, Özkul (2001). “Türk Mitolojisi”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Cilt 1, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, ss. 5-86.
• Çobanoğlu, Özkul (2001). “Türk Destanları”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Cilt 1, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, ss. 86-480.
• Çobanoğlu, Özkul (2007). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eliade, Mircea (1992). İmgeler Simgeler. (Çev. M. A. Kılıçbay) Ankara: Gece Yayınları.
• Eliade, Mircea (1993). Mitlerin Özellikleri. (Çev. S. Rifat) İstanbul: Simavi Yayınları.
• Eliade, Mircea (2002). Babil Simyası ve Kozmolojisi. (Çev. M. E. Özcan) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, Mircea (2015 a). Dinler Tarihine Giriş, 2. Basım. (Çev. L. A. Özcan) İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Eliade, Mircea (2015 b). Doğuş ve Yeniden Doğuş İnsan Kültürlerinde Erginlenmenin Dinî Anlamları. (Çev. F. Aydın) Ankara: Kabalcı Yayıncılık.
• Eliade, Mircea (2017). Mitler, Rüyalar ve Gizemler. (Çev. C. Soydemir) Ankara: Doğu Batı yayınları.
• Eliade, Mircea (2019). Kutsal ve Kutsal-Dışı Dinin Doğası. (Çev. A. Berktay) 2. Basım. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Eliade, Mircea (2022). İnisiyasyon, Ayinler, Gizli Cemiyetler. (Çev. A. Meral) Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Erbay, Nazire & Özbek, Eren (2013). “Mistik ve Metafizik Bağlamda Bir Yolculuk Üçlemesi: ‘Hüsn-ü Aşk - Hacının Yolu – Simyacı’ ”, Turkish Studies - Volume 8/1, Ankara, p. 1355-1374.
• Guénon, René (1991). Doğu ve Batı. (Çev. F. Arslan) Ankara: Akçağ Yayınları.
• Guénon, René (2010). İnisiyasyona Toplu Bakışlar I-II. (Çev. M. Kanık) Ankara: Hece Yayınları.
• Guénon, René (2012). Büyük Üçlü. (Çev. V. Sezigen) 2. Baskı, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Guenon, Rene (2013). Varlığın Mertebeleri. (Çev. V. Yalsızuçanlar) İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Guénon, René (2014). Dante ve Orta Çağ’da Dinî Sembolizm. (Çev. İ. Taşpınar) 3. Baskı, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Guénon, René (2016). İslam Maneviyatı ve Taoculuğa Toplu Bakış. (çev. M. Kanık) İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Baskı.
• Guénon, René (2017). Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi. (Çev. F. Topaçoğlu) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Guénon, René (2022). Mukaddes İlmin Sembolleri (Çev. F. Karaküçük) İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Günay, Umay (1975). Elazığ Masalları (İnceleme), Basılmış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• İbrayev, Şakir (1998). Destanın Yapısı. (Aktaran: A. A. Çınar) Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• İncil (2023). Tekvin 2, 2. ve 3. Bap. (https://www.bible.com/tr/bible/2028/GEN.2.KMEYA). Erişim Tarihi 26.11.2023.
• Kılıç, Mahmut Erol (2017). Hermesler Hermesi, İslam Kaynakları Işığında Hermes ve Hermetik Düşünce. İstanbul: Sufi Kitap.
• Kur’an-ı Kerim Meâli (2016). Haz. H. Karaman ve M. Çağrıcı, İ. K. Dönmez, S. Gümüş, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Lings, Martin (1995), “Geleneğin Işığında Günümüzün Dünyası”, Kutsalın Peşinde Geleneğin Işığında Modern Dünya. (Ed. S. H. Nasr, K. O’Brien) (Çev. S. E. Gündüz) İstanbul: İnsan Yayınları, ss. 233-245.
• Lings, Martin (2007). Tasavvuf Nedir? (Çev. V. Sezigen) İstanbul: Vural Yayıncılık.
• Milton, John (2006). Kayıp Cennet. (Çev. E. Günsel)İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Nasr, Seyyid Hüseyin (1988). İnsan ve Tabiat (Çev. Nabi Avcı) 2. Baskı, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Orçan, Suzan (2011). Türk Masallarında Renk İmgesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Orçan, Suzan (2015). “Ölüp-Dirilme Metaforunun Mitolojik Kökeni ve Bunun Göstergesel Sunumu Olarak Kara-Ak Renkleri”, Dört Kıtada Folklorun İzinde: Prof. Dr. Özkul Çobanoğlu Armağanı, Ankara: Hâkim Yayıncılık.
• Orçan, Suzan (2022). “Yunus Emre’de Korku, Sevgi ve Bilgi Cihetleri”, İslami Araştırmalar Dergisi, 33(1), ss. 133-154.
• Orçan, Suzan (2023). Geleneksel Edebiyat Teorisi ve Yunus Emre. Ankara: Hece Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1994). Türk Mitolojisi II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Pallis, Marco (2007). Yol ve Dağ. (Çev. C. Erengil) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Raine, Kathleen (2016). “Dikey Boyut”, Her İnsan Bir Sanatçıdır. (Hazırlayan B. Keeble, Çev. T. Uluç) İstanbul: İnsan Yayınları. ss. 241- 265.
• Reichl, Karl (2017). Türk Boylarının Destanları. (Çev. M. Ekici) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim ve Ali Duymaz (2002). İslamiyet Öncesi Türk Destanları. Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Salt, Alparslan (2006). Neo-spiritüalist Yaklaşımlarla Ezoterik Bilgilerin Işığında Semboller. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları.
• Schwarz, Fernand (2019). Kadim Bilgeliğin Yeniden Keşfi. (çev. A. M. Aslan) 3. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Sümer, Necati (2021). “Kahramanın Yolculuğu Miti Çerçevesinde Mantıku’t -Tayr Adlı Eserde Hakikat Arayışı”, Journal of Analytic Divinity International Refereed Journal, 5 (2): ss-pp 31-48, Ankara.
• Tatçı, Mustafa (2008 a). Yunus Emre Divanı İnceleme, Cilt 1, İstanbul: H Yayınları.
• Tatçı, Mustafa (2008 b). Yunus Emre Divanı Tenkitli Metin, Cilt 2, İstanbul: H Yayınları.
• Tevrat (2023), Yaratılış 2,3/Âdem ile Havva/İnsanın Günahı. https://turuz.com/storage/her_konu-2019-8/9081-Tevrat-Turkce-1609s.pdf. Erişim tarihi 24.11.2023.
• Tezel, Naki (1938). İstanbul Masalları. İstanbul: Burhaneddin Matbaası.
• Türkan, Kadriye (2008). Türk Dünyası Masal Geleneğinde Şamanistik Unsurlar. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Urgan, Mina (1986). İngiliz Edebiyatı Tarihi I. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Yavuz, Salih Sabri (2020). “Mi’rac’, TDV İslam Ansiklopedisi, 30. Cilt, Ankara: TDV Yayınları, ss. 132-135.
• Yıldırım, Dursun (2002). “Türk Kahramanlık Destanları”. İslamiyet Öncesi Türk Destanları. Hazırlayanlar: Saim Sakaoğlu; Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yıldız, Naciye Ata (2015). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar. Ankara: Akçağ Yayınları.