Türk saz (âşık) şiirinde nasihat

Yıl 2023, Sayı: 37, 569 - 597, 21.12.2023

Faruk Doğan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1405769

Cited By: 3

Öz

Türk halk edebiyatı, kaynağını halkın geçmiş deneyimleri ile gelecek hayallerinden alır. Halkın yaşam birikimini yansıtan edebî ürünler, bir taraftan sosyal, psikolojik ve dil bilimsel işlevleriyle diğer taraftan geçmiş dönemlerin kazanımlarını geleceğe taşımasıyla önemli araçlardır. Bu edebi geleneğin oluşturulması, zenginleştirilmesi, temsil edilmesi ve geleceğe aktarılması hususlarında önemli roller yüklenen âşıklar, yüzyılların deneyiminden süzülen birikimi kendi bilgi ve deneyimleriyle zenginleştirerek sözün ve sazın etkileyici gücüyle bize sunmuşlardır. Âşıklar, sözün ve sazın insan ruhu üzerindeki etkileyici ve geliştirici gücünden yararlanarak didaktik tür, biçim ve içeriklerle bazen doğrudan bazen dolaylı bir şekilde nasihat/öğüt temalı icralarla folklor ürünlerinin eğitme işlevini yerine getirmişlerdir. Bu çalışmada amaç, XVI. yüzyıldan XXI. yüzyıla kadar farklı özellik ve birikimleriyle geleneği şekillendiren saz şairlerinin şiirlerinde yer alan nasihat temalarını ortaya koymaktır. Âşıkların şiirlerinde doküman inceleme tekniği ve içerik analiz yöntemiyle tespit edilen başlıca nasihat konuları “Dinî ve Tasavvufî”, “Genel Ahlak”, “Bireysel ve Toplumsal Hayat” ile “Doğa ve Doğal Hayat” olmak üzere toplam 4 ana bölüm halinde sınıflandırılmıştır. Zengin örneklerle detaylandırılan bu dört bölümde toplumda bilge, yol gösterici ve kanaat önderi olarak kabul edilen âşıkların aşk, özlem, hasret, ölüm, yiğitlik, inanış, töre ve doğa gibi her türlü bireysel ve toplumsal soruna dair tespit ve çözümlerini halka sundukları elde edilen verilerle görülmüştür. Halkın eğitilmesinde ve terbiye edilmesinde önemli bir araç olarak görülen nasihat anlatım tutumunun, âşıklar tarafından şiirlerde doğrudan veya dolaylı olarak sıkça kullanıldığı içerik analizleriyle ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk saz şiiri, âşık, halk kültürü, nasihat, öğüt

Kaynakça

• Akyüz, Ç. (2010). Manas destanında alp kadın tipi. Mukaddime. S. 1.
• Arı, B. (2013). Adana âşıklık geleneğinde bir alevi âşık: Hacı Ali Şen’in şiirlerinde nasihat, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 68.
• Arısoy, M. S. (1985). Türk halk şiiri antolojisi. İstanbul: Bilgi. Yayınevi.
• Artun, E. (1996). Günümüzde Adana âşıklık geleneği ve âşık Feymânî. Adana: Adana Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları.
• Artun, E. (2011). Âşıklık geleneği ve âşık edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi.
• Artun, E. (2015). Anonim Türk halk edebiyatı nazmı. Adana: Karahan Kitabevi, 2. Baskı.
• Aslan, A. (2016). Âşık Şeref Taşlıova’nın şiirlerindeki değer eğitimi unsurlarının incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi). Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ağrı.
• Atalay, B. (1986). Dîvânu Lugati't-Türk dizini "indeks" lV. Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, H. (2019). Âşık Mevlüt Mertoğlu’nun şiirlerinde tema ve değerler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• Bakırcıoğlu, N. Z. (2007). Halk şiirimiz. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bars, M. E. (2020). Âşık kimdir. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, C.3, S.4.
• Başgöz, İ. (2014). İzahlı Türk halk şiiri antolojisi. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Batur, S. (2005). Halk şiiri – seçmeceler. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Birgören, H. (2018). Âşık Dertli divanı, Ankara: Birleşik Yayınları.
• Boratav, P. N. (1992). 100 soruda Türk halk edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Cirit, H. (2012). Vaaz, TDV İslam ansiklopedisi, C. 42.
• Çağrıcı, M. (2004). Merhamet, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 29, İstanbul.
• Çağrıcı, M. (2013). Ahlak. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 43, İstanbul. Çiftlikçi, R. (2000). Arapgirli halk şairi Fehmi Gür: hayatı- sanatı- bütün şiirleri I-II. Malatya Belediyesi Kültür Yayınları, Malatya.
• Çolak, A. S. (2014). Yetik Ozan, hayatı ve şiirlerinin tematik incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Kültür Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Demir, S. (1993). Afşinli Derdiçok. Ankara: Alıç Okul Yayınları Matbaacılık Tic. San. A.Ş.
• Doğan, F. (2023). Türk Saz (Âşık) şiirinde nasihat, (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Doğan, F. ve Azar, B. (2021). Âşık Veysel’in şiirlerinde nasihat. Journal of History School, 54
• Elçin, Ş. (2016). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 14. Baskı.
• Emiroğlu, S. (2010). Türkçe manzum nasihat-nâmelerin eğitim değeri üzerine bir inceleme. (Yayımlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Ercilasun, A. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Kaşgarlı Mahmud – Divanu Lugati’t-Türk. Ankara: TDK Yay.
• Ergun, S. N. (1938). Halk edebiyatı antolojisi. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Erkal, A. (2012). Âşık Sümmâni divanı, Ankara: Birleşik Yayınları.
• Esmez, A. (2018). Âşık Ensar Şahbazoğlu’nun hayatı ve sanatı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Ferâhidî, Halil b. Ahmet b. Amr b. Temîm (2004). Kitâbu´l-‘Ayn, (haz. Dâvûd Sellûm vd. ), Mektebetü Lübnan, Beyrut.
• Gabaın, A. V. (1988). Eski Türkçenin grameri (çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
• Gözaydın, N. (2013). Türk dili, Türk şiiri özel sayısı III, Halk şiiri, tıpkıbasım. Ankara: TDK Yay.
• Gözütok, Ş. (2011). Âşık İhsan Yavuzer’in şiirlerinde yer alan eğitsel unsurlar. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Güzel, A. (2015). Dinî-tasavvufi Türk edebiyatı el kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hüseyin H. (1978). Kul Ahmet. Ankara: Bil-Tek Yayınları, Çağ Matbaası.
• Kafkasyalı, A. (1998). Âşık Murat Çobanoğlu, hayatı-sanatı-eserleri, Ankara.
• Kasır H. A. (1984). Develili Seyrânî, İstanbul: Acar Matbaası.
• Kaya, D. (1994). Sivas’ta âşıklık geleneği ve âşık Ruhsati. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Kaya, D. (2011). Âşık Veysel. Ankara: Akçağ Yayınları, 2. Baskı.
• Kılıç, M. Z. (2012). Âşık Gamgüder (hayatı, sanatı, eserleri). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Kürkçüoğlu, S. ve Akbıyık, A. (2011). Şanlıurfalı saz ve söz ustası kısaslı âşık Sefai (Mehmet Acet). Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları, 1. Baskı.
• Makal, T. K. (1998). Karacaoğlan. İstanbul: Toker Yayınları Türk Klasikleri.
• Oğuz, Ö. vd. (2017). Türk halk edebiyatı el kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 14. Baskı. Oğuzcan, Ü. Y. (2001). Dostlar beni hatırlasın (Âşık Veysel-hayatı ve bütün şiirleri). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Okutan, S. (2016). Kâbusname’nin değerler eğitimi açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Özdemir, A. (2010). Âşık Ruhsatî. İstanbul: Sivas Platformu Yayınları.
• Özer Yürük, D. (2019). Âşık Murat Çobanoğlu’nun on birli hece ölçüsü ile yazılan şiirlerindeki değerler eğitimi unsurlarının incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ağrı.
• Parlak, E. (2019). Garip bülbül Neşet Ertaş, hayatı-sanatı-eserleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Anma ve Armağan Kitaplar Dizisi, 2. Cilt, Ankara.
• Sakaoğlu, S. (1987). Senin aşkınla: Kadirlili Âşık Halil Karabulut. Konya: Nur Matbaası.
• Sever, M. (2004). Türk halk şiiri. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• Taşkaya, M. (2002). Sevgi şehri Âşık Feymânî, Kadirli Belediyesi Yayını, Kadirli.
• Türk Dil Kurumu (t.y.) TDK Güncel Türkçe sözlük, Erişim Tarihi: 10.08.2023, https://sozluk.gov.tr/
• Topcu, A. (2013). Âşık tarzı şiir geleneği bağlamında Zikri Aliyar’ın şiir dünyası üzerine kuramsal incelemeler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Turinay, N. (2021). Safahat, Ankara: TBMM Yayınları.
• Uludağ, S. (1996). Firaset, TDV İslam ansiklopedisi, C. 13, Ankara.
• Yılar, Ömer (2007). Halk bilimi ve Eğitim. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. İstanbul: Seçkin Yayınları, 12. Baskı. Yorgancı, O. (2013). Dadaloğlu. İstanbul: Anonim Yayıncılık.