Edebiyat-araba ilişkisine dair kavramsal bir çerçeve

Yıl 2023, Sayı: 37, 495 - 513, 21.12.2023

Şaziye Durukan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1406051

Öz

İnsan hayatında taşıma ve nakliye aracı olarak araba büyük bir öneme sahiptir. Arabanın taşıdığı bu önemi daha iyi kavrayabilmek için arabanın insan hayatındaki var oluş sürecini çok iyi takip etmek ve kavramak gerekir. Tekerleğin icadına kadar bir ulaşım ve nakliye aracı olarak kullanılan hayvanlar başta olmak üzere söz konusu icattan sonraki süreçte arabanın nasıl bir gelişim gösterdiği önemlidir. Bu bağlamda çalışmamızda at, eşek, deve, bisiklet, motosiklet, otomobil, sandal, kayık, vapur, tren, tramvay, uçak vs. eşya veya insan taşımak için kullanılan bütün vasıtalar araba adı altında ele alınmış, tarihî ve edebî incelemeler bu arabalar çerçevesinde yapılmıştır. “Araba”nın kavramsal olarak incelendiği, tarihî gelişiminin ve edebi eserlerde kazandığı anlamların belirlenmeye çalışıldığı bu çalışmada nitel veri toplama yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada arabanın tarihi gelişimi Cumhuriyet dönemine kadar ele alınmış, edebî eserlerdeki kullanımı ise sözlü edebiyat döneminden başlanarak Tanzimat dönemi eserlerindeki kullanımıyla sınırlandırılmıştır. Arabanın sözlü dönemden itibaren taşıma ve nakliye aracı olmasının yanı sıra metaforik, sembolik anlamlar kazandığı, statü ve sosyo-ekonomik gösterge olarak algılandığı ve özellikle de Araba Sevdası ile birlikte araba ile sahibi arasında kimlik-benlik-araba bütünleşmesine varacak bir ilişkinin ortaya çıktığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kavram, araba, sosyal hayat, edebiyat, metin incelemesi

Kaynakça

• Afyoncu, E., Yılmaz, C. (2020). Osmanlı İstanbul’unda Otomobil. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• Akbulut, M. (2020). Türk Halk Edebiyatında Eşek. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı anabilim Dalı, Halk Bilimi Programı, Denizli.
• Alyılmaz, C. (2016). “Gobu”stan’ın Gizemi (“Kıpçaklar”a Giden Yol). Ankara: Bitlis Eren Üniversitesi.
• Arı F. (2017). Osmanlı Devleti’nde Havacılığın Doğuşu ve Tayyare Alımı İçin Yapılan İaneler (1911-1918). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Burdur.
• Aydın, T. (2000). Türk Kültüründe Manilerin Yeri İl İl Maniler ve Benim Manilerim.
• Baudrillard, J. (2004). Tüketim Toplumu, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bilgin, O. (1995). Türk Edebiyatında Rahşiyeler, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. (Hzl. Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Resim Matbaacılık.
• Bolat, B. (2012). Divan Şiirinde Eğlence Mekanları (kağıthane ve Sa’dâbâd). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Ankara.
• Büyük Lûgat ve Ansiklopedi (1990). C.1, Meydan Yayınevi: İstanbul.
• Çapar, O., Düzcü, L. (2022). Buharlı Gemi Çağında Osmanlı Gemi İsimleri Üzerinden Gelenekten Moderniteye Geçişi Okumak. Karadeniz Araştırmaları. XIX/76.
• Çepni, S. (2021). Proje, Tez ve Araştırma Makalelerinin Kavramsal ve Kuramsal Çerçevesi Nasıl Yapılandırılmalı?, Fen, Matematik, Girişimcilik ve Teknoloji Eğitimi Dergisi, 4(3).
• Çınar, A., A. (1995). Divanu Lügati’t Türk’te At Kültürü, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. (Hzl. Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Resim Matbaacılık.
• Dilçin, C. (?). Fuzulî’nin Nesîb Bölümü “Lugaz” Olan Bir Kasidesi
• Durkaya, H. (2020). Klasik Türk Şiirinde Osmanlı Eğlence Hayatının Bir Yansıması: Mehtabiyeler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 24, 173-194.
• Ekrem, R.M. (2016). Araba Sevdası, İstanbul: Ottoman Kum Saati Yayınları.
• Elçin, Ş. (1995). Türklerde Atın Armağan Olması, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. (Hzl. Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Resim Matbaacılık.
• Esin, E. (1995). Türk Sanatında At, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık, (Hzl. Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Resim Matbaacılık.
• Gökyay, O., Ş. (1976). Dede Korkut Hikâyeleri, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Gülersoy, Ç. (1993). Arabalar, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.1. Ankara: Kültür Bakanlığı/Tarih Vakfı Yayınları.
• Güneş, S. (2012). Türk toplumu ve Otomobil, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.25.
• İpşirli, M. (1991). Araba maddesi, İslam Ansiklopedisi, C.3, 242-243.
• Kamalov, A. (2002). Göçebe Uygur Kültürü, Türkler Ansiklopedisi. C.4, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Kaya, B. (2008). Divan Şiirinde At. Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Ankara.
• Narlı, M. (2002). Araba Sevdaları, Türkbilig, (4).
• Orhonlu C. (2011). Osmanlı Türkleri Devrinde İstanbul’da Kayıkçılık ve Kayık İşletmeciliği. Tarih Dergisi, 16 (21), 109-134.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür Tarihine Giriş I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (1993). Türk Mitolojisi I. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Özdemir, Ü. (2015). Tarihte Türk Denizcilik Faaliyetleri ve Günümüz Limanlarının Gelişim Sürecine Olan Etkisinin İncelenmesi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5(12), 421-441.
• Özmen, A. (2019). Klasik Türk Şiirinde Değişen Muhteva: Ali Emîrî Örneği, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 109-122.
• Pala, İ. (1999). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Püsküllüoğlu, A. (1995). Türkçe Sözlük. İstanbul: Yapıkredi Yayınları.
• Sakaoğlu, S., Duymaz, A. (2003). İslamiyet Öncesi Türk Destanları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Şen, N. (2019). Dȋvânu Lugâti’t-Türk’te Yer Alan Atasözlerindeki Değerler, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, I.
• Tanpınar A.H. (2013). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 21.Baskı.
• TEKİN, T. (1989). XI. Yüzyıl Türk Şiiri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2004), Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı, Öncü Kitap, Ankara.
• Tekin, T. (1995). Orhon Yazıtları. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Tokyürek, H. (2013). Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları, TÜBAR-XXXIII.
• Türkçe Sözlük (1988). Ankara: Türk Tarih kurumu Basımevi.
• Veblen, T.B. (2016). Aylak Sınıfın Teorisi: Kurumların İktisadi İncelemesi, Çev. E. Kırmızıaltın ve H. Bilir, Ankara: Heretik Basın Yayın Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi.
• Yakıcı, A. (2003). İslamiyet Öncesi Türk Destanlarının Bilim ve Kültür Hayatına Etkisi Üzerine Bazı Düşünceler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (13), 411-420.
• Yıldırım A., Şimşek H. (2003). Sosyal Bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, E. (2022). Turfan Bölgesi’ndeki Eski Uygur Metinlerine Göre Eski Uygurlarda Kültürel Hayat, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Genel Türk Tarihi Bilim Dalı.
• Yılmaz, M. (2010). Türkiye’de Kına Yakma Geleneği ve Kına Türküleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Halk Bilimi Bilim Dalı, Sivas.